Triệu chứng đột quỵ mà bạn không nên chủ quan

Đột quỵ (hay còn gọi là tai biến mạch máu não) là tình trạng dòng máu nuôi não bị tắc nghẽn hoặc vỡ đột ngột, khiến tế bào não bị tổn thương nghiêm trọng. Đây là nguyên nhân gây tử vong và tàn tật hàng đầu trên toàn thế giới, trong đó Việt Nam ghi nhận hàng trăm nghìn ca mỗi năm. Điều đáng nói, đột quỵ thường đến bất ngờ và diễn biến rất nhanh. Nếu không phát hiện kịp thời triệu chứng đột quỵ, người bệnh có thể mất cơ hội “thời gian vàng” để cứu chữa, dẫn đến di chứng suốt đời hoặc tử vong.

Việc nhận biết sớm triệu chứng đột quỵ có ý nghĩa quyết định trong việc cứu sống người bệnh và hạn chế di chứng. Dù có thể xảy ra ở bất kỳ ai, đột quỵ thường đến đột ngột và để lại hậu quả nghiêm trọng nếu không được xử lý kịp thời. Bài viết này sẽ giúp bạn nhận biết sớm các dấu hiệu cảnh báo, hiểu rõ thời điểm cấp cứu tối ưu và biết những ai có nguy cơ cao để chủ động phòng ngừa.

Nhận biết những triệu chứng đột quỵ phổ biến

Khi não không nhận đủ máu và oxy, chỉ trong vài phút các tế bào thần kinh sẽ bắt đầu chết. Những tổn thương này có thể không thể hồi phục. Vì vậy, việc nhận diện sớm triệu chứng đột quỵ là vô cùng quan trọng. Dưới đây là các dấu hiệu thường gặp nhất:

Méo miệng, lệch mặt

Méo miệng hoặc lệch mặt là một trong những biểu hiện dễ nhận biết nhất của đột quỵ. Khi một phần não kiểm soát cơ mặt bị tổn thương, cơ mặt ở một bên sẽ yếu hoặc xệ xuống.

Bạn có thể thử kiểm tra nhanh: Yêu cầu người nghi ngờ bị đột quỵ mỉm cười hoặc nói. Nếu một bên miệng không nhấc lên được, nụ cười bị lệch hoặc môi chảy xệ, đây là dấu hiệu cảnh báo nghiêm trọng.

Không nên nhầm lẫn méo miệng do đột quỵ với liệt dây thần kinh mặt ngoại biên. Trong đột quỵ, méo miệng thường đi kèm yếu tay chân hoặc nói khó, còn liệt mặt đơn thuần thường chỉ ảnh hưởng đến vùng mặt.

Yếu hoặc liệt các chi

Một dấu hiệu khác rất phổ biến là yếu hoặc liệt đột ngột một bên cơ thể. Điều này xảy ra khi phần não điều khiển vận động bị thiếu máu. Cách kiểm tra đơn giản: Yêu cầu người đó giơ cả hai tay lên ngang vai và giữ trong vài giây. Nếu một tay rơi xuống hoặc yếu hơn rõ rệt, cần nghĩ ngay đến đột quỵ.

Triệu chứng đột quỵ này có thể kèm theo cảm giác tê bì, mất sức hoặc không phối hợp được động tác. Nếu không được cấp cứu kịp thời, người bệnh có thể mất hoàn toàn khả năng vận động ở bên bị ảnh hưởng.

Đau đầu dữ dội

Không phải mọi cơn đau đầu đều là đột quỵ, nhưng đau đầu dữ dội, xuất hiện đột ngột, đặc biệt khi kèm theo buồn nôn, nôn hoặc rối loạn ý thức, là dấu hiệu cần cảnh giác. Cơn đau này thường gặp trong đột quỵ xuất huyết (vỡ mạch máu não), khi máu tràn vào mô não gây tăng áp lực nội sọ.

Người bệnh có thể mô tả cơn đau như “búa bổ” hoặc “chưa từng trải qua trước đây”. Trong tình huống này, tuyệt đối không tự uống thuốc giảm đau và phải gọi cấp cứu ngay lập tức.

Nói ngọng, khó nói

Khi vùng não phụ trách ngôn ngữ bị tổn thương, người bệnh có thể gặp tình trạng:

• Nói ngọng, phát âm không rõ.
• Khó tìm từ để diễn đạt.
• Không hiểu lời người khác nói.

Bạn có thể kiểm tra bằng cách yêu cầu họ lặp lại một câu đơn giản. Nếu họ nói sai, lắp bắp hoặc không thể nói được, đây là tình huống cấp cứu y tế. Tình trạng này có thể chỉ kéo dài vài phút (trong cơn thiếu máu não thoáng qua) hoặc kéo dài và gây di chứng nặng nếu là đột quỵ thực sự.

