Rối loạn ý thức là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Rối loạn ý thức là gì?

Các đặc điểm chính của ý thức là sự tỉnh táo, định hướng về không gian và thời gian. Thông thường, nếu tỉnh táo, bạn có thể phản ứng phù hợp với mọi người và mọi việc xung quanh. Định hướng được không gian và thời gian nghĩa là bạn biết mình là ai, đang ở đâu, sống ở đâu và biết thời gian hiện tại là lúc nào. Khi ý thức giảm sút, khả năng duy trì sự tỉnh táo, nhận thức và định hướng của bạn cũng bị suy giảm.

Rối loạn ý thức (Disorder of consciousness) hay suy giảm ý thức (Impaired consciousness) là tình trạng ý thức bị ảnh hưởng do tổn thương não. Các rối loạn chính của ý thức bao gồm:

• Hôn mê (coma);
• Trạng thái thực vật (vegetative state);
• Trạng thái ý thức tối thiểu (minimally conscious state).

Những dấu hiệu và triệu chứng của rối loạn ý thức

Các dấu hiệu và triệu chứng của rối loạn ý thức sẽ tùy thuộc vào loại rối loạn ý thức.

Hôn mê

Hôn mê là tình trạng khi một người không có dấu hiệu tỉnh táo và không có nhận thức. Một người hôn mê nằm nhắm mắt và không phản ứng với môi trường, giọng nói hoặc nỗi đau. Tình trạng hôn mê thường kéo dài 2 đến 4 tuần, trong thời gian đó một người có thể tỉnh lại hoặc chuyển sang trạng thái thực vật hoặc trạng thái ý thức tối thiểu.

Trạng thái thực vật

Trạng thái thực vật là tình trạng một người tỉnh táo nhưng không có dấu hiệu nhận thức. Một người ở trạng thái thực vật có thể có biểu hiện như:

• Mở mắt tự nhiên;
• Thức và ngủ đều đặn;
• Có phản xạ cơ bản (chẳng hạn như chớp mắt khi giật mình bởi tiếng động lớn, hoặc rút tay khi bị bóp mạnh).

Tuy nhiên, một người ở trạng thái thực vật không thể hiện bất cứ một phản ứng có ý nghĩa nào, chẳng hạn như nhìn theo hoặc phản ứng với giọng nói, và họ cũng không có dấu hiệu trải nghiệm cảm xúc.

Trạng thái ý thức tối thiểu

Một người có thể rơi vào trạng thái ý thức tối thiểu sau khi hôn mê hoặc trạng thái thực vật. Họ có thể có những khoảng thời gian giao tiếp và phản hồi các mệnh lệnh, chẳng hạn như di chuyển ngón tay khi yêu cầu.

Trong một số trường hợp, trạng thái ý thức tối thiểu là một giai đoạn trên con đường hồi phục, nhưng ở một số trường hợp, trạng thái này là vĩnh viễn.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Trong các trường hợp chấn thương (chấn thương sọ não, tai nạn, bạo lực) hoặc tổn thương não không do chấn thương (đột quỵ, nhồi máu cơ tim…), bạn nên đưa người bệnh đến cơ sở y tế càng sớm càng tốt. Các triệu chứng có thể liên quan, gợi ý rối loạn ý thức gồm:

• Co giật;
• Rối loạn tiêu tiểu;
• Mất thăng bằng;
• Đi lại khó khăn;
• Choáng hoặc xỉu;
• Nhịp tim không đều;
• Mạch nhanh;
• Huyết áp thấp;
• Vã mồ hôi;
• Sốt;
• Yếu ở mặt, cánh tay hoặc chân.

Hoặc đối với người bệnh Parkinson, Alzheimer, hãy nói chuyện ngay với bác sĩ nếu bạn nghi ngờ rằng mình có thể bị suy giảm ý thức, để có thể được điều trị càng sớm càng tốt.

Nguyên nhân dẫn đến rối loạn ý thức

Rối loạn ý thức xảy ra nếu các phần não chịu trách nhiệm về ý thức bị tổn thương. Các nguyên nhân chính bao gồm:

Chấn thương sọ não

Chấn thương sọ não xảy ra khi một vật hoặc ngoại lực nào đó gây chấn thương vùng đầu nặng. Điều này thường gây ra bởi:

• Ngã;
• Tai nạn giao thông;
• Bạo lực.

