Phân thùy gan theo cách nào? Ứng dụng của phân thùy gan trên lâm sàng

Gan là cơ quan xử lý các chất chính của cơ thể, phần lớn các chất được đưa vào bằng đường miệng và sau đó tiêu hóa đều được hấp thụ từ lòng ruột non và chuyển đến gan thông qua tĩnh mạch cửa gan. Cơ quan này không chỉ đặc biệt vì chức năng của nó mà còn vì cách tổ chức của nó. Có nhiều cách để chia gan thành các thùy khác nhau, hầu hết dựa vào giải phẫu các mạch máu, mỗi thùy gan sẽ được chia nhỏ thành các phân thùy phù hợp với chức năng của chúng. Bài viết này sẽ trình bày các phân vùng của gan cùng với nguồn cung cấp máu và các điểm nối cửa chủ, qua đó giúp bạn biết được phân thùy gan theo cách nào?

Tổng quan về giải phẫu gan

Gan chủ yếu nằm ở vùng hạ sườn phải và vùng thượng vị, kéo dài đến hạ sườn trái. Về mặt giải phẫu, gan được xem là có bốn thùy chính. Có một thùy trái nhỏ hơn và một thùy phải lớn hơn (được tách ra dọc theo điểm bám của dây chằng liềm), cũng như một thùy đuôi và một thùy vuông (là một phần của thùy phải về mặt giải phẫu).

Thuỳ gan và các động mạch của gan

Có bốn thùy giải phẫu, được chia thành các đoạn nhỏ hơn theo nguồn cung cấp máu cho gan. Thùy phải là thùy lớn nhất trong bốn thùy và thùy trái là thùy nhỏ hơn và dẹt. Hai thùy này được ngăn cách bởi hố túi mật và tĩnh mạch chủ dưới. Thùy đuôi nằm giữa khe của dây chằng tĩnh mạch và tĩnh mạch chủ dưới, trong khi thùy vuông nằm giữa túi mật và khe của dây chằng tròn.

Tĩnh mạch cửa gan chịu trách nhiệm vận chuyển khoảng 70% lượng máu đi qua gan. Khoảng 30% còn lại được động mạch gan mang theo. Tĩnh mạch cửa gan được hình thành từ sự hợp nhất của tĩnh mạch lách, tĩnh mạch mạc treo tràng dưới và tĩnh mạch mạc treo tràng trên và nó cũng nhận các nhánh từ các tĩnh mạch vị phải và trái. Tĩnh mạch dạ dày mạc nối trái đổ vào tĩnh mạch cửa thông qua tĩnh mạch lách; trong khi tĩnh mạch dạ dày mạc nối phải, tĩnh mạch tụy tá tràng dưới và trên sẽ đổ vào tĩnh mạch mạc treo tràng trên.

Tuần hoàn cửa chủ

Gan là nơi có mạng lưới mạch máu phong phú, được xem như một con đường thay thế cho dẫn lưu tĩnh mạch trong trường hợp có tắc nghẽn. Các điểm giao thoa giữa tuần hoàn cửa và tuần hoàn toàn thân này được gọi là nối thông cửa chủ. Có năm chỗ thông nối cửa chủ như vậy trong cơ thể:

• Thực quản - cửa chủ.
• Cửa chủ quanh rốn.
• Nối tĩnh mạch cửa chủ sau phúc mạc.
• Phía trên vùng gan trống, các đường dẫn thông nối giữa tĩnh mạch cửa và đám rối tĩnh mạch đơn được hình thành để tạo sự thông tin giữa tĩnh mạch cửa và hệ thống.
• Hệ thống cửa chủ hậu môn.

Phân thuỳ gan theo cách nào?

Trên lâm sàng, có hai cách phân thùy gan là phân thùy theo vùng chức năng hoặc theo giải phẫu thông qua các mạch máu lân cận.

