Vết thương là gì? Các loại vết thương, cách sơ cứu và xử lý đúng chuẩn

Trong cuộc sống hằng ngày, ai cũng từng ít nhất một lần gặp phải những vết thương như trầy xước da, đứt tay hay bỏng nước sôi. Nếu không xử lý đúng cách, vết thương có thể nhiễm trùng và gây biến chứng nguy hiểm. Hiểu rõ vết thương là gì, cách phân loại và sơ cứu kịp thời sẽ giúp hạn chế rủi ro.

Vết thương là gì?

Vết thương là sự tổn thương của da hoặc các mô dưới da do tác động từ bên ngoài như va đập, cắt, đâm, bỏng, hay do các nguyên nhân bên trong cơ thể gây ra. Khi da - lớp bảo vệ tự nhiên của cơ thể bị rách hoặc phá vỡ, vi khuẩn và tác nhân gây bệnh dễ dàng xâm nhập, dẫn đến nguy cơ nhiễm trùng.

Tùy vào mức độ tổn thương, vết thương có thể chỉ là trầy xước nhẹ ngoài da hoặc nghiêm trọng hơn như rách sâu, chảy máu nhiều, tổn thương cơ, mạch máu, thậm chí cả xương. Hiểu rõ về vết thương sẽ giúp chúng ta xử lý, sơ cứu và chăm sóc đúng cách để bảo vệ sức khỏe và tránh biến chứng nguy hiểm.

Các loại vết thương thường gặp

Vết thương có thể được phân loại dựa trên cơ chế gây tổn thương và mức độ ảnh hưởng đến da và mô bên dưới. Việc nhận diện đúng loại vết thương giúp lựa chọn cách sơ cứu phù hợp và hạn chế nguy cơ nhiễm trùng.

Với cách phân loại theo cơ chế tổn thương sẽ có 2 loại vết thương gồm:

• Vết thương kín (bầm tím, phồng rộp, tụ dịch, tụ máu): Đây là dạng tổn thương mà da vẫn còn nguyên vẹn, nhưng các mô bên dưới bị tổn thương, thường do chấn thương kín gây ra.
• Vết thương hở (Vết rạch, vết trầy xước, vết đâm, vết rách, bị xuyên thấu và vết lóc da,…): Vết thương hở là tình trạng da hoặc mô bên dưới bị rách, làm lộ các lớp mô, cơ hoặc xương ra ngoài. Loại vết thương này thường chảy máu và dễ bị nhiễm trùng nếu không được xử lý đúng cách.
• Vết bỏng: Là tình trạng tổn thương da và mô do các tác nhân như nhiệt (lửa, nước sôi), hóa chất, điện, ma sát, lạnh (bỏng lạnh) hoặc tia bức xạ (trong các hoàn cảnh y tế hoặc phơi nhiễm nghề nghiệp hiếm gặp).

Nguyên nhân gây ra vết thương

Trong thực tế, có rất nhiều nguyên nhân khác nhau có thể khiến da và mô bị tổn thương, tạo nên các loại vết thương với mức độ nặng nhẹ khác nhau. Cụ thể là:

