Protein niệu thai kỳ: Nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị

Protein niệu thai kỳ là tình trạng phát hiện lượng protein bất thường trong nước tiểu của mẹ bầu, thường xuất hiện khi có vấn đề về chức năng thận hoặc liên quan đến bệnh lý tiền sản giật. Dù đôi khi không biểu hiện triệu chứng rõ ràng, protein niệu vẫn là tín hiệu quan trọng giúp bác sĩ đánh giá sức khỏe mẹ và thai nhi. Việc nhận biết sớm và xử trí đúng cách sẽ giúp giảm nguy cơ biến chứng nguy hiểm trong thai kỳ.

Protein niệu thai kỳ là gì? Có nguy hiểm không?

Protein niệu thai kỳ là tình trạng phát hiện một lượng protein bất thường trong nước tiểu của phụ nữ mang thai. Theo tiêu chuẩn chẩn đoán, nếu lượng protein bài tiết qua nước tiểu vượt quá 300 mg trong 24 giờ hoặc tỷ lệ protein/creatinine trong mẫu nước tiểu ngẫu nhiên cao hơn 0,3 thì được coi là bất thường. Đây là một dấu hiệu cảnh báo, đặc biệt khi đi kèm các triệu chứng khác như phù, tăng huyết áp hoặc mệt mỏi.

Cơ chế hình thành protein niệu thai kỳ

Trong thai kỳ, lưu lượng máu qua thận và tốc độ lọc cầu thận tăng, dẫn đến lượng protein niệu trong nước tiểu có thể tăng nhẹ. Đây là phản ứng sinh lý bình thường, tuy nhiên, khi có tổn thương màng lọc cầu thận hoặc áp lực lọc quá cao, protein sẽ thoát qua nước tiểu nhiều hơn. Nguyên nhân có thể do biến đổi sinh lý đơn thuần hoặc do các bệnh lý như tiền sản giật, viêm cầu thận, lupus ban đỏ hay nhiễm trùng đường tiết niệu.

Phân loại protein niệu thai kỳ

Protein niệu thai kỳ được phân thành 2 loại:

• Protein niệu sinh lý: Lượng protein tăng nhẹ, thường không vượt quá ngưỡng chẩn đoán, không kèm theo dấu hiệu bất thường khác.
• Protein niệu bệnh lý: Lượng protein vượt ngưỡng, thường kèm theo tăng huyết áp, phù hoặc các triệu chứng bất thường, đòi hỏi thăm khám và điều trị ngay.

Nguy cơ và biến chứng nếu không điều trị

Nếu protein niệu do bệnh lý mà không được phát hiện và điều trị, nguy cơ lớn nhất là tiền sản giật - sản giật, một biến chứng nguy hiểm có thể dẫn đến co giật, hôn mê và tử vong.

Ngoài ra, người mẹ còn có thể gặp suy thận cấp, mất khả năng lọc máu tạm thời, hoặc phù phổi cấp gây suy hô hấp đột ngột. Protein niệu nặng phản ánh tình trạng tổn thương mạch máu và giảm lưu lượng máu nuôi thai, khiến thai chậm phát triển trong tử cung, sinh non, suy thai mãn tính và thậm chí tử vong chu sinh.

Nguyên nhân gây protein niệu trong thai kỳ

Dưới đây là các nguyên nhân gây protein niệu khi mang thai các mẹ bầu cần đặc biệt lưu ý:

Nguyên nhân sinh lý

Trong thai kỳ, lưu lượng máu thận và mức lọc cầu thận (GFR) tăng khoảng 50%, khiến thận lọc nhiều hơn. Điều này có thể dẫn đến sự xuất hiện lượng nhỏ protein trong nước tiểu. Tuy nhiên, mức này thường không vượt quá 300 mg/ngày và được coi là sinh lý bình thường. Nhưng nếu GFR ngưỡng ≥300 mg/24 h hoặc PCR ≥0,3 mg/mg cần được xem là bất thường và cần đánh giá nguyên nhân.

Nguyên nhân bệnh lý

Cần đặc biệt lưu ý đến các nguyên nhân bệnh lý dẫn đến protein niệu thai kỳ như:

• Rối loạn mạch máu và tăng huyết áp trong tiền sản giật làm tổn thương màng lọc cầu thận. Sự thay đổi tính thấm của màng này khiến protein thoát ra nước tiểu nhiều hơn bình thường.
• Viêm bàng quang hoặc viêm thận - bể thận làm phá vỡ cấu trúc và chức năng của nhu mô thận. Tổn thương này khiến protein dễ dàng rò rỉ vào nước tiểu.
• Các bệnh như viêm cầu thận mạn, hội chứng thận hư, hoặc suy thận mạn đều gây tổn thương lâu dài cho cầu thận. Màng lọc bị hư hại không giữ được protein, dẫn đến protein niệu kéo dài.
• Lupus ban đỏ hệ thống, đái tháo đường, hay tăng huyết áp mạn có thể gây viêm và xơ hóa cầu thận. Khi cấu trúc màng lọc bị biến đổi, protein thoát ra ngoài nhiều hơn.
• Sau mất máu, nhiễm trùng nặng hoặc biến chứng sản khoa, thận có thể bị giảm tưới máu đột ngột hoặc hoại tử ống thận cấp. Những tổn thương này phá vỡ khả năng tái hấp thu và giữ lại protein, làm lượng protein niệu tăng rõ rệt.
• Chấn thương trực tiếp, dùng thuốc độc cho thận (như aminoglycoside, NSAIDs), hoặc các bệnh lý huyết học (đa u tủy xương, bệnh amyloidosis) đều có thể gây hư hại cầu thận. Khi hàng rào lọc bị phá vỡ, protein sẽ dễ dàng xuất hiện trong nước tiểu.