Tổn thương não không chấn thương

Tổn thương não không do chấn thương thường do các tình trạng bệnh lý gây ra khiến não bị thiếu oxy hoặc bị tổn thương trực tiếp mô não. Cụ thể có thể bao gồm các nguyên nhân:

• Nhồi máu não;
• Nhồi máu cơ tim;
• Nhiễm trùng não (bao gồm viêm màng não, viêm não);
• Quá liều thuốc;
• Độc chất;
• Các loại nghẹt thở (hít phải khói, đuối nước);
• Vỡ mạch máu não (xuất huyết não).

Tổn thương não tiến triển

Trong một số trường hợp, tổn thương não có thể xảy ra dần dần theo thời gian. Ví dụ về các tình trạng gây tổn thương não tiến triển bao gồm:

• Bệnh Alzheimer;
• Bệnh Parkinson;
• U não.

Những ai có nguy cơ mắc phải rối loạn ý thức?

Ai cũng có thể mắc phải rối loạn ý thức, đặc biệt trong các trường hợp chấn thương do tai nạn giao thông, té ngã hay bạo lực. Các đối tượng có các bệnh lý nền cũng có thể dẫn đến rối loạn ý thức, hoặc các bệnh lý tiến triển như Alzheimer, Parkinson.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải rối loạn ý thức

Theo một nghiên cứu dịch tễ học vào năm 2021, các yếu tố nguy cơ chính của rối loạn ý thức bao gồm:

• Giới tính nam;
• Tuổi già;
• Tăng huyết áp;
• Đái tháo đường.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm rối loạn ý thức

Chẩn đoán rối loạn ý thức bao gồm đánh giá mức độ tỉnh táo và nhận thức. Đầu tiên, bác sĩ sẽ đánh giá ý thức của người bệnh dựa trên Thang điểm Glasgow, bao gồm ba giá trị là mở mắt (Eye opening response), lời nói (Verbal response), vận động (Motor response). Điểm Glasgow càng thấp cho thấy suy giảm ý thức càng nghiêm trọng. Bên cạnh đó còn nhiều hệ thống tính điểm khác có thể được sử dụng.

Các xét nghiệm có thể được thực hiện để giúp đánh giá mức độ tổn thương não và nguyên nhân dẫn đến rối loạn ý thức, bao gồm:

• Tổng phân tích tế bào máu: Nhằm đánh giá tình trạng nhiễm trùng, chẳng hạn như viêm màng não hay viêm phổi.
• Xét nghiệm độc chất: Các xét nghiệm dựa trên mẫu máu hoặc nước tiểu để phát hiện và đánh giá mức độ của thuốc hay các chất gây nghiện trong cơ thể.
• Ion đồ: Nhằm kiểm tra nồng độ natri, kali, clorua và bicarbonate.
• Xét nghiệm chức năng gan: Được thực hiện để đánh giá sức khỏe của gan.
• Điện não đồ: Nhằm đánh giá hoạt động của não.
• Điện tâm đồ: Kiểm tra điện sinh lý của tim, nhằm ghi nhận các bất thường nếu có (như nhồi máu cơ tim).
• X-quang ngực thẳng: Được sử dụng nhằm đánh giá hình ảnh tim và phổi.
• CT-scan sọ não: Chụp cắt lớp vi tính được sử dụng để đánh giá bất thường tại não.
• MRI sọ não: Hình ảnh cộng hưởng từ với độ phân giải cao, giúp đánh giá bất thường mô não.

Điều trị rối loạn ý thức

Nội khoa

Điều trị rối loạn ý thức sẽ phụ thuộc vào mức độ và nguyên nhân gây ra tình trạng rối loạn ý thức.

Bên cạnh việc điều trị nguyên nhân, amantadine là liệu pháp hiện tại duy nhất có liên quan đến tốc độ hồi phục ý thức ở người bệnh rối loạn ý thức do chấn thương bán cấp.

