Sốt xuất huyết Dengue thể não: Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp chẩn đoán

Sốt xuất huyết Dengue thể não xảy ra khi virus Dengue xâm nhập vào hệ thần kinh, gây ra các triệu chứng như rối loạn ý thức, co giật, thậm chí hôn mê. Tuy không phổ biến như các thể khác, sốt xuất huyết Dengue thể não lại có diễn tiến nhanh và dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý thần kinh khác. Vì vậy, việc theo dõi sát sao và can thiệp kịp thời là yếu tố then chốt để kiểm soát biến chứng nguy hiểm này.

Nguyên nhân gây ra sốt xuất huyết Dengue thể não

Theo các chuyên gia, sốt xuất huyết Dengue thể não có thể xảy ra do nhiều cơ chế sinh bệnh khác nhau. Dưới đây là những nguyên nhân chính thường gặp:

Virus Dengue xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương

Virus Dengue (DENV) có khả năng tác động đến thần kinh, gây nhiễm cho các tế bào hỗ trợ trong hệ thần kinh trung ương. Khi virus xâm nhập trực tiếp vào não và nhân lên trong các tế bào thần kinh tại đây, chúng sẽ gây tổn thương nghiêm trọng, dẫn đến các triệu chứng như rối loạn ý thức, co giật hoặc thay đổi hành vi.

Trước đây, DENV không được xem là virus có khả năng tác động đến hệ thần kinh. Tuy nhiên, hiện nay đã có bằng chứng cho thấy virus này có thể xuất hiện trong dịch não tủy và vượt qua hàng rào máu não. Điều này được chứng minh bằng các kỹ thuật như miễn dịch mô học, PCR và xét nghiệm kháng thể IgM trên dịch não tủy của các bệnh nhân có biến chứng thần kinh hoặc tử vong vì viêm não do Dengue.

Phản ứng miễn dịch quá mức của cơ thể

Một cơ chế khác là do phản ứng miễn dịch mạnh mẽ khi cơ thể chống lại virus. Trong quá trình này, các cytokine và protein gây viêm được tiết ra ồ ạt, gây tổn thương lớp nội mô mạch máu và làm tăng tính thấm mao mạch. Hệ quả là dịch rò rỉ ra ngoài mạch máu, dẫn đến tình trạng phù não.

Tình trạng "bão cytokine" do phản ứng miễn dịch quá mức còn kéo theo các rối loạn như mất cân bằng điện giải, toan - kiềm và tăng nguy cơ suy các cơ quan, ảnh hưởng toàn diện đến hệ thần kinh trung ương.

Giảm tiểu cầu làm tăng nguy cơ xuất huyết trong não

Một biểu hiện đặc trưng của sốt xuất huyết là giảm mạnh số lượng tiểu cầu – thành phần máu có vai trò cầm máu và đông máu. Khi tiểu cầu giảm kết hợp với hiện tượng tăng tính thấm thành mạch, người bệnh có thể đối mặt với nguy cơ chảy máu não. Nếu máu tràn vào các vùng chức năng quan trọng trong não, sẽ gây chèn ép, phá hủy mô não và dẫn đến các biểu hiện của thể não như hôn mê, liệt hoặc tử vong.

Yếu tố nguy cơ cá nhân và bệnh lý nền

Ngoài các yếu tố về virus và miễn dịch, những đặc điểm cá nhân cũng góp phần làm tăng nguy cơ mắc sốt xuất huyết thể não. Trẻ nhỏ, người lớn tuổi hoặc người có miễn dịch suy yếu (do bệnh mãn tính, HIV/AIDS, điều trị hóa trị…) dễ tiến triển sang biến chứng thần kinh. Bên cạnh đó, người từng nhiễm một type virus Dengue khác trước đó cũng có nguy cơ mắc thể nặng do hiện tượng kháng thể bắt chéo làm gia tăng phản ứng viêm thay vì bảo vệ cơ thể.

Triệu chứng do sốt xuất huyết Dengue thể não gây ra là gì?

Triệu chứng ban đầu của sốt xuất huyết có phổ triệu chứng rất rộng, từ không biểu hiện gì đến nhẹ hoặc nghiêm trọng. Trong những trường hợp diễn tiến nặng như sốt xuất huyết Dengue thể não, các dấu hiệu ban đầu có thể bao gồm buồn nôn, nôn, phát ban, đau đầu, đau sau hốc mắt, đau cơ khớp và tình trạng giảm tiểu cầu. Khi bệnh nhân xuất hiện các dấu hiệu cảnh báo, triệu chứng có thể trở nên rõ rệt hơn như đau bụng dữ dội, nôn liên tục, dấu hiệu ứ dịch trong cơ thể (cổ trướng, tràn dịch màng phổi), chảy máu ở niêm mạc miệng, mũi, cảm giác mệt mỏi bất thường, gan to trên 2cm, cùng với hiện tượng tăng hematocrit đi kèm với sự giảm nhanh chóng của số lượng tiểu cầu - cho thấy nguy cơ biến chứng đang tiến triển.

Về biểu hiện liên quan đến thần kinh, người mắc sốt xuất huyết có thể gặp phải các triệu chứng liên quan đến thần kinh như co giật, rối loạn ý thức, thay đổi cảm giác hoặc các rối loạn vận động khu trú. Những biểu hiện này thường xuất hiện sau giai đoạn sốt cao, đặc biệt là khi bệnh bắt đầu chuyển sang giai đoạn hạ sốt.