• Chấn thương cơ học: Xảy ra khi da và mô mềm bị tổn thương do va đập, té ngã hoặc vật sắc nhọn cắt hoặc đâm.
• Bỏng nhiệt: Nhiệt độ cao từ lửa, nước sôi, hơi nóng hay kim loại nóng làm phá hủy lớp da bảo vệ.
• Bỏng lạnh: Tiếp xúc trong thời gian dài với băng giá, đá khô hoặc nitơ lỏng có thể khiến mô bị đông cứng. Khi máu không lưu thông đủ, tế bào bị hoại tử và hình thành vết thương.
• Tác động điện: Dòng điện đi qua cơ thể gây tổn thương mô sâu, đôi khi không thấy rõ ngay bên ngoài.
• Hóa chất gây hại: Axit, kiềm và hóa chất tẩy rửa mạnh có thể gây bỏng hóa chất, phá hủy mô cực nhanh.
• Vết thương do động vật: Khi bị cắn, cào hoặc đốt, vi khuẩn từ động vật có thể xâm nhập gây nhiễm trùng, lây bệnh dại, uốn ván, dị ứng hoặc sốc phản vệ.
• Tai nạn lao động hoặc thể thao: Các va chạm mạnh hoặc sử dụng thiết bị, máy móc có thể tạo vết thương sâu, gãy xương, đứt gân.
• Phẫu thuật hoặc thủ thuật y khoa: Các vết mổ, rạch dẫn lưu hay đặt ống đều tạo ra vết thương có chủ đích để điều trị.
• Bệnh lý gây loét da: Tiểu đường, suy tĩnh mạch hoặc loét tỳ đè khiến da thiếu oxy và dưỡng chất, dẫn đến hoại tử mô.
• Tự gây tổn thương do gãi mạnh: Khi da ngứa kéo dài trong chàm, mề đay hoặc nhiễm ký sinh trùng, người bệnh thường gãi liên tục.

Quá trình làm lành vết thương diễn ra thế nào?

Quá trình làm lành vết thương là chuỗi hoạt động phức tạp của cơ thể nhằm khôi phục lại các mô đã bị tổn thương.

Giai đoạn cầm máu

Ngay khi da bị tổn thương và chảy máu, cơ thể lập tức kích hoạt cơ chế đông cầm máu. Các mạch máu co lại, tiểu cầu tập trung tại vết thương và tạo thành cục máu đông. Lưới fibrin được hình thành giúp bịt kín vùng tổn thương, ngăn mất máu và tạo nền cho quá trình sửa chữa mô tiếp theo.

Giai đoạn viêm

Sau khi cầm máu, cơ thể chuyển sang phản ứng viêm để bảo vệ vết thương. Bạch cầu và các tế bào miễn dịch đến khu vực này nhằm tiêu diệt vi khuẩn, loại bỏ mô chết và dị vật. Vết thương có thể xuất hiện sưng, đỏ, nóng và đau nhưng đây là dấu hiệu bình thường giúp chuẩn bị môi trường cho quá trình tái tạo mô.

Giai đoạn tăng sinh

Trong giai đoạn này, cơ thể bắt đầu xây dựng mô mới để lấp đầy phần tổn thương. Mô hạt giàu collagen và mạch máu mới được tạo ra, giúp vết thương được nuôi dưỡng tốt hơn. Đồng thời, tế bào biểu mô tăng sinh và di chuyển phủ lên bề mặt vết thương, giúp da dần khép lại.

Giai đoạn tái cấu trúc

Đây là giai đoạn cuối cùng, khi mô mới tiếp tục được củng cố và hoàn thiện. Collagen được sắp xếp lại theo cấu trúc bền vững hơn, giúp vết thương trở nên chắc chắn. Sẹo sẽ dần phẳng, mềm và nhạt màu theo thời gian, có thể kéo dài nhiều tháng đến vài năm.

Cách sơ cứu, xử lý vết thương bị rách, cắt gây chảy máu

Khi bị thương, việc sơ cứu đúng cách ngay từ đầu giúp hạn chế nhiễm trùng, giảm mất máu và hỗ trợ quá trình hồi phục hiệu quả hơn.

Cầm máu

Để sơ cứu vết thương chảy máu, trước tiên, bạn hãy dùng gạc sạch hoặc khăn vô khuẩn ấn trực tiếp lên vị trí chảy máu để làm chậm và ngừng dòng máu. Nếu máu vẫn chảy, có thể nâng vùng tổn thương cao hơn vị trí tim để giảm áp lực máu.

