Viêm màng não do Hib: Triệu chứng và phương pháp điều trị hiệu quả

Viêm màng não do Hib là một bệnh lý nguy hiểm, chủ yếu gặp ở trẻ em dưới 5 tuổi và có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Việc hiểu rõ về nguyên nhân, triệu chứng và cách thức phòng ngừa viêm màng não do Hib sẽ giúp giảm nguy cơ mắc bệnh. Trong bài viết này, Long Châu sẽ giúp bạn tìm hiểu chi tiết về viêm màng não do Hib.

Giới thiệu tổng quan về viêm màng não do Hib

Viêm màng não do Hib là một bệnh nhiễm trùng nghiêm trọng gây viêm các màng bảo vệ bao quanh não và tủy sống. Vi khuẩn Haemophilus influenzae type b (vi khuẩn Hib) là nguyên nhân chính gây bệnh. Loại vi khuẩn này tồn tại ở vùng mũi và họng của con người, lây lan qua đường hô hấp thông qua dịch tiết khi ho hoặc hắt hơi. Khi xâm nhập vào cơ thể, Hib có thể lan từ đường hô hấp đến máu và cuối cùng tấn công màng não, gây ra tình trạng viêm nghiêm trọng.

Những nhóm đối tượng có nguy cơ cao mắc viêm màng não do Hib bao gồm:

• Trẻ em dưới 5 tuổi, đặc biệt là trẻ từ 6 đến 18 tháng tuổi chưa được tiêm phòng đầy đủ;
• Người có hệ miễn dịch suy yếu, như người đang điều trị ung thư, ghép tạng, hoặc mắc bệnh mãn tính;
• Người sống trong môi trường đông đúc, như ký túc xá hoặc trại tị nạn;
• Người chưa được tiêm vaccine Hib, làm tăng nguy cơ lây nhiễm và phát triển bệnh

Bệnh có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như: Tổn thương não, điếc, rối loạn thần kinh và thậm chí là tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

Vi khuẩn Hib gây viêm màng não thế nào?

Hib là một loại vi khuẩn Gram âm, hình coccobacillus, thuộc họ Pasteurellaceae. Cách thức vi khuẩn xâm nhập và tác động lên màng não cụ thể như sau:

• Xâm nhập ban đầu và cư trú ở đường hô hấp trên: Hib thường lây lan qua đường hô hấp, do tiếp xúc với các giọt bắn từ người mang vi khuẩn (ho, hắt hơi) hoặc tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết từ mũi họng của người bệnh. Vi khuẩn ban đầu cư trú và nhân lên ở niêm mạc mũi họng.
• Xâm lấn vào máu: Ở người có hệ miễn dịch suy yếu, Hib có thể vượt qua hàng rào biểu mô và xâm nhập vào hệ tuần hoàn, gây ra tình trạng nhiễm khuẩn huyết.
• Vượt qua hàng rào máu não: Từ máu, Hib có thể vượt qua hàng rào máu não để xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương.
• Gây viêm màng não: Khi Hib xâm nhập vào khoang dưới nhện và dịch não tủy, sự nhân lên của vi khuẩn và sự giải phóng các thành phần của chúng (như LPS) sẽ kích hoạt một phản ứng viêm mạnh mẽ trong màng não. Các chất độc do vi khuẩn tiết ra và các sản phẩm của phản ứng viêm có thể gây tổn thương trực tiếp đến các tế bào thần kinh.

Triệu chứng viêm màng não do Hib

Triệu chứng của viêm màng não do Hib thường xuất hiện đột ngột và có thể tiến triển nhanh chóng. Các dấu hiệu sớm của bệnh bao gồm:

• Sốt cao là triệu chứng phổ biến nhất, thường xuất hiện đột ngột và có thể kéo dài.
• Người bệnh thường cảm thấy đau đầu liên tục, dữ dội và không thể giảm được mức độ đau.
• Buồn nôn và nôn mửa có thể xảy ra liên tục, đặc biệt khi bệnh tiến triển nặng.
• Cứng gáy là dấu hiệu đặc trưng và phổ biến của viêm màng não, nhưng không phải lúc nào cũng rõ ràng, đặc biệt ở trẻ nhỏ.
• Người bệnh có thể trở nên mệt mỏi, khó chịu, và đôi khi có dấu hiệu mất tỉnh táo hoặc lơ mơ.
• Trẻ bị viêm màng não do Hib có thể bỏ ăn hoặc không muốn uống nước.

Khi bệnh phát triển, triệu chứng có thể trở nên nghiêm trọng hơn, bao gồm:

• Co giật là một dấu hiệu cảnh báo rằng bệnh có thể đã ảnh hưởng đến não bộ.
• Người bệnh có thể trở nên rất mệt mỏi, khó đánh thức hoặc không phản ứng với môi trường xung quanh.
• Những vấn đề như giảm thị lực, điếc hoặc các vấn đề liên quan đến vận động có thể xuất hiện nếu bệnh không được điều trị kịp thời.

