Vi khuẩn Cronobacter sakazakii: Mối nguy đặc biệt với trẻ sơ sinh

Vi khuẩn Cronobacter sakazakii là vi sinh vật có khả năng tấn công nhanh vào hệ thần kinh và tuần hoàn của trẻ sơ sinh. WHO và FDA đã từng ra cảnh báo khẩn khi ghi nhận nhiều ca tử vong ở trẻ chỉ vài tuần tuổi do nhiễm vi khuẩn này từ sữa công thức pha không đúng cách.

Vi khuẩn Cronobacter sakazakii là gì?

Cronobacter sakazakii là một loại vi khuẩn Gram âm, thuộc họ Enterobacteriaceae, có đặc tính cực kỳ đặc biệt. Loại vi khuẩn này sống được trong môi trường khô, bao gồm sữa bột trẻ em, ngũ cốc ăn liền, bột dinh dưỡng và các thiết bị pha sữa. Không giống các vi khuẩn thông thường dễ bị tiêu diệt khi mất nước, vi khuẩn Cronobacter sakazakii chịu khô rất tốt và có thể “ngủ đông” trong nhiều tháng, chờ điều kiện ẩm và ấm để bùng phát.

Đây cũng là lý do vì sao nước ấm dưới 70°C không đủ để tiêu diệt vi khuẩn này. Do đó, trẻ vẫn bị nhiễm khuẩn nếu sữa pha bằng nước chưa đạt nhiệt độ theo khuyến nghị của nhà sản xuất và các tổ chức y tế uy tín.

Cronobacter sakazakii lây nhiễm qua đường nào?

Không phải thực phẩm nào cũng chứa vi khuẩn Cronobacter sakazakii nhưng sữa công thức cho trẻ sơ sinh là môi trường nguy hiểm nhất nếu chuẩn bị không chuẩn xác. Dưới đây là những con đường lây nhiễm phổ biến của loại vi khuẩn này:

• Pha sữa bằng nước dưới 70°C, không đủ nhiệt để tiêu diệt mầm bệnh.
• Bình sữa, núm ti, phễu hút sữa, máy pha sữa không được tiệt trùng tuyệt đối.
• Sữa đã pha để ngoài quá 2 giờ, tạo môi trường ẩm và ấm hoàn hảo cho vi khuẩn sinh sôi, phát triển.
• Sữa bột đã mở nắp quá lâu, bảo quản nơi ẩm hoặc gần bếp nấu.
• Nguồn nước nhiễm khuẩn, đặc biệt tại khu vực sử dụng nước máy không đun sôi triệt để.

Điều đáng lo ngại là chỉ cần 10 - 100 tế bào Cronobacter đã đủ gây bệnh cho trẻ sơ sinh. Ngưỡng này thấp đến mức nếu phụ huynh chỉ sai một bước nhỏ trong quy trình pha sữa công thức cũng để lại hậu quả khôn lường.

Triệu chứng và mức độ nguy hiểm

Vi khuẩn Cronobacter sakazakii không gây bệnh cho mọi lứa tuổi nhưng với trẻ sơ sinh dưới 2 tháng, trẻ đẻ non hoặc nhẹ cân,... đều thuộc nhóm nguy cơ tử vong cao.

Triệu chứng ở trẻ sơ sinh

Chỉ sau 4 - 72 giờ nhiễm phải vi khuẩn, trẻ có thể xuất hiện các dấu hiệu:

• Sốt hoặc thân nhiệt bất thường (nóng bất thường hoặc lạnh bất thường).
• Bú kém, bỏ bú, ngủ li bì khó đánh thức.
• Bụng chướng, nôn ói liên tục, tiêu chảy.
• Triệu chứng nặng hơn gồm co giật, da tái xanh, thở gấp, nhiễm khuẩn huyết, viêm màng não,...

Theo CDC Hoa Kỳ, có đến 40 - 80% trẻ sơ sinh nhiễm Cronobacter tử vong, nếu sống sót vẫn có nguy cơ tổn thương não vĩnh viễn. Chính vì vậy, vi khuẩn này đã được WHO xếp vào nhóm “siêu nguy hiểm cho trẻ sơ sinh”.

Ở trẻ lớn và người trưởng thành

Ở người lớn, loại vi khuẩn này đa phần chỉ gây tiêu chảy nhẹ hoặc triệu chứng giống cảm cúm. Tuy nhiên, với người suy giảm miễn dịch, người cao tuổi, bệnh nhân ung thư,... Cronobacter vẫn có thể gây biến chứng nặng.

