Sức khỏe tâm thần của bà mẹ - Hành trang cho hạnh phúc gia đình

Sức khỏe tâm thần của bà mẹ là gì? Tại sao cần phải quan tâm đúng mức?

Những năm trở lại đây, rối loạn tâm thần ở phụ nữ mang thai và trầm cảm sau sinh đã trở thành chủ đề nóng được bàn tán nhiều hơn, nhưng vẫn còn là khoảng trống trong nhận thức cộng đồng. Nhiều bà mẹ phải âm thầm chịu đựng những cảm xúc tiêu cực mà không nhận được sự hỗ trợ đúng lúc. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về những nguyên nhân, dấu hiệu và cách để chăm sóc sức khỏe tâm thần cho phụ nữ sau sinh một cách hiệu quả.

Sức khỏe tâm thần của bà mẹ không chỉ là việc không mắc bệnh tâm thần, sức khỏe tâm thần của bà mẹ còn bao gồm khả năng duy trì thói quen sinh hoạt lành mạnh, ổn định về tinh thần và hành vi phù hợp diễn ra liên tục trong suốt giai đoạn mang thai và sau sinh. Chú trọng đến vấn đề này không chỉ giúp người mẹ tự tin và bình tĩnh hơn trong việc nuôi dạy con, mà còn giúp bảo vệ sự hòa hợp gia đình.

Sức khỏe tâm thần của người mẹ ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển cảm xúc và hành vi của trẻ. Trẻ được nuôi dưỡng bởi người mẹ có tâm trạng tích cực, ổn định thường phát triển kỹ năng giao tiếp và kiểm soát cảm xúc tốt hơn. Ngược lại, nếu người mẹ luôn trong trạng thái lo âu hay buồn bã, trẻ có khả năng cao gặp các vấn đề về hành vi và cảm xúc trong tương lai.

Một nghiên cứu trên 1.000 cặp song sinh tại Anh cho thấy sự ấm áp và tình cảm của người mẹ có ảnh hưởng lâu dài đến tính cách của trẻ, giúp trẻ trở nên sáng tạo, tử tế và cởi mở hơn khi trưởng thành.

Có thể thấy, việc quan tâm đến sức khỏe tâm thần của bà mẹ không chỉ là để bảo vệ người mẹ mà còn mang lại tương lai tốt đẹp cho con.

Các rối loạn tâm thần mà người mẹ mang thai và sau sinh hay mắc phải 1

Những rối loạn tâm thần như trầm cảm, lo âu, rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) hay rối loạn tâm thần sau sinh đều có đặc điểm riêng, ảnh hưởng khác nhau đến sức khỏe tinh thần của người mẹ kể cả lúc mang thai và sau sinh.

Trầm cảm sau sinh

Trầm cảm sau sinh là rối loạn tâm thần rất phổ biến mà nhiều chị em phụ nữ phải đối mặt sau khi sinh con. Các triệu chứng của trầm cảm bao gồm cảm giác buồn bã kéo dài, thiếu quan tâm đến những sở thích cũ, suy nghĩ tiêu cực và cảm giác tội lỗi.

Khoảng 10 - 20% phụ nữ sau sinh mắc phải căn bệnh này, theo Postpartum Support International (2025), và nó có thể ảnh hưởng đáng kể đến khả năng chăm sóc và kết nối với con cái. Ngoài ra, nghiên cứu tại Hoa Kỳ cho thấy tỷ lệ chẩn đoán trầm cảm sau sinh đã tăng từ 9,4% năm 2010 lên 19% năm 2021.

Rối loạn lo âu

Không ít trường hợp các bà mẹ sau sinh rơi vào trạng thái lo lắng quá mức, đặc biệt là về sức khỏe của bản thân hoặc con mình. Rối loạn lo âu sau sinh có thể đi kèm các triệu chứng như mất ngủ, nhịp tim nhanh, thở dồn dập hoặc căng cơ thường xuyên.

