Vô thức (Unconscious) là gì? Trạng thái vô thức hoạt động như thế nào?

Đối với những ai đã tiếp xúc và quan tâm đến tâm lý học thì ít nhiều đều đã nghe đến thuật ngữ vô thức hay unconscious. Đây là một trong những thuật ngữ được hầu hết các lý thuyết tâm lý học đề cập và áp dụng vào sự phát triển. Hơn nữa, để có thể hiểu rõ ràng vô thức là gì, bạn cần hiểu rõ nguồn gốc, hoạt động, tác dụng của nó và cách tiếp cận nó.

Vô thức là gì?

Theo định nghĩa của Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ (APA), vô thức là một phần của tâm trí chứa đựng những suy nghĩ, ký ức, những mong muốn kìm nén nằm ngoài ý thức nhưng lại có tác động đến suy nghĩ, cảm xúc và hành vi của con người.

Vô thức là một kho tàng chứa đựng ký ức, cảm xúc, xung năng và ham muốn ít được xã hội chấp nhận, nằm ngoài tầm kiểm soát của ý thức và hiếm khi được chủ thể chấp nhận, chẳng hạn như cảm giác đau khổ, lo lắng hoặc xung đột. Chính sự kìm nén này đôi khi được bộc lộ trong ý thức thông qua những giấc mơ, những hành động vô thức, lời nói lỡ lời và những hành vi vô thức khác.

Nguồn gốc lịch sử của vô thức

Để hiểu đầy đủ vô thức là gì, bạn cần hiểu bối cảnh ra đời của thuật ngữ vô thức và các nhà tâm lý học đã phát triển các lý thuyết dựa trên thuật ngữ này.

Thuật ngữ vô thức lần đầu tiên được nhà triết học Friedrich Schelling sử dụng vào cuối thế kỷ 18, và ngay sau đó là nhà thơ Samuel Taylor Coleridge sử dụng và được dịch sang tiếng Anh.

Trong tâm lý học, các nhà tâm lý học đầu tiên như William James và Wilhelm Wundt bắt đầu nói về vô thức, nhưng chính Sigmund Freud mới là người phổ biến khái niệm vô thức và trở thành nền của phần lớn các học thuyết tâm lý học, trong đó cốt lõi nhất là học thuyết phân tâm học.

Ngoài ra, nhà tâm thần học Carl Jung còn tin rằng vô thức đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách con người. Tuy nhiên, đối với Jung, ông tin rằng vô thức không chỉ bao gồm những ký ức hoặc xung năng bị kìm nén mà còn bao gồm một thứ bí ẩn khác mà ông gọi là vô thức tập thể (collective unconscious).

Trạng thái tâm trí vô thức hoạt động như thế nào?

Một ví dụ tuyệt vời để bạn hình dung về cách hoạt động của tâm trí vô thức là một tảng băng trôi. Nếu ý thức đại diện cho phần nổi của tảng băng trôi thì vô thức giống như một phần lớn của tảng băng chìm, chìm sâu dưới nước và chắc chắn không thể nhìn thấy được từ bề mặt. Những ký ức, suy nghĩ, cảm xúc, nỗi đau, sự xấu hổ, cảm giác tội lỗi hay sự khó chịu tột độ mà chúng ta gặp phải trong ý thức sẽ được lưu trữ trong một kho khổng lồ gọi là vùng vô thức.

Tác động của vô thức

Những niềm tin, suy nghĩ và cảm xúc vô thức chưa được giải quyết có thể là nguyên nhân tiềm ẩn gây ra đau đớn, tức giận, chứng trầm cảm, các vấn đề trong các mối quan hệ và sự tương tác xã hội hoặc mắc phải các hành vi cưỡng chế.

Ngoài ra, những nguyên nhân này còn có thể ảnh hưởng đến các thành viên trong gia đình, đặc biệt là hành vi của trẻ em.

Tìm hiểu 3 cấp độ vô thức

Đọc đến đây, để hình dung rõ hơn về vô thức, bạn cũng cần hiểu rõ các cấp độ của vô thức dựa trên ví dụ về tảng băng trôi. Theo Freud, ông tin rằng vô thức được chia thành ba cấp độ: Ý thức, tiền ý thức và vô thức.

• Ý thức (conscious mind): Ý thức bao gồm tất cả những suy nghĩ, ký ức, cảm xúc và mong muốn mà chúng ta nhận thức rõ ràng ở bất kỳ thời điểm nào. Chúng ta có thể suy nghĩ và nói về những điều trên một cách hợp lý. Ý thức còn bao gồm cả ký ức, đây là những ký ức mà chúng ta dễ nhớ và nói vẻ chúng một cách rõ ràng.
• Tiền ý thức (preconscious): Tiền ý thức bao gồm tất cả những điều tiềm ẩn có thể được đưa vào vùng ý thức.
• Vô thức (unconscious mind): Tâm trí vô thức là một kho tàng chứa đựng những cảm xúc, suy nghĩ, ham muốn và ký ức nằm ngoài tầm kiểm soát của ý thức. Hầu hết nội dung của vô thức đều gây khó chịu và không thể chấp nhận được đối với chủ thể, chẳng hạn như cảm giác đau đớn, lo lắng hoặc xung đột. Vô thức có thể bao gồm những cảm xúc bị kìm nén, ký ức, thói quen, suy nghĩ, ham muốn và những phản ứng ngầm ẩn.

Vô thức có công dụng như thế nào?

Freud tin rằng việc khám phá và giải phóng thông tin được lưu trữ từ vô thức sẽ giúp con người giải tỏa căng thẳng trong cuộc sống. Bởi vì chính sự kìm nén của những suy nghĩ, cảm xúc và ham muốn khiến chúng ta căng thẳng và cho chúng ta rất ít cơ hội để hiểu mình là ai, nên đôi khi chúng ta không thể sống đúng với con người thật của mình.

Do đó, từ góc nhìn của Freud, việc tiếp cận vô thức, thông qua giấc mơ, lời nói lỡ lời hay hành động vô thức, sẽ là nơi chúng ta khám phá những bí ẩn tồn tại trong vùng vô thức.

Hầu như ai cũng có tâm trí vô thức, nhưng việc khám phá ra những vùng vô thức không hề dễ dàng. Chúng ta không thể sử dụng ý thức để tiếp cận vô thức nếu không muốn nói rằng đây là chuyện hoang đường.

Nghĩa là, dù chúng ta có biết nhiều về vô thức đến đâu, chúng ta cũng không chắc mình có thể hiểu và tìm thấy vô thức của mình hay không. Tuy nhiên, không phải là không thể, chúng ta có thể khám phá vô thức của mình thông qua tư vấn phân tâm học, phân tích và dự đoán tiềm thức thông qua giải mã giấc mơ, vẽ tranh trị liệu bằng nghệ thuật, phóng chiếu, đối thoại liên tưởng tự do…

Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn đủ thông tin để hiểu vô thức là gì cũng như trạng thái vô thức hoạt động như thế nào. Việc khám phá và giải phóng thông tin được lưu trữ từ vô thức sẽ giúp con người giảm bớt căng thẳng trong cuộc sống, vì vậy bạn hãy tự khám phá vùng vô thức của bản thân nhé.