Yếu hoặc mất thị lực

Một số người bị đột quỵ có thể mờ mắt, nhìn đôi hoặc mất thị lực ở một mắt hoặc cả hai mắt. Điều này xảy ra khi mạch máu nuôi vùng não phụ trách thị giác bị tắc hoặc vỡ. Triệu chứng này thường xuất hiện đột ngột, có thể kèm chóng mặt, mất thăng bằng hoặc đau mắt. Nếu thị lực bị ảnh hưởng đột ngột, đây là tình huống khẩn cấp cần khám bác sĩ ngay.

Thời gian vàng cấp cứu đột quỵ là khi nào?

“Thời gian vàng” để can thiệp điều trị đột quỵ là 3 - 4.5 giờ tính từ lúc xuất hiện triệu chứng đầu tiên. Trong khoảng thời gian này, các phương pháp điều trị như thuốc tiêu huyết khối (dành cho đột quỵ thiếu máu cục bộ) có thể làm tan cục máu đông và khôi phục tuần hoàn não.

Nếu vượt quá mốc này, nguy cơ hoại tử não tăng cao, cơ hội phục hồi giảm mạnh và khả năng để lại di chứng vĩnh viễn lớn hơn. Nguyên tắc FAST là cách dễ nhớ để nhận diện và phản ứng nhanh với đột quỵ:

• F - Face (Khuôn mặt): Mặt bị xệ, nụ cười lệch.
• A - Arms (Cánh tay): Một tay yếu hoặc rơi xuống khi nâng.
• S - Speech (Lời nói): Nói ngọng, khó nói hoặc không hiểu lời.
• T - Time (Thời gian): Gọi cấp cứu ngay lập tức.

Sơ cứu ban đầu khi gặp người có triệu chứng đột quỵ rất quan trọng. Trong lúc chờ cấp cứu, bạn có thể giúp người bệnh bằng cách:

• Đặt họ nằm nghiêng để tránh sặc nếu nôn.
• Nới lỏng quần áo, giữ đường thở thông thoáng.
• Không cho ăn hoặc uống bất cứ thứ gì.
• Ghi nhớ thời điểm xuất hiện triệu chứng đầu tiên để báo cho nhân viên y tế.

Lưu ý: Tuyệt đối không tự ý dùng thuốc, di chuyển người bệnh khi không cần thiết, vì có thể làm tình trạng tồi tệ hơn.

Đối tượng có nguy cơ cao đột quỵ

Đột quỵ có thể xảy ra ở bất kỳ ai, nhưng một số nhóm người có nguy cơ cao hơn do ảnh hưởng của tuổi tác, bệnh lý nền, lối sống hoặc yếu tố di truyền. Việc hiểu rõ các yếu tố này giúp bạn chủ động phòng ngừa và theo dõi sức khỏe định kỳ:

• Tuổi tác: Nguy cơ đột quỵ tăng rõ rệt sau tuổi 55. Khi chúng ta già đi, hệ thống mạch máu dần mất tính đàn hồi, dễ bị xơ cứng và hẹp lại, khiến máu lưu thông kém. Ngoài ra, các bệnh mạn tính liên quan đến tuổi già như tăng huyết áp, tiểu đường cũng làm nguy cơ cao hơn.
• Bệnh lý nền: Các bệnh như tăng huyết áp, tiểu đường, bệnh tim mạch hoặc rối loạn mỡ máu làm gia tăng khả năng tắc nghẽn hoặc vỡ mạch máu não. Ví dụ, huyết áp cao có thể gây tổn thương thành mạch, tiểu đường làm tăng xơ vữa, còn mỡ máu cao gây lắng đọng cholesterol tạo mảng bám.
• Lối sống không lành mạnh: Hút thuốc lá làm co mạch và tổn thương lớp lót bên trong thành mạch máu. Uống nhiều rượu bia làm tăng huyết áp và nguy cơ rung nhĩ. Thói quen ít vận động khiến máu lưu thông kém, làm tăng khả năng hình thành cục máu đông.
• Béo phì: Thừa cân, đặc biệt là mỡ bụng liên quan chặt chẽ đến tăng huyết áp, tiểu đường type 2 và rối loạn mỡ máu - tất cả đều là yếu tố nguy cơ trực tiếp của đột quỵ.
• Tiền sử gia đình: Nếu bố mẹ, anh chị em ruột từng bị đột quỵ hoặc bệnh tim mạch sớm, bạn có nguy cơ cao hơn do di truyền hoặc thói quen sinh hoạt chung trong gia đình.

Đột quỵ là tình huống y tế khẩn cấp. Việc nhận biết sớm triệu chứng đột quỵ và hành động nhanh chóng có thể cứu sống người bệnh và giảm thiểu di chứng. Mỗi người nên tự trang bị kiến thức, kiểm soát các yếu tố nguy cơ và khuyến khích người thân nên kiểm tra sức khỏe định kỳ.