Cách phòng tránh nhiễm Cronobacter sakazakii

Điểm mấu chốt để ngăn chặn vi khuẩn Cronobacter sakazakii không nằm ở “loại sữa an toàn tuyệt đối” mà nằm ở việc pha sữa, vệ sinh dụng cụ và bảo quản đúng cách.

Nguyên tắc pha sữa đúng

Việc pha sữa nghe có vẻ đơn giản nhưng WHO đã cảnh báo có đến 80% cha mẹ trên thế giới đang thực hiện sai ít nhất một bước trong quy trình chung. Đặc biệt, sai lầm phổ biến nhất là dùng nước ấm, tưởng an toàn nhưng thực tế không đủ nhiệt để diệt vi khuẩn.

• Nước pha sữa cho bé phải trên 70°C (tốt nhất trong khoảng 70 - 80°C, đo thực tế bằng dụng cụ chuyên dụng, không phỏng đoán).
• Sau khi pha, sữa chỉ an toàn trong 2 giờ ở nhiệt độ phòng.
• Nếu cần trữ lạnh phải cho vào ngăn mát ≤ 4°C và dùng trước 24 giờ.
• Không pha sữa sẵn để mang ra ngoài cho trẻ uống sau 3 - 4 giờ.

Tiệt trùng dụng cụ pha sữa đúng chuẩn

Rất nhiều trường hợp Cronobacter không phải từ bột sữa mà từ bình sữa hoặc núm ti được vệ sinh sai cách. Vì vậy việc rửa sạch thôi là chưa đủ vì vi khuẩn này chịu được cả môi trường khô, chỉ bị tiêu diệt ở nhiệt cực cao.

• Rửa bằng dung dịch rửa bình, sau đó luộc hoặc hấp hơi ở 100°C ít nhất 5 phút.
• Không để bình/núm ti/phễu hút sữa phơi khô tự nhiên trong môi trường ẩm.
• Nếu dùng máy pha sữa tự động phải vệ sinh vòi xả, khoang nước sau mỗi lần dùng.

Bảo quản sữa bột đúng cách để tránh vi sinh bùng phát

Ngay cả khi sữa chưa nhiễm khuẩn khi mua về, cách bảo quản sai tại nhà vẫn có thể tạo điều kiện cho vi khuẩn Cronobacter phát triển mà bạn không hề hay biết.

• Hộp sữa đã mở chỉ nên sử dụng tối đa trong 4 tuần.
• Tuyệt đối không bảo quản trong tủ lạnh vì độ ẩm cao gây nhiễm chéo.
• Chỉ dùng muỗng đi kèm được thấm khô và sạch, không dùng muỗng ăn hoặc chạm tay trực tiếp.

Khi nào cần đưa trẻ đến bác sĩ ngay lập tức?

Việc nhận diện sớm và không trì hoãn chữa trị quyết định khả năng sống sót của trẻ khi nhiễm loại vi khuẩn này. Cronobacter tiến triển rất nhanh, chỉ vài giờ có thể chuyển từ triệu chứng nhẹ sang nguy kịch. Nếu trẻ xuất hiện một trong các biểu hiện dưới đây cần đưa đến bệnh viện ngay lập tức, không tự theo dõi thêm tại nhà:

• Bú rất ít hoặc bỏ bú hoàn toàn.
• Ngủ li bì, khó đánh thức, phản ứng chậm bất thường.
• Chướng bụng, nôn liên tục, tiêu phân như nước.
• Co giật, thở hụt hơi, tay chân lạnh hoặc tím tái.

Nhiều cha mẹ có thói quen tự mua kháng sinh đường uống cho trẻ. Nhưng với Cronobacter chỉ có thể điều trị bằng kháng sinh đặc hiệu qua truyền tĩnh mạch tại bệnh viện, kèm theo theo dõi thần kinh và kiểm soát nhiễm trùng huyết.

Vi khuẩn Cronobacter sakazakii cực kỳ nguy hiểm nhưng có thể phòng tránh nếu hiểu đúng và làm đúng. Một sai sót nhỏ trong việc pha sữa cũng có thể dẫn đến hậu quả không thể đảo ngược. Do đó, hãy tuân thủ hướng dẫn, thông tin từ WHO và đến bệnh viện ngay khi trẻ có dấu hiệu lạ.