Rửa sạch

Sau khi tình trạng chảy máu đã được kiểm soát, bạn có thể rửa vết thương dưới vòi nước sạch để loại bỏ bụi bẩn và vi khuẩn xâm nhập. Rửa bằng nước sạch hoặc nước muối sinh lý là bước chính để làm sạch vết thương. Các dung dịch sát khuẩn như povidone-iodine có thể được sử dụng theo chỉ dẫn, nhưng không nên lạm dụng iodine, hydrogen peroxide vì có thể gây độc với mô lành và làm chậm lành thương. Bạn cần tránh dùng cồn hoặc oxy già trực tiếp lên vết thương mở trừ khi được hướng dẫn chuyên môn.

Băng bó

Có nên bịt kín vết thương hở không? Với nhiều vết thương nhỏ, che phủ bằng băng vô khuẩn và giữ môi trường hơi ẩm, sạch thường giúp lành nhanh hơn và giảm sẹo so với để hở. Bạn cần thay băng khi băng ướt, bẩn hoặc theo chỉ dẫn y tế. Nếu vết thương sâu hoặc nằm ở vị trí dễ cọ xát, có thể sử dụng thêm băng cố định hoặc nẹp hỗ trợ tránh tác động khiến vết thương hở trở lại.

Chăm sóc y tế

Cần đưa người bị thương đến cơ sở y tế nếu vết cắt quá sâu, máu không ngừng chảy hoặc có dị vật khó lấy ra. Bác sĩ sẽ làm sạch chuyên sâu, khâu vết thương nếu cần, đánh giá loại vết thương và tiền sử tiêm chủng để tiêm vắc xin uốn ván nếu cần. Ngoài ra, người bệnh cần theo dõi dấu hiệu nhiễm trùng như sưng tăng, mủ, đau nhiều hoặc sốt để kịp thời xử lý.

Những sai lầm khi xử lý vết thương

Một số sai lầm khi xử lý vết thương chúng ta cần biết để tránh như:

• Dùng tay chưa rửa sạch chạm vào vết thương làm tăng nguy cơ nhiễm trùng, sưng đỏ và khiến vết thương đau hơn.
• Nhiều người đổ trực tiếp oxy già hoặc cồn vào vết thương sâu, có thể gây tổn thương mô mới, khiến vết thương lâu lành và dễ để lại sẹo xấu.
• Rửa vết thương bằng nguồn nước không đảm bảo vệ sinh có thể dẫn đến nhiễm khuẩn nặng, uốn ván hoặc thậm chí nhiễm trùng máu.
• Không cầm máu kịp thời, đúng cách hoặc để máu chảy quá lâu có thể khiến cơ thể bị mất máu đáng kể.
• Tự ý lấy dị vật sâu trong vết thương bằng dụng cụ không vô trùng làm tổn thương sâu hơn, vi khuẩn xâm nhập vào mô, gây viêm mô tế bào.
• Nhiều người có thói quen đắp lá cây lên vết thương hở theo kinh nghiệm dân gian nhưng có thể dẫn đến nhiễm trùng, mưng mủ và gây viêm kéo dài.
• Băng vết thương quá chặt hoặc giữ băng quá lâu tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn phát triển và gây nhiễm trùng.

Cách phòng tránh vết thương nghiêm trọng hơn

Để tình trạng của các vết thương không nghiêm trọng hơn, chúng ta cần áp dụng các biện pháp phòng ngừa sau:

• Xử lý sớm ngay khi bị thương: Rửa sạch, sát trùng vết thương và băng kín vết thương nhỏ giúp ngăn vi khuẩn xâm nhập và lan rộng.
• Giữ vết thương luôn sạch và hơi ẩm: Giữ vết thương sạch là bắt buộc, giữ vết thương ở môi trường hơi ẩm với băng thích hợp thường giúp liền sẹo tốt hơn so với để khô hở.
• Không tự ý nặn mủ hoặc bóc vảy: Việc này có thể làm tổn thương mô mới hình thành và tăng nguy cơ nhiễm trùng.
• Theo dõi tiến triển hàng ngày: Nếu thấy sưng, nóng, đỏ, đau hoặc có mủ cần đi khám ngay để tránh hoại tử mô.
• Tiêm phòng uốn ván đầy đủ: Giúp phòng ngừa biến chứng nguy hiểm do vi khuẩn Clostridium tetani gây ra.
• Tránh vận động mạnh vùng tổn thương: Giúp mô lành nhanh và hạn chế làm rách vết thương trở lại.
• Tái khám đúng lịch hẹn: Giúp bác sĩ theo dõi tiến triển vết thương, phát hiện sớm biến chứng nếu có.