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD)

Một số phụ nữ có những suy nghĩ lặp đi lặp lại, không mong muốn và gây sợ hãi, chẳng hạn như hình dung việc làm hại con. Dù họ không có ý định thực hiện, những suy nghĩ này gây căng thẳng và dằn vặt kéo dài.

Rối loạn tâm thần sau sinh (hiếm gặp)

Là dạng rối loạn khá hiếm gặp, khoảng 1 đến 2 phụ nữ bị ảnh hưởng trong số 1.000 ca sinh. Các triệu chứng có thể bao gồm nhìn thấy ảo giác, hoang tưởng hay hành vi nguy hiểm, cần có sự can thiệp y tế ngay lập tức.

Các rối loạn tâm thần mà người mẹ mang thai và sau sinh hay mắc phải 2

Nhìn chung, hậu quả của rối loạn tâm thần ở phụ nữ mang thai và sau sinh không chỉ giới hạn ở người mẹ mà còn ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của trẻ.

Nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ dẫn đến rối loạn tâm thần ở bà mẹ

Có nhiều nguyên nhân rối loạn tâm thần ở bà mẹ, trong đó yếu tố sinh học đóng vai trò quan trọng. Sự thay đổi đột ngột của hormone estrogen và progesterone sau sinh có thể ảnh hưởng đến chức năng não bộ, dẫn đến các vấn đề về tâm lý. Thiếu hụt hormone này làm tăng nguy cơ rối loạn cảm xúc, trầm cảm và ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần của bà mẹ.

Yếu tố tâm lý cũng có ảnh hưởng lớn. Bà mẹ thường lo lắng về vai trò làm mẹ, sự áp lực phải hoàn hảo và việc chăm sóc con cái. Cộng với việc thiếu ngủ kéo dài, những yếu tố này dễ dàng khiến bà mẹ rơi vào tình trạng căng thẳng và mệt mỏi.

Bên cạnh đó, yếu tố xã hội như thiếu sự hỗ trợ từ gia đình hoặc khó khăn tài chính cũng là nguyên nhân. Khi không có sự hỗ trợ đầy đủ, nhiều bà mẹ dễ bị tổn thương tinh thần. Việc thiếu hỗ trợ tâm lý sau sinh khiến tình trạng này càng trở nên nghiêm trọng hơn, ảnh hưởng đến cả mẹ và con nếu không được can thiệp đúng cách.

Khi nào sức khỏe tâm thần của bà mẹ đang gặp vấn đề? 1

Những biến đổi về tâm lý sau sinh đôi khi khó phân biệt với căng thẳng thông thường. Khi mẹ thường xuyên cảm thấy buồn bã, mất hứng thú với những việc từng yêu thích và kiệt sức, đó có thể là dấu hiệu trầm cảm sau sinh ở phụ nữ. Nếu tình trạng này kéo dài quá hai tuần, mẹ cần được quan tâm và hỗ trợ chuyên môn.

Dấu hiệu khác bao gồm khó gắn kết với em bé, cảm thấy xa cách và hay cáu gắt vô cớ. Một số mẹ còn có suy nghĩ tiêu cực về bản thân hoặc có ý nghĩ làm hại con, rất nguy hiểm nếu không được phát hiện sớm. Mất ngủ dai dẳng dù trẻ đã ngủ suốt đêm cũng cho thấy rối loạn lo âu sau sinh đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tâm thần của bà mẹ.

Hậu quả của rối loạn tâm thần ở phụ nữ mang thai nếu không can thiệp kịp thời có thể là mầm mống cho khó khăn về hành vi và cảm xúc của trẻ sau này, đồng thời làm tăng nguy cơ rối loạn tâm thần tái phát ở mẹ trong các lần mang thai tiếp theo.