Theo nhận định từ các chuyên gia, trong sốt xuất huyết Dengue thể não, các tổn thương thần kinh có thể bao gồm viêm não, viêm tủy sống, viêm cơ hoặc hội chứng Guillain-Barré (GBS). Đáng chú ý, các biến chứng thần kinh này thường liên quan đến virus Dengue type 2 (DENV-2) và type 3 (DENV-3) - hai chủng virus được cho là nguyên nhân chính gây tổn thương hệ thần kinh trung ương như viêm não hay viêm màng não. Ngoài ra, type DENV-4 cũng đã được ghi nhận có khả năng hiện diện trong các mô não ở người bệnh.

Mức độ nguy hiểm của sốt xuất huyết Dengue thể não

Về tổng thể, sốt xuất huyết là căn bệnh truyền nhiễm có mức độ nghiêm trọng cao do:

• Bệnh có thể xảy ra bất kỳ thời điểm nào trong năm, dễ bùng phát thành dịch lớn, ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng.
• Diễn tiến của bệnh có thể thay đổi nhanh chóng, chuyển sang thể nặng, làm tăng nguy cơ tử vong.
• Hiện tại chưa có thuốc điều trị đặc hiệu hay vắc-xin ngừa bệnh được phổ biến rộng rãi.

Nguyên nhân gây tử vong trong nhiều ca sốt xuất huyết là do biến chứng sốc và xuất huyết nghiêm trọng, đặc biệt là xuất huyết tiêu hóa hoặc xuất huyết trong não. Trong đó, sốt xuất huyết Dengue thể não là một dạng thể nặng thường biểu hiện bằng rối loạn ý thức - một dấu hiệu nguy hiểm.

Điều đáng lo ngại là sốt xuất huyết Dengue thể não rất khó phát hiện ở giai đoạn đầu vì triệu chứng mờ nhạt, dễ nhầm với sốt thông thường. Ban đầu, người bệnh chỉ có biểu hiện sốt và đau đầu, sau đó nhanh chóng xuất hiện các rối loạn vận động như tê tay, yếu liệt và mất kiểm soát vận động. Bệnh diễn tiến rất nhanh, nhiều trường hợp chuyển sang hôn mê sâu và không thể qua khỏi do không được can thiệp kịp thời. Các bác sĩ cho biết, đây là biến chứng nguy hiểm bậc nhất của sốt xuất huyết, với tỷ lệ tử vong cao nếu không được phát hiện sớm.

Các phương pháp chẩn đoán sốt xuất huyết Dengue thể não

Việc chẩn đoán sốt xuất huyết thể não yêu cầu phải hội tụ đủ bốn tiêu chí lâm sàng và cận lâm sàng, bao gồm sốt, dấu hiệu xuất huyết (chẳng hạn như test garô dương tính, chảy máu dưới da, xuất huyết tiêu hóa, chảy máu cam, rong kinh…), số lượng tiểu cầu giảm còn ≤100.000 tế bào/mm³ và có bằng chứng về hiện tượng thoát huyết tương (bao gồm dấu hiệu tràn dịch màng phổi, báng bụng hoặc chỉ số cô đặc máu tăng ≥20%, kèm giảm protein huyết).

Đặc biệt, các biểu hiện ban đầu của bệnh do virus Dengue gây ra rất dễ bị nhầm lẫn với các tình trạng sốt do virus khác truyền qua côn trùng, ví dụ như sốt do muỗi hoặc ve. Do đó, để xác định chính xác, bác sĩ cần tiến hành các xét nghiệm chuyên sâu tại cơ sở y tế, bao gồm:

• Xét nghiệm kháng nguyên DENV (NS1 Ag): Đây là phương pháp phát hiện kháng nguyên virus Dengue trong máu, thường được thực hiện từ ngày thứ nhất đến ngày thứ năm kể từ khi có triệu chứng. Kết quả dương tính chứng tỏ bệnh nhân đang nhiễm virus, tuy nhiên độ chính xác có thể giảm nếu xét nghiệm thực hiện muộn, do kháng nguyên virus giảm dần từ sau ngày thứ ba.
• Xét nghiệm kháng thể IgM: Kháng thể IgM thường xuất hiện vào giai đoạn cuối sốt, từ khoảng ngày thứ tư đến ngày thứ năm. Xét nghiệm này giúp phát hiện bệnh trong giai đoạn cấp, hỗ trợ chẩn đoán sau khi kháng nguyên không còn hiện diện rõ.
• Xét nghiệm kháng thể IgG: Dùng để kiểm tra tình trạng nhiễm virus Dengue trong quá khứ hoặc tái nhiễm. Nếu là nhiễm lần đầu, IgG thường xuất hiện sau 10 - 14 ngày. Trường hợp tái nhiễm, nồng độ IgG có thể đã sẵn có và tăng mạnh trong vòng 1 - 2 ngày sau khi virus xâm nhập trở lại.

Sốt xuất huyết Dengue thể não là biến chứng hiếm nhưng cực kỳ nguy hiểm, có thể gây tổn thương nghiêm trọng đến hệ thần kinh và đe dọa tính mạng người bệnh. Việc nhận biết sớm các triệu chứng thần kinh, kết hợp theo dõi sát tình trạng lâm sàng và làm xét nghiệm kịp thời là yếu tố then chốt để điều trị hiệu quả. Chủ động phòng ngừa và nâng cao cảnh giác với sốt xuất huyết Dengue thể não chính là cách bảo vệ sức khỏe cho bản thân và cộng đồng.