Trẻ sơ sinh bụng to: Nguyên nhân sinh lý hay bệnh lý?

Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng trẻ sơ sinh bụng to. Đó có thể là đặc điểm của sự phát triển bình thường, do thành bụng chưa phát triển hoàn thiện, nhưng cũng có thể do bệnh lý gây ra. Điều quan trọng là cha mẹ cần phân biệt được các trường hợp này để can thiệp kịp thời khi trẻ có các bất thường về sức khỏe.

Tình trạng bụng to ở trẻ sơ sinh

Bụng to ở trẻ sơ sinh được định nghĩa như thế nào? Cho đến nay, vẫn chưa có định nghĩa chính xác về chứng bụng to ở trẻ. Một số định nghĩa đã được ghi nhận bao gồm:

• Sự tăng kích thước thực tế của bụng.
• Có thể đo lường được sự thay đổi về chu vi vòng bụng.
• Dấu hiệu bụng to tương đối rõ ràng: Khi trẻ nằm ngửa trên một mặt phẳng, thành bụng nằm trên một mặt phẳng cao hơn so với mỏm mũi kiếm xương ức 

Tình trạng bụng to ở trẻ em có thể xuất phát từ các nguyên nhân sinh lý thông thường hoặc do các tình trạng sức khỏe khác nhau, đặc biệt là các vấn đề về tiêu hóa.

Dấu hiệu trẻ sơ sinh bụng to có thể nhận thấy bằng mắt thường

Trẻ sơ sinh bụng to do nguyên nhân sinh lý

Bụng to ở trẻ là hiện tượng tự nhiên nếu ngoài dấu hiệu này, trẻ không có dấu hiệu bất thường nào khác, vẫn khỏe mạnh bình thường, tăng cân theo tuổi, không quấy khóc và thèm ăn khi đến bữa, ngủ ngon, chơi đùa bình thường…

Một số nguyên nhân sinh lý có thể dẫn đến bụng to ở trẻ

Trẻ đã bú no

Bụng to ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ sơ sinh thường là hiện tượng sinh lý bình thường. Hầu hết các bé đều có phần bụng bị to lên sau khi bú no. Tuy nhiên, giữa các lần cho bú, bạn sẽ cảm thấy bụng của trẻ khá mềm và không căng. 

Do cấu tạo ruột của trẻ quá lớn so với cơ thể

Ngoài nguyên nhân do trẻ bú quá no, cấu tạo ruột của trẻ cũng gây ra triệu chứng bụng to ở trẻ. Ruột của trẻ thường khá dài so với kích thước của bụng, các cơ ở thành bụng của trẻ còn non nớt, chưa hoàn thiện. Kết quả là bụng bé nhô hơn so với kích thước của cơ thể.

Cha mẹ không cần quá lo lắng về tình trạng này nếu là do nguyên nhân sinh lý. Vì theo thời gian, sự phát triển của trẻ sẽ vượt xa sự phát triển của ruột, và bụng sẽ trở lại kích thước bình thường.

Bụng to ở trẻ sơ sinh có thể do nguyên nhân sinh lý

Cách nhận biết trẻ sơ sinh bụng to do sinh lý

Bụng to ở trẻ sơ sinh có nguyên nhân là do sinh lý khi hoạt động tiêu hóa của trẻ diễn ra bình thường. Bạn có thể xác định xem điều này có bình thường hay không bằng cách quan sát phân của bé. Phân ở trẻ sơ sinh dưới 6 tháng tuổi thường bị ảnh hưởng rất nhiều bởi chế độ sữa cho trẻ:

• Đối với trẻ bú sữa mẹ, phân thường lỏng, sệt... Trung bình mỗi ngày trẻ có khoảng 3 đến 4 lần đi ngoài.
• Trẻ bú sữa công thức/sữa hộp (không chứa đủ lợi khuẩn cần thiết cho tiêu hóa) đi ngoài phân rắn hơn, ít hơn, khoảng 1 - 2 ngày/lần. 

Nếu trẻ có các triệu chứng rối loạn tiêu hóa được liệt kê ở trên nhưng không có biểu hiện bất thường như không chơi, quấy khóc, chán ăn, chướng bụng… thì cha mẹ không nên quá lo lắng về tình trạng bụng to ở trẻ sơ sinh. 

Phân trẻ bình thường theo chế độ ăn

Khi nào trẻ sơ sinh bụng to là do bệnh lý?

Không phải lúc nào bụng to lên cũng là hiện tượng tự nhiên. Một số trường hợp có thể là dấu hiệu của các vấn đề về tiêu hóa. Để biết trẻ bụng to có phải là bệnh lý không, cha mẹ cần lưu ý: 

Trẻ có thêm các vấn đề tiêu hóa khác 

Buồn nôn lặp đi lặp lại là trường hợp khẩn cấp của rối loạn chuyển hóa đường ruột kèm theo trào ngược, nôn trớ cho đến khi tìm ra nguyên nhân khác. Trong trường hợp này, trẻ cần được bác sĩ khám để xác định xem bụng căng hay mềm và có tiếng của ruột hay không.

Chướng bụng và đau kèm theo âm ruột thường là lành tính. Ngược lại, bụng căng tức, không nghe thấy âm ruột, căng da và đổi màu là những biểu hiện đáng lo ngại hơn và cần được can thiệp ngay lập tức.

Trẻ bị nôn kéo dài là một dấu hiệu của rối loạn tiêu hóa

Trẻ có thêm các triệu chứng toàn thân liên quan 

Nếu bụng to kèm theo nhịp tim nhanh, thở nhanh, ngưng thở và nhiệt độ không ổn định thì nguyên nhân có khả năng liên quan đến nhiễm trùng và để chẩn đoán nên làm thêm xét nghiệm kiểm tra nhiễm trùng ngoài việc xét nghiệm đánh giá thêm đường tiêu hóa (GI). 