Khi nào sức khỏe tâm thần của bà mẹ đang gặp vấn đề? 2

Bạn bè, người thân trong gia đình cần đặc biệt lưu ý đến những biểu hiện của bệnh và hãy đồng hành cùng họ để vượt qua giai đoạn nhạy cảm này.

Làm gì để chăm sóc sức khỏe tâm thần cho bà mẹ?

Để có thể hỗ trợ cách hiệu quả thì gia đình, người thân, dịch vụ y tế và cộng đồng đều có vai trò không thể thiếu.

Vai trò của gia đình và người thân

Gia đình và người thân đóng vai trò quan trọng trong việc cách chăm sóc sức khỏe tâm thần cho phụ nữ sau sinh. Một trong những yếu tố quan trọng là lắng nghe người mẹ mà không phán xét. Hơn nữa, gia đình cần quan sát các dấu hiệu bất thường trong hành vi, cảm xúc của họ.

Nếu thấy có những dấu hiệu lo âu, trầm cảm, gia đình cần khuyến khích những bà mẹ tìm đến chuyên gia để được hỗ trợ kịp thời. Điều này không chỉ giúp giảm bớt lo lắng, mà còn là một phần của vai trò của gia đình trong chăm sóc tâm lý phụ nữ mang thai và sau sinh.

Vai trò của dịch vụ y tế và cộng đồng

Dịch vụ y tế cũng đóng vai trò then chốt trong việc cách chăm sóc sức khỏe tâm thần cho phụ nữ sau sinh. Thăm khám định kỳ không chỉ giúp kiểm tra sức khỏe thể chất mà còn giúp phát hiện sớm các vấn đề về tâm lý.

Nếu cần thiết, bà mẹ có thể nhận tư vấn tâm lý hoặc điều trị chuyên sâu. Các hội nhóm hay đường dây nóng chuyên hỗ trợ mẹ sau sinh sẽ là những trợ thủ đắc lực giúp các mẹ nhận được giúp đỡ tinh thần.

Cách phòng ngừa rối loạn tâm thần cho bà mẹ từ sớm

Việc phòng ngừa rối loạn tâm thần cho bà mẹ cần được thực hiện từ giai đoạn mang thai đến sau sinh. Trong thai kỳ, sức khỏe tinh thần khi mang thai đóng vai trò rất quan trọng. Tham gia khóa học tiền sản là một cách giúp mẹ chuẩn bị tốt về mặt tâm lý cho việc làm mẹ. Khóa học không chỉ cung cấp kiến thức về thai kỳ mà còn giúp mẹ giảm bớt lo âu. Ngoài ra, chia sẻ cảm xúc hoặc tư vấn chuyên gia tâm lý cũng là cách để giúp giảm stress và ổn định tinh thần.

Sau khi sinh, chăm sóc phụ nữ sau sinh là yếu tố cần thiết để duy trì sự cân bằng về tâm lý. Đặc biệt, mẹ cần biết làm sao để phòng ngừa trầm cảm sau sinh bằng cách giữ giấc ngủ điều độ, duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, và không ngần ngại nhờ sự giúp đỡ từ gia đình hoặc bạn bè khi cảm thấy quá tải. Bên cạnh đó, tránh kỳ vọng quá mức về bản thân cũng là cách giúp mẹ giảm bớt căng thẳng và áp lực.

Sức khỏe tâm thần của bà mẹ là yếu tố nền tảng trong việc chăm sóc toàn diện cho phụ nữ sau sinh. Khi được phát hiện sớm và hỗ trợ đúng cách, người mẹ sẽ có khả năng phục hồi nhanh chóng, tạo môi trường tích cực cho con phát triển. Vì vậy, chúng ta cần chung tay để chăm sóc sức khỏe tâm thần cho phụ nữ sau sinh bởi đó không chỉ là trách nhiệm của riêng mỗi cá nhân, mà còn là cách để chúng ta đảm bảo xã hội luôn khỏe mạnh, hạnh phúc.