Những điều cần biết về availability bias

Thiên vị sẵn có, hay còn gọi là "availability bias", là một khái niệm quan trọng trong tâm lý học và nghiên cứu nhận thức, mô tả xu hướng của con người dựa vào thông tin dễ dàng có được khi đưa ra quyết định hoặc đánh giá tình huống. Hiểu rõ về availability bias không chỉ giúp nâng cao khả năng tư duy phản biện mà còn có thể cải thiện quá trình ra quyết định trong nhiều lĩnh vực khác nhau của cuộc sống.

Khái niệm cơ bản về availability bias

Thiên vị sẵn có là sự biến dạng nhận thức xảy ra khi con người sử dụng thông tin dễ nhớ nhất để đưa ra quyết định, thay vì thông tin có thể đại diện cho thực tế một cách chính xác hơn. Theo định nghĩa của Danh mục Thiên lệch (Catalogue of Bias), thiên vị sẵn có là "một sự biến dạng phát sinh từ việc sử dụng thông tin mà dễ dàng có được nhất, thay vì thông tin đại diện cho thực tế hơn".

Khi một người bị ảnh hưởng bởi thiên vị sẵn có (availability bias), họ có xu hướng đánh giá khả năng xảy ra của một sự kiện dựa trên mức độ dễ dàng mà thông tin liên quan hiện lên trong tâm trí của họ. Ví dụ, nếu một người thường xuyên xem tin tức về các vụ tai nạn máy bay, họ có thể cảm thấy rằng nguy cơ tai nạn máy bay cao hơn thực tế, mặc dù thực tế tai nạn ô tô xảy ra thường xuyên hơn nhiều.

Cơ chế xảy ra availability bias

Thiên vị sẵn có hoạt động như một lối tắt nhận thức giúp con người đưa ra quyết định nhanh chóng mà không cần phải thực hiện quá trình phân tích sâu. Nó dựa vào những thông tin mà chúng ta nhớ lại dễ dàng, thường là những thông tin gần đây hoặc gây ấn tượng mạnh.

Có một số yếu tố ảnh hưởng đến thiên vị sẵn có:

• Ký ức gần đây: Chúng ta thường nhớ những sự kiện gần đây hoặc rõ nét hơn là những sự kiện xa xôi hoặc ít ấn tượng.
• Trải nghiệm cá nhân: Những trải nghiệm cá nhân mạnh mẽ có thể khiến chúng ta đánh giá cao khả năng xảy ra của các sự kiện tương tự trong tương lai.
• Ảnh hưởng từ phương tiện truyền thông: Tin tức và các phương tiện truyền thông có thể làm nổi bật một số sự kiện nhất định, khiến chúng ta cảm thấy chúng xảy ra thường xuyên hơn so với thực tế.

Để hiểu rõ hơn về thiên vị sẵn có, hãy xem xét một số ví dụ cụ thể:

Tai nạn máy bay so với tai nạn ô tô: Nhiều người cảm thấy rằng tai nạn máy bay nguy hiểm hơn tai nạn ô tô vì tai nạn máy bay thường được đưa tin nhiều hơn và gây ấn tượng mạnh mẽ hơn. Thực tế, nguy cơ tai nạn máy bay thấp hơn nhiều so với tai nạn ô tô, nhưng sự nổi bật của các vụ tai nạn máy bay trong phương tiện truyền thông khiến chúng ta cảm thấy ngược lại.

Lời khuyên về tài chính: Những câu chuyện về những người trúng số và trở nên giàu có thường được chia sẻ rộng rãi. Điều này có thể khiến nhiều người cảm thấy rằng việc mua vé số là một cơ hội lớn để làm giàu, mặc dù tỷ lệ trúng thưởng thực tế rất thấp.

Sức khỏe: Những câu chuyện về các bệnh hiếm gặp hoặc các phương pháp điều trị đặc biệt có thể tạo ra ấn tượng rằng những bệnh hoặc phương pháp đó xảy ra thường xuyên hơn hoặc hiệu quả hơn thực tế. Ví dụ, việc nghe nhiều về các trường hợp thành công của một loại thuốc mới có thể khiến người ta đánh giá cao khả năng thành công của nó mà không xem xét đầy đủ các nghiên cứu lâm sàng.

Ảnh hưởng của availability bias

Thiên vị sẵn có có thể ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực của cuộc sống và công việc:

Ra quyết định trong kinh doanh: Các nhà quản lý và nhà đầu tư có thể bị ảnh hưởng bởi thông tin dễ dàng có được về một ngành hoặc một công ty cụ thể, thay vì dựa vào phân tích toàn diện và dữ liệu cụ thể. Điều này có thể dẫn đến các quyết định đầu tư kém hoặc chiến lược kinh doanh sai lầm.

Sức khỏe: Các bác sĩ có thể đưa ra chẩn đoán dựa trên các triệu chứng mà họ gặp gần đây hoặc các ca bệnh được nhiều người biết, thay vì dựa vào các dữ liệu y tế tổng hợp. Điều này có thể dẫn đến các chẩn đoán sai lầm hoặc điều trị không phù hợp.

Cuộc sống: Trong cuộc sống cá nhân, thiên vị sẵn có có thể ảnh hưởng đến cách chúng ta chọn bạn bè, đối tác, hoặc thậm chí là nghề nghiệp. Ví dụ, nếu chúng ta thường xuyên nghe về các thành công trong lĩnh vực nhất định, chúng ta có thể cảm thấy rằng đó là con đường tốt nhất để theo đuổi mà không xem xét các lựa chọn khác.

Các giảm thiểu availability bias

Để giảm thiểu ảnh hưởng của thiên vị sẵn có, có thể thực hiện một số biện pháp sau:

Tìm kiếm thông tin đầy đủ: Thay vì chỉ dựa vào những thông tin dễ nhớ, hãy cố gắng thu thập và xem xét thông tin từ nhiều nguồn khác nhau. Việc thực hiện phân tích toàn diện có thể giúp đưa ra quyết định chính xác hơn.

Sử dụng dữ liệu nghiên cứu: Dựa vào dữ liệu và nghiên cứu có thể giúp giảm thiểu ảnh hưởng của thiên vị sẵn có. Các số liệu thống kê và nghiên cứu khoa học có thể cung cấp cái nhìn khách quan hơn về thực tế.

Tư duy phản biện: Thực hiện tư duy phản biện khi đánh giá thông tin và đưa ra quyết định. Điều này bao gồm việc đặt câu hỏi về nguồn gốc của thông tin và xem xét các yếu tố có thể ảnh hưởng đến đánh giá của bạn.

Tham khảo ý kiến: Khi có thể, hãy tham khảo ý kiến của các chuyên gia trong lĩnh vực liên quan để có được cái nhìn sâu hơn và chính xác hơn về vấn đề.

Thiên vị sẵn có là một hiện tượng phổ biến ảnh hưởng đến cách chúng ta đưa ra quyết định và đánh giá tình huống. Hiểu rõ về availability bias và áp dụng các phương pháp giảm thiểu, chúng ta có thể cải thiện khả năng tư duy phản biện và đưa ra quyết định chính xác hơn trong nhiều lĩnh vực của cuộc sống. Nhận thức về các thiên lệch nhận thức không chỉ giúp chúng ta đưa ra quyết định thông thái hơn mà còn có thể làm tăng sự công bằng và khách quan trong cách chúng ta tiếp cận các vấn đề.