Triệu chứng nhận biết protein niệu thai kỳ

Ở nhiều trường hợp, protein niệu thai kỳ chỉ được phát hiện khi làm xét nghiệm nước tiểu định kỳ. Người bệnh có thể hoàn toàn không cảm thấy gì, nhất là ở mức độ nhẹ. Triệu chứng thường chỉ xuất hiện khi protein niệu đi kèm các tình trạng bệnh lý nặng hơn, chẳng hạn tiền sản giật hoặc bệnh thận.

Một số triệu chứng bà bầu cần đặc biệt chú ý như:

• Phù có thể do thận lọc kém khiến protein bị mất qua nước tiểu, làm giảm áp lực keo trong máu. Nếu phù kèm tăng cân nhanh trong thời gian ngắn, đặc biệt ở mặt và tay chân, thai phụ cần được kiểm tra để loại trừ nguy cơ tiền sản giật.
• Tăng huyết áp trong thai kỳ, đặc biệt khi vượt ngưỡng 140/90 mmHg, là dấu hiệu cảnh báo sớm các biến chứng như tiền sản giật. Tình trạng này thường đi kèm protein niệu do tổn thương mạch máu thận, ảnh hưởng đến khả năng lọc.
• Protein trong nước tiểu làm thay đổi tính chất bề mặt của chất lỏng, khiến nước tiểu xuất hiện nhiều bọt hoặc trở nên đục.
• Các dấu hiệu nguy hiểm kèm theo như đau đầu dữ dội, co giật, rối loạn thị giác có thể là biểu hiện của tiền sản giật - sản giật, một biến chứng sản khoa nguy hiểm. Giảm lượng nước tiểu cho thấy chức năng lọc của thận bị suy giảm nghiêm trọng, cần cấp cứu kịp thời.

Cách điều trị protein niệu thai kỳ

Điều trị protein niệu thai kỳ phụ thuộc vào nguyên nhân, mức độ và tình trạng của mẹ và thai nhi. Nguyên tắc chung gồm:

Điều trị nguyên nhân

Điều trị protein niệu thai kỳ cần tập trung xử lý nguyên nhân. Với trường hợp do tiền sản giật, thai phụ cần nghỉ ngơi, kiểm soát huyết áp, theo dõi sát sức khỏe thai nhi, sử dụng thuốc hạ áp an toàn như methyldopa, labetalol hoặc nifedipin và cân nhắc nhập viện khi cần. Nếu nguyên nhân là nhiễm trùng tiết niệu, cần dùng kháng sinh an toàn cho thai kỳ, uống đủ nước và giữ vệ sinh cá nhân. Trong trường hợp bệnh thận mạn, cần phối hợp điều trị giữa bác sĩ thận và sản khoa, đồng thời điều chỉnh thuốc để phù hợp với thai kỳ.

Theo dõi sức khỏe thường xuyên

Chế độ ăn nên đầy đủ dinh dưỡng, đồng thời hạn chế muối khi có phù hoặc huyết áp cao. Việc theo dõi huyết áp, cân nặng và lượng nước tiểu hằng ngày là rất quan trọng. Ngoài ra, bà bầu cần xét nghiệm định kỳ để kiểm tra protein niệu, chức năng thận và siêu âm thai nhằm đánh giá sự phát triển của thai nhi.

Xử trí trong trường hợp nặng

Thai phụ cần được nhập viện nếu huyết áp đạt mức ≥160/110 mmHg hoặc tiểu cầu <100.000/µL, creatinin >1,1 mg/dL hoặc tăng gấp đôi, men gan tăng kèm đau HSP, phù phổi, nhức đầu, nhìn mờ. Khi tình trạng của mẹ hoặc thai nhi nguy kịch và thai đã đủ trưởng thành hoặc không thể tiếp tục duy trì thai kỳ an toàn, bác sĩ sẽ cân nhắc chấm dứt thai kỳ bằng cách cho sinh sớm.

Protein niệu thai kỳ là tình trạng cần được chú ý trong quá trình theo dõi sức khỏe mẹ bầu, bởi nó có thể phản ánh những biến đổi sinh lý bình thường hoặc cảnh báo các bệnh lý nghiêm trọng như tiền sản giật hay tổn thương thận. Việc phát hiện sớm thông qua khám thai định kỳ, kết hợp điều trị và chăm sóc phù hợp, sẽ giúp giảm nguy cơ biến chứng, bảo vệ an toàn cho cả mẹ và thai nhi.