Mặc dù không thể đảm bảo về việc hồi phục ý thức, các điều trị hỗ trợ khác cũng được thực hiện. Các phương pháp điều trị hỗ trợ được sử dụng để mang lại cơ hội cải thiện tự nhiên tốt nhất. Các điều trị có thể bao gồm:

• Cung cấp dinh dưỡng qua ống;
• Xoay trở thường xuyên;
• Tập vật lý trị liệu phòng ngừa cứng khớp;
• Vệ sinh da sạch sẽ;
• Đặt thông tiểu trong trường hợp tiểu không tự chủ;
• Vệ sinh răng miệng;
• Tạo điều kiện tham gia các hoạt động có ý nghĩa như xem tivi, nghe nhạc, nghe các thành viên trong gia đình nói chuyện.

Ngoại khoa

Phẫu thuật có thể được thực hiện trong các tình huống khẩn cấp như điều trị xuất huyết não.

Những thói quen sinh hoạt giúp hạn chế diễn tiến của rối loạn ý thức

Chế độ sinh hoạt:

• Tập vật lý trị liệu thường xuyên, tập thể dục các khớp cho người bệnh mỗi ngày để tránh cứng khớp.
• Thường xuyên xoay trở người bệnh, khoảng 2 giờ 1 lần để tránh loét tì đè.
• Chú ý cho ăn, cho uống, phòng ngừa viêm phổi do hít sặc.
• Cần vệ sinh răng miệng và vệ sinh cơ thể để tránh nhiễm trùng.

Chế độ dinh dưỡng:

Một chế độ dinh dưỡng đầy đủ cho hoạt động năng lượng của người rối loạn ý thức là cần thiết. Thông thường họ sẽ được nuôi ăn qua sonde dạ dày, bạn cần chú ý cho ăn theo đúng chỉ định và hướng dẫn của bác sĩ.

Phòng ngừa rối loạn ý thức

Không có phương pháp phòng ngừa đặc hiệu cho tình trạng rối loạn ý thức, bạn có thể phòng ngừa các nguyên nhân có thể dẫn đến rối loạn ý thức như:

• Hạn chế chấn thương, té ngã.
• Tuân thủ điều trị, quản lý tốt các bệnh lý nền.
• Nếu bạn mắc Parkinson hay Alzheimer, hãy nói chuyện ngay với bác sĩ để được điều trị và quản lý bệnh, hạn chế tối thiểu tình trạng suy giảm ý thức.

Các câu hỏi thường gặp về rối loạn ý thức

Rối loạn ý thức có biến chứng hay không?

Đối với người bệnh rối loạn ý thức, ví dụ như hôn mê hay trạng thái thực vật, các biến chứng có thể có bao gồm: Loét tì đè, viêm phổi do hít sặc, teo cơ, cứng khớp, nguy cơ huyết khối hoặc các nhiễm trùng như nhiễm trùng tiểu.

Trạng thái thực vật có thể hồi phục hay không?

Một người được chẩn đoán ở trạng thái thực vật vẫn có khả năng hồi phục ý thức. Trong trường hợp chẩn đoán trạng thái thực vật vĩnh viễn (A permanent vegetative state), nghĩa là đã hơn 6 tháng do nguyên nhân không chấn thương hoặc hơn 12 tháng nếu do chấn thương, thì việc hồi phục sẽ cực kỳ khó xảy ra, nhưng không phải là không thể.

Hiện tại có thuốc nào giúp tăng hồi phục nhận thức hay không?

Hiện tại, amantadine là liệu pháp duy nhất có liên quan đến việc tăng tốc độ hồi phục ý thức trong một thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng trên các đối tượng rối loạn ý thức do chấn thương bán cấp.

Các yếu tố nào làm tăng nguy cơ tử vong ở người bệnh rối loạn ý thức kéo dài?

Trong một nghiên cứu năm 2022, có một số yếu tố liên quan đến tăng nguy cơ tử vong ở người bệnh rối loạn ý thức kéo dài. Trong đó, tuổi cao là một yếu tố dự báo đáng kể về tỷ lệ tử vong ở người bệnh rối loạn ý thức.

Tôi nên làm gì nếu có người thân bị rối loạn ý thức?

Bên cạnh việc tuân thủ theo điều trị của bác sĩ, bạn có thể hỗ trợ cho người thân của mình bằng cách tập thể dục tại giường cho họ, vệ sinh sạch sẽ để hạn chế nhiễm trùng. Bên cạnh đó, tạo cơ hội cho những khoảng thời gian hoạt động có ý nghĩa cũng giúp ích cho người thân của bạn. Ví dụ như nói chuyện với họ, cùng xem tivi, xem tranh hoặc nghe nhạc.