Chẩn đoán và điều trị viêm màng não do Hib

Chẩn đoán viêm màng não do Hib dựa vào: Đánh giá lâm sàng, xét nghiệm dịch não tủy (CSF) bằng chọc dò tủy sống, phân tích tế bào, định lượng protein, định lượng glucose, nhuộm Gram dịch não tủy, nuôi cấy vi khuẩn, xét nghiệm kháng nguyên, xét nghiệm PCR. Các xét nghiệm hỗ trợ khác bao gồm: Xét nghiệm công thức máu, xét nghiệm đông máu, điện giải đồ, cấy máu, chụp CT hoặc MRI sọ não.

Viêm màng não do Hib đòi hỏi chẩn đoán nhanh chóng và điều trị kịp thời để giảm thiểu nguy cơ biến chứng nghiêm trọng và tử vong. Điều trị viêm màng não do Hib bao gồm sử dụng kháng sinh, điều trị hỗ trợ và theo dõi các biến chứng. Cụ thể là:

Điều trị bằng kháng sinh

Bác sĩ sẽ chỉ định dùng kháng sinh phổ rộng đường tĩnh mạch ngay sau khi nghi ngờ viêm màng não và trước khi có kết quả nuôi cấy dịch não tủy. Các kháng sinh thường được lựa chọn bao gồm cephalosporin thế hệ thứ ba. Nếu vi khuẩn kháng với cephalosporins hoặc người bệnh có phản ứng dị ứng, bác sĩ có thể điều chỉnh kháng sinh, ví dụ sử dụng meropenem hoặc các kháng sinh khác tùy thuộc vào kết quả kháng sinh đồ.

Khi có kết quả nuôi cấy và kháng sinh đồ, kháng sinh có thể được điều chỉnh nếu vi khuẩn kháng với kháng sinh ban đầu. Thời gian điều trị thường kéo dài từ 7 đến 14 ngày.

Điều trị hỗ trợ

Ngoài ra, bệnh nhân còn được áp dụng các phương pháp điều trị hỗ trợ như:

• Kiểm soát đường thở, hô hấp và tuần hoàn để đảm bảo bệnh nhân có đường thở thông thoáng, cung cấp oxy nếu cần thiết và duy trì huyết áp ổn định;
• Kiểm soát áp lực nội sọ nếu người bệnh có dấu hiệu tăng áp lực nội sọ. Có thể sử dụng các biện pháp như nâng cao đầu, hạn chế dịch truyền, sử dụng mannitol hoặc hypertonic saline;
• Kiểm soát co giật bằng thuốc chống co giật như benzodiazepine (lorazepam, diazepam) hoặc phenytoin nếu bệnh nhân có co giật.
• Theo dõi và điều chỉnh các rối loạn điện giải nếu có;
• Sử dụng paracetamol hoặc ibuprofen để hạ sốt;
• Đánh giá thường xuyên tình trạng ý thức, dấu hiệu màng não, dấu hiệu thần kinh khu trú và các dấu hiệu tăng áp lực nội sọ.

Theo dõi và điều trị các biến chứng

Người bị viêm màng não do Hib cần được theo dõi sát các biến chứng có thể xảy ra như: Tràn dịch dưới màng cứng, áp xe não, viêm khớp, viêm phổi và điều trị kịp thời nếu có. Người bệnh cũng cần đánh giá thính lực sau khi khỏi bệnh, đặc biệt ở trẻ em. Việc theo dõi sự phát triển thần kinh và tâm vận động ở trẻ em cũng rất cần thiết, có thể cần can thiệp phục hồi chức năng nếu có di chứng.

Phòng ngừa viêm màng não do Hib

Vắc xin Hib là công cụ hiệu quả nhất phòng ngừa viêm màng não, viêm phổi do Haemophilus influenzae type b. Trước khi vắc xin Hib được triển khai rộng rãi, viêm màng não do Hib là nguyên nhân hàng đầu gây viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ em. Theo Bộ Y tế Việt Nam, tỷ lệ mắc bệnh giảm 90% từ năm 2010 nhờ tiêm chủng mở rộng.

Vắc xin Hib kích thích cơ thể sản sinh kháng thể đặc hiệu, ngăn vi khuẩn xâm nhập hệ thần kinh trung ương. Lịch tiêm vắc xin Hib chuẩn gồm 3 mũi cơ bản (2, 4, 6 tháng) và 1 mũi nhắc lại (12 - 15 tháng). Theo nghiên cứu từ Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương (2022), tiêm đủ 4 mũi đạt hiệu quả bảo vệ 95 - 99%.

Nếu muốn tiêm phòng cho trẻ, cha mẹ có thể đưa trẻ đến các Trung tâm Tiêm chủng Long Châu trên toàn quốc. Long Châu đảm bảo nguồn vắc xin nhập khẩu chính hãng, kiểm định nghiêm ngặt, quy trình bảo quản lạnh vắc xin theo WHO và đội ngũ bác sĩ được đào tạo chuyên sâu, xử lý kịp thời phản ứng phụ.

Viêm màng não do Hib có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe, nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa được thông qua việc tiêm chủng. Phát hiện sớm các dấu hiệu bệnh và điều trị kịp thời cũng giúp giảm thiểu các biến chứng.