Những lưu ý khi bị thương

Khi gặp phải vết thương, dù nhỏ hay lớn, nắm được những lưu ý sau sẽ giúp vết thương nhanh lành và hạn chế nguy cơ nhiễm trùng:

• Giữ bình tĩnh và đánh giá tình trạng vết thương: Xác định mức độ nặng nhẹ (chảy máu nhiều, có dị vật, rách sâu,...) để lựa chọn cách xử lý phù hợp.
• Rửa tay sạch trước khi chạm vào vết thương: Giúp hạn chế nguy cơ nhiễm khuẩn chéo.
• Theo dõi phản ứng của cơ thể sau sơ cứu: Nếu có dấu hiệu sưng, nóng, đau hoặc chảy máu không cầm phải được bác sĩ kiểm tra kịp thời.
• Giữ tâm lý ổn định: Tránh hoảng sợ hoặc vận động mạnh gây chảy máu thêm, nhất là với vết thương ở tay, chân.
• Tìm đến sự hỗ trợ của người khác: Khi bạn đang lo lắng và bị đau, thao tác sơ cứu vết thương có thể không chuẩn. Nếu có thể hãy nhờ sự giúp đỡ của những người xung quanh.
• Tuân thủ hướng dẫn điều trị của bác sĩ: Dùng thuốc đúng liều, đủ thời gian, không bỏ giữa chừng khi chưa khỏi hẳn.
• Duy trì dinh dưỡng tốt: Bổ sung protein, vitamin C, kẽm và sắt để tăng sức đề kháng và hỗ trợ tái tạo mô.

Câu hỏi liên quan

Dưới đây là những thắc mắc thường gặp khi chăm sóc và theo dõi vết thương mà nhiều người quan tâm.

Dấu hiệu vết thương đang lành thế nào?

Khi vết thương hồi phục tốt, vùng da tổn thương sẽ giảm sưng đau sau vài ngày và bắt đầu hình thành lớp da non màu hồng. Các mép da se lại dần và có thể xuất hiện lớp mài khô bảo vệ bên trên. Người bị thương cũng sẽ cảm thấy dễ chịu hơn, ít đau khi vận động và không có hiện tượng rỉ dịch bất thường.

Dấu hiệu vết thương bị nhiễm trùng cần lưu ý

Nếu cảm thấy đau nhiều hơn theo thời gian, kèm theo sưng đỏ lan rộng và nóng rát có thể là dấu hiệu nhiễm trùng vết thương. Triệu chứng khác cần chú ý gồm dịch mủ vàng, mùi hôi, chảy dịch liên tục hoặc người bệnh bị sốt và mệt mỏi. Khi xuất hiện các dấu hiệu này, cần đi khám bác sĩ sớm để điều trị kịp thời, tránh biến chứng nguy hiểm.

Chủ động trang bị kiến thức chăm sóc vết thương sẽ giúp bạn tự tin ứng phó trong mọi tình huống và bảo vệ sức khỏe. Sơ cứu đúng cách các loại vết thương đóng vai trò quan trọng trong việc giảm đau, rút ngắn thời gian lành và phòng tránh nhiễm trùng. Nhưng khi vết thương sâu, chảy máu nhiều hoặc có dấu hiệu bất thường như sưng đỏ, chảy mủ, sốt,… hãy đến cơ sở y tế để được điều trị kịp thời.