Phân thuỳ gan theo vùng chức năng và các mốc giải phẫu liên quan

Việc chia gan thành các thùy trái và phải được thực hiện bằng cách vẽ một đường thẳng qua đường giữa của túi mật và tĩnh mạch chủ dưới. Sự phân chia này dẫn đến thùy đuôi và thùy vuông là một phần của thùy trái chức năng. Mỗi thùy chức năng sau đó có thể được chia nhỏ hơn nữa thành các phần tương ứng. Thùy trái chức năng được chia thành một phần bên trái và một phần giữa trái dọc theo điểm bám của dây chằng liềm và qua các khe của dây chằng tĩnh mạch và dây chằng tròn. Thùy bên trái lấy mốc nằm ở bên trái của các khe và dây chằng liềm. Tương tự như vậy, thùy phải chức năng được chia thành các phần giữa phải và bên phải bằng một đường chéo đi qua trước sau từ điểm giữa của thùy phải đến rãnh tĩnh mạch chủ.

Phân chia gan theo các phân thuỳ nhỏ hơn theo tác giả Couinaud

Mỗi khu vực của gan được chia thành hai, tạo thành tám phân thùy gan. Nếu bệnh nhân nằm ngửa và gan được phản chiếu dọc theo bờ dưới của gan về phía cơ hoành, các phân thùy sẽ được đánh số theo chiều ngược kim đồng hồ xung quanh cửa gan.

• Phân thuỳ I - thùy đuôi - là phần sau trên của vùng giữa bên trái.
• Phân thuỳ II là đoạn sau trên của tĩnh mạch gan trái.
• Phân thuỳ III là phần trước dưới của tĩnh mạch gan trái.
• Phân thuỳ IV bao gồm toàn bộ thùy giữa trái ở phía trước và thùy vuông. Nó được chia nhỏ hơn nữa thành các hạ phân thùy IVa và IVb. Hạ phân thùy IVa nằm ở phía trên, trong khi IVb nằm ở phía dưới và tương ứng với vị trí của thùy vuông.
• Phân thuỳ V tạo thành phần dưới của vùng giữa bên phải.
• Phân thuỳ VI là phần dưới của tĩnh mạch gan phải.
• Phân thuỳ VII là phần trên ngoài của tĩnh mạch gan phải.
• Phân thuỳ VIII là phần trên của khu vực giữa bên phải.

Khái niệm về thuỳ gan phụ

Thùy gan phụ là một tình trạng khá hiếm gặp, nguyên nhân được xem như là do sự phát triển quá mức của gan. Sự hiện diện của thùy gan phụ thường được chẩn đoán tình cờ và đôi khi được phát hiện bằng các triệu chứng lâm sàng của u gan. Trong hầu hết các trường hợp, thùy gan phụ nằm bên dưới gan. Thùy Riedel là ví dụ nổi tiếng nhất về thùy gan phụ, tương ứng với phì đại của các phân thùy V và VI.

Phân thuỳ gan được ứng dụng như thế nào trên lâm sàng?

Sau khi biết được phân thùy gan theo cách nào, chắc hẳn nhiều người sẽ thắc mắc phân thùy gan ứng dụng để làm gì? Các cận lâm sàng bằng hình ảnh (ví dụ, chụp cộng hưởng từ và chụp cắt lớp vi tính) là một phương pháp hỗ trợ quan trọng cho các bác sĩ lâm sàng, hỗ trợ chẩn đoán bệnh và lập kế hoạch can thiệp phù hợp. 

Điều này đặc biệt đúng đối với các bệnh lý như ung thư biểu mô tế bào gan (HCC) hay áp xe gan, trong đó phân thuỳ gan được xác định qua hình ảnh (giúp phân định chính xác vị trí gan và khối u) là bước đầu tiên mà các bác sĩ lâm sàng thực hiện để tối ưu hóa chẩn đoán, phân giai đoạn, lập kế hoạch điều trị và can thiệp (ví dụ, ghép tạng, cắt bỏ bằng phẫu thuật, xạ trị, PVE, thuyên tắc,...). Do đó, các phương pháp phân thuỳ gan có khả năng ảnh hưởng đến kết quả chẩn đoán và điều trị. Hơn thế, phân thuỳ gan cũng rất quan trọng giúp bác sĩ theo dõi sau can thiệp các mô gan đã cắt bỏ, đánh giá hiệu quả và thành công của thủ thuật.

Tóm lại, gan là cơ quan có vai trò rất quan trọng, là nơi thông nối giữa nhiều hệ thống tuần hoàn trong cơ thể. Hiểu được phân thùy gan theo cách nào sẽ giúp định hướng vị trí hay mức độ lan rộng của khối u hay áp xe gan trên lâm sàng, từ đó ảnh hưởng đến tiên lượng và quyết định điều trị.