Biến chứng nội tiết có thể gặp sau tổn thương não

Hệ nội tiết là một nhóm các tuyến phân bố khắp cơ thể. Ảnh hưởng của tổn thương não cũng là một trong những nguyên nhân tác động đến biến chứng nội tiết có thể gặp sau tổn thương não.

Tình trạng tổn thương não

Tổn thương não (TBI) ngày càng trở thành một đại dịch toàn cầu, ảnh hưởng đến một số lượng lớn người do các môn thể thao tiếp xúc, tai nạn giao thông, hoặc thậm chí là chiến tranh. Trong khi TBI từ lâu đã được công nhận là nguyên nhân tiềm ẩn của nhiều vấn đề sức khỏe, nghiên cứu gần đây cũng đặt nó vào tầm ngắm vì những tác động phức tạp mà nó gây ra đối với hệ thống nội tiết.

Tổn thương não có thể tạo ra các biến chứng nội tiết, bao gồm sự giảm hormone tuyến yên (PHD), đã thúc đẩy nhu cầu nghiên cứu sâu sắc về ảnh hưởng của chấn thương sọ não lên hệ thống nội tiết. Hiện vẫn chưa có sự chắc chắn về tỷ lệ hormone tuyến yên, cơ chế sinh lý bệnh, và phản ứng với hormone thay thế.

Khi nói đến ảnh hưởng của TBI đối với cơ thể, nhiều người thường liên tưởng đến các vấn đề như sự yếu cơ, cứng cổ, khả năng giao tiếp giảm, và suy nghĩ chậm. Tuy nhiên, những tác động của chấn thương sọ não lên hệ thống nội tiết thường ít biểu hiện và khó nhận biết hơn. Rối loạn chức năng nội tiết có thể gây ra ảnh hưởng đáng kể đối với cuộc sống hàng ngày, tuy nhiên chúng thường bị bỏ qua hoặc coi nhẹ.

Việc hiểu rõ về cách tổn thương não tác động lên hệ thống nội tiết không chỉ quan trọng trong việc chăm sóc bệnh nhân sau chấn thương, mà còn mở ra cơ hội để phát triển phương pháp điều trị và can thiệp hiệu quả nhằm giảm thiểu các vấn đề nội tiết và cải thiện chất lượng cuộc sống của những người chịu tổn thương não.

Hệ nội tiết là gì?

Hệ nội tiết là một tập hợp các tuyến không có ống, đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh các quá trình và phản ứng sinh hóa trong cơ thể thông qua việc tổ chức và bài tiết các chất hóa học được gọi là hormone. Được phân bố rộng rãi khắp cơ thể, hệ thống nội tiết bao gồm nhiều cơ quan như vùng dưới đồi, tuyến yên, tuyến tùng, tuyến giáp, tuyến cận giáp, tuyến tụy, tuyến thượng thận, cũng như tinh hoàn và buồng trứng. Nội dung bài viết dưới đây sẽ tập trung vào hệ nội tiết với những cấu trúc bên trong não, vùng dưới đồi, tuyến yên và tuyến tùng.

Não:

Là trung tâm điều khiển của cả hệ thống nội tiết và nơi quyết định sản xuất và giải phóng hormone quan trọng. Các khu vực như nền và nhân của não chịu trách nhiệm sản xuất nhiều hormone quan trọng, bao gồm hormone tăng trưởng và hormone điều tiết các chức năng khác nhau trong cơ thể.

Vùng dưới đồi:

Nằm ở phía dưới não, vùng dưới đồi giúp kiểm soát sự phát triển và hoạt động của tuyến yên và tuyến tùng thông qua việc sản xuất hormone kích thích chúng. Đây là một phần quan trọng của hệ thống nội tiết, đóng vai trò trong việc duy trì sự cân bằng hormone trong cơ thể.

Tuyến yên:

Nằm ở phía trên thượng phần của thận, tuyến yên chịu trách nhiệm sản xuất các hormone steroid như cortisol và aldosterone. Các hormone này đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát áp lực máu, chế độ ăn, và giữ nước trong cơ thể.

Tuyến tùng:

Cũng nằm gần vùng dưới đồi, tuyến tùng tạo ra hormone thyroxine và triiodothyronine, hai hormone quan trọng trong quá trình kiểm soát tốc độ trao đổi chất và sự phát triển cơ bản trong cơ thể.

Vùng bên trong não đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự ổn định và cân bằng nội tiết trong cơ thể, đồng thời quyết định các quá trình sinh lý và chức năng của nó. Hiểu rõ về thông tin này giúp hỗ trợ bạn nghiên cứu và điều trị các vấn đề liên quan đến hệ thống nội tiết.

Hoạt động của hệ nội tiết

Vùng dưới đồi nằm trong vùng não thất của não, đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh nhiều chức năng khác nhau của cơ thể thông qua các quá trình nội tiết và thần kinh. Nó không chỉ đơn thuần là một tập hợp các nhân và phần nhỏ, mà còn là một đơn vị tích hợp có ảnh hưởng sâu sắc đến sự cân bằng nội môi và các hệ thống chủ chốt khác.

Với một nhiệm vụ đa dạng, vùng dưới đồi không chỉ kiểm soát hệ thống thần kinh tự chủ và các chức năng nội tạng, mà còn điều chỉnh các khía cạnh quan trọng như sự thèm ăn, nhiệt độ, cơn khát, phản ứng căng thẳng, tiết sữa và chức năng hô hấp. Nó còn đóng vai trò quan trọng trong hệ thống limbic, khu vực của não liên quan đến cảm xúc và hành vi.

Vùng dưới đồi không chỉ là một cầu nối giữa hệ thống nội tiết và thần kinh, mà còn làm nhiệm vụ liên quan đến nhiều khu vực khác của não. Thực tế này giải thích tại sao bộ não có thể hoạt động như một khối gắn kết, với vùng dưới đồi nhận thông tin từ nhiều nguồn, bao gồm võng mạc, vỏ não, hạch hạnh nhân và hồi hải mã. Vùng dưới đồi không chỉ có tác động đến đối tượng trong nội tiết mà còn gửi thông tin đến nhiều phần khác nhau của bộ não, bao gồm đồi thị, thân não và tuyến yên.

Tuyến yên kết nối chặt chