Viêm tụy sỏi mật là gì? Chẩn đoán và phương pháp điều trị bệnh

Có rất nhiều yếu tố nguy cơ gây viêm tụy cấp như nghiện rượu, thuốc lá, do tăng mỡ máu, sau chấn thương... Tuy nhiên, có tới 16 – 40% bệnh nhân bị viêm tụy cấp là do nguyên nhân sỏi mật.

Viêm tụy sỏi mật là gì?

Viêm tụy cấp là tình trạng viêm nhiễm cấp tính của các nhu mô tụy, làm xuất hiện tiến trình tự hủy mô do chính men tụy gây ra. Bệnh có thể bao gồm những tổn thương kèm theo của các cơ quan lân cận cũng như các biến chứng toàn thân.

Viêm tụy sỏi mật là biến chứng xuất hiện khi viên sỏi chặn tại vị trí kết nối giữa ống mật và ống tụy. Khi đó, dịch tiêu hóa ở tuyến tụy không thoát được ra ngoài sẽ gây tổn thương, viêm nhiễm cho các tế bào tụy.

Viêm tụy sỏi mật rất nguy hiểm nếu không được can thiệp kịp thời

Người bị viêm tụy nếu được điều trị hiệu quả thường có thể phục hồi. Tuy nhiên với một số trường hợp can thiệp quá muộn hoặc không được điều trị đúng cách, viêm tụy sỏi mật có thể gây nguy hiểm đến tính mạng thậm chí tử vong.

Tại sao bệnh nhân thường gặp biến chứng viêm tụy sỏi mật?

Trong cơ thể người, tụy là một tuyến thuộc hệ tiêu hóa nằm phía sau dạ dày và cạnh ruột non. Tụy có 2 chức năng chính là nội tiết (tiết insulin đổ vào máu để kiểm soát đường huyết) và ngoại tiết (tiết các men tiêu hóa thức ăn vào ruột). Dịch tụy với thành phần chứa nhiều muối bicarbonat và các loại enzym giúp tiêu hóa hầu hết các loại thức ăn nên có tính tiêu hủy rất cao. Quá trình tiêu hóa thực phẩm bình thường diễn ra ở trong lòng ống tiêu hóa (tá tràng, ruột non). 

Ở bệnh nhân bị sỏi mật, đặc biệt là các trường hợp sỏi ống mật chủ gây tắc nghẽn đường mật khiến dịch mật trào ngược vào ống tụy. Lúc này pH của dịch tụy bị thay đổi trở thành kiềm hóa giống pH ở tá tràng. Các men tụy được kích hoạt trở thành dạng hoạt động ngay trong lòng ống tụy làm cho các tế bào tụy bị phá hủy kéo theo hàng loạt phản ứng viêm nhiễm xảy ra. 

Bên cạnh đó, một số trường hợp viên sỏi từ đường mật rơi xuống, bị kẹt tại vị trí ngã ba mật. Tụy sẽ khiến quá trình lưu thông dịch tụy tắc nghẽn gây ứ đọng dịch trong lòng ống tụy. Nếu chỉ là tắc nghẽn tạm thời thì các tổn thương thường được giới hạn và có thể phục hồi nhanh. Tuy nhiên nếu sỏi mật gây tắc ruột kéo dài các men tiêu hóa tích tụ trong tụy ngày càng nhiều được hoạt hóa chuyển thành dạng hoạt động làm cho các mô tụy tự phá hủy dẫn đến tình trạng viêm tụy cấp.

Vì vậy sỏi mật thường gây viêm tụy cấp do sỏi mật là yếu tố nguy cơ khiến các men tụy được hoạt hoá không đúng chỗ gây ra các tổn thương xuất hiện tại tụy và các cơ quan lân cận.

Sỏi mật thường gây ra viêm tụy cấp

Biểu hiện của viêm tụy sỏi mật

Triệu chứng của bệnh viêm tụy sỏi mật thường xảy ra đột ngột ở mọi độ tuổi. Nhưng phổ biến hơn là ở phụ nữ lứa tuổi từ 30 - 50 với các biểu hiện thường gặp sau:

• Đau bụng là triệu chứng xuất hiện hầu như ở 100% các trường hợp viêm tụy sỏi mật. Bệnh nhân có biểu hiện đau đớn đột ngột ở vùng trên rốn lan lên ngực, sang 2 bên mạng sườn. Đau kéo dài liên tục hoặc từng cơn đạt mức dữ dội nhất sau vài giờ và kéo dài nhiều giờ.
• Tình trạng buồn nôn và nôn xảy ra khoảng 70 - 80% ở các bệnh nhân viêm tụy sỏi mật và hay xảy ra cùng cơn đau. Chất nôn thường có thức ăn, dịch mật và có thể cả máu với trường hợp nặng.
• Nếu bệnh nhân viêm tụy sỏi thận cấp thể hoại tử nặng, sẽ xuất hiện triệu chứng trướng bụng, khó thở do bụng trướng, bí trung đại tiện, đi ngoài phân lỏng hoặc có tràn dịch màng phổi kèm theo.
• Bệnh nhân hoảng hốt lo sợ, ý thức lơ mơ đi kèm biểu hiện tụt huyết áp, da tái lạnh, khó bắt mạch do mạch nhỏ lại nhanh.
• Sỏi mật gây tình trạng ứ mật hoặc do viêm gan gây vàng da kèm theo gan to, túi mật to.
• Trong viêm tụy cấp nặng cũng có thể gặp dấu hiệu Cullen (các mảng bầm tím ở 2 bên mạng sườn) hoặc dấu hiệu Grey (các mảng bầm tím quanh rốn).

Chẩn đoán và phương pháp điều trị viêm tụy sỏi mật

Chẩn đoán

Để chẩn đoán viêm tụy sỏi mật, bác sĩ có thể áp dụng các phương pháp sau:

• Chẩn đoán dựa vào dấu hiệu như đau bụng cấp, nôn…
• Xét nghiệm máu và nước tiểu thấy có men amylase, lipase tăng cao so với bình thường gấp 3 lần.
• Siêu âm cho phép xác định mức độ viêm thông qua các biểu hiện tụy to toàn bộ hay từng phần, có dịch quanh tụy và trong ổ bụng hoặc mức độ hoại tử của tụy. 
• Chụp cắt lớp vi tính ổ bụng cho thấy rõ hình ảnh sỏi ở đường mật trong gan ,sỏi gây tắc ống mật chủ, sỏi túi mật.

Cần chẩn đoán và điều trị viêm tụy sỏi mật kịp thời để bảo vệ sức khỏe

Điều trị

Bệnh nhân viêm tụy sỏi mật thường được kết hợp điều trị nội khoa với phẫu thuật để loại bỏ sỏi mật. 

• Trước hết phải hút dạ dày, truyền đủ dịch và bù nước điện giải, phòng loét cấp đường tiêu hóa.
• Trong giai đoạn đầu, bệnh nhân nên nhịn ăn hoàn toàn và sẽ được nuôi dưỡng qua ống thông dạ dày hoặc tiêm truyền để giảm tiết dịch tụy, giảm đau.
• Điều chỉnh đường huyết, điều trị biến chứng đông máu lòng mạch rải rác.
• Nếu viêm tụy diễn biến nặng hoặc có sốc tụy có thể dùng kháng sinh dự phòng và lọc máu liên tục.
• Áp dụng phương pháp nội soi mật tụy ngược dòng (ERCP) để loại bỏ sỏi mật, giải phóng tắc nghẽn đường mật hiệu quả cao mà lại không gây tổn thương nặng thêm cho bệnh nhân.
• Một số trường hợp khi ERCP không thực hiện được hoặc viêm tụy sỏi mật có nhiễm khuẩn ổ hoại tử cũng có chỉ định phẫu thuật như mổ để giải phóng tắc nghẽn đường mật.

Phòng ngừa biến chứng viêm tụy sỏi mật

Để phòng tránh biến chứng viêm tụy sỏi mật, người bệnh cần tăng cường các biện pháp để hỗ trợ lưu thông của đường mật và hạn chế sỏi phát triển.

• Giữ chế độ ăn uống khoa học: Hạn chế các thức ăn nhiều cholesterol, bia rượu và các chất kích thích. Tăng cường rau xanh chất xơ.
• Định kỳ tẩy giun 6 tháng/lần. 
• Mỗi ngày dành 15 đến 30 phút để tập thể dục nhằm giảm nguy cơ mắc sỏi mật.

Nên hạn chế các chất kích thích để phòng ngừa viêm tụy sỏi mật

Viêm tụy sỏi mật nếu không được điều trị sẽ diễn biến rất nhanh dễ dàng ảnh hưởng đến các cơ quan khác, thậm chí tử vong. Tuy nhiên bệnh có thể hoàn toàn chữa khỏi được nếu được phát hiện kịp thời. Do đó nếu bệnh nhân sỏi mật nếu thấy xuất hiện cơn đau bụng cấp, cần đến ngay bệnh viện gần nhất để thăm khám, tránh các biến chứng đáng tiếc xảy ra.

Minh QA

Nguồn: Tổng hợp