Tình trạng phân của trẻ

Cân nhắc táo bón nếu con bạn không đi tiêu trong 12 - 24 giờ. Tắc ruột cần được xem xét nếu trẻ sơ sinh được vài ngày tuổi và chưa đi tiêu. Nếu trẻ có phân gần đây, cần đánh giá chất lượng của phân và sự hiện diện của máu trong phân. 

Một số nguyên nhân thường gặp gây bụng to ở trẻ sơ sinh

Đầy bụng, chướng bụng, khó tiêu

Đầy bụng, chướng bụng là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng rối loạn tiêu hóa và bụng to bất thường ở trẻ sơ sinh. Trẻ có các dấu hiệu như biếng ăn, quấy khóc, nôn trớ, chướng bụng, đi ngoài phân lỏng…

Nguyên nhân:

• Thức ăn không phù hợp với lứa tuổi: Trẻ ăn dặm sớm khiến hệ tiêu hóa chưa thể thích nghi với thức ăn. 
• Ăn phải thức ăn bị nhiễm khuẩn: Trẻ ăn phải thức ăn bị ôi thiu, nhiễm khuẩn sẽ gây kích ứng ruột, viêm ruột, nôn mửa và tiêu chảy.

Trẻ ăn phải thức ăn bị nhiễm khuẩn cũng gây tình trạng bụng to

Cách điều trị:

• Cho trẻ bú đúng tư thế: Giữ đầu trẻ cao hơn dạ dày trong khi bú. Sữa vào dạ dày còn khí thừa đọng lại trên, bé dễ ợ hơi hơn. 
• Giúp trẻ tống hơi ra ngoài: Mẹ nên đặt trẻ nằm ngửa, nhẹ nhàng giữ chân trẻ và thực hiện động tác đạp (như đạp xe) để trẻ tống hết hơi thừa ra ngoài. 
• Giúp trẻ ợ hơi: Bế trẻ trên vai hoặc đặt trẻ nằm sấp, đỡ sau lưng và xoa lưng nhẹ nhàng.

Bệnh phình đại tràng ở trẻ sơ sinh

Trẻ sơ sinh bụng to rất có thể là dấu hiệu của bệnh phình đại tràng, căn bệnh thường gặp ở trẻ nhỏ, cũng rất phổ biến ở trẻ sơ sinh.

Triệu chứng:

Bụng trẻ căng to, trẻ không đi phân su 24 giờ sau khi sinh ra mà chỉ đi đại tiện khi dùng một ống thông nhỏ đưa vào hậu môn để kích thích.

Ở trẻ lớn, bệnh thường có biểu hiện táo bón kéo dài. Phân có màu đen và có mùi. Ngoài ra, trẻ bị suy dinh dưỡng, chậm lớn.

Cách điều trị:

Nếu trẻ có các biểu hiện của bệnh phình đại tràng bẩm sinh, cha mẹ nên đưa trẻ đến bác sĩ chuyên khoa để có phương pháp điều trị phù hợp. Các bác sĩ thường làm nội soi, sinh thiết trực tràng và đo áp lực hậu môn trực tràng ở trẻ sơ sinh để xác định mức độ của bệnh.

Phương pháp điều trị duy nhất là cắt bỏ trực tràng, nối đầu đại tràng với ống hậu môn. Thời điểm phẫu thuật phình đại tràng ở trẻ em phụ thuộc vào thời điểm chẩn đoán và tình trạng bệnh...

Ngoài ra, các bậc cha mẹ nên xây dựng thói quen ăn uống khoa học hơn cho con mình: Uống nhiều nước, ăn nhiều chất xơ và đi vệ sinh đúng giờ.

Do trẻ mắc bệnh Hirschsprung

Đây là một rối loạn di truyền, trong đó các dây thần kinh của cơ dạ dày kém phát triển, gây ra cơn co thắt. Trẻ mắc bệnh này có nhu động dạ dày kém hơn những trẻ khác, khó tiêu và lắng đọng dịch vị, bụng sưng to. 

Bệnh phải được bác sĩ thăm khám và điều trị theo phác đồ thích hợp. Cha mẹ nên cố gắng cung cấp những thực phẩm dễ tiêu hóa khi chăm sóc con, và những bà mẹ đang cho con bú nên tránh những thực phẩm không tốt cho sữa mẹ. 

Các nguyên nhân khác

Ngoài ra, trẻ bị bụng to còn có thể do các nguyên nhân sau:

• Thường xuyên quấy khóc: Khóc quá nhiều có thể khiến trẻ hít phải quá nhiều không khí trong khi bú. Nguyên nhân này rất phổ biến và bụng của trẻ sẽ trở lại bình thường sau một thời gian.
• Dị ứng thực phẩm: Một số thực phẩm mẹ ăn sẽ giải phóng qua sữa mẹ và gây ra các phản ứng dị ứng trong cơ thể trẻ, khiến trẻ có các triệu chứng như đầy hơi, chướng bụng, khó tiêu. 

Trẻ sơ sinh bụng to, đặc biệt là trẻ dưới 6 tháng tuổi, đa phần là một hiện tượng tự nhiên trong quá trình lớn lên của bé. Tuy nhiên, nếu thấy bé có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào khác ngoài bụng to, cha mẹ cần lưu ý đưa bé đi khám ngay để được điều trị kịp thời, phù hợp.

Ánh Vũ

Nguồn tham khảo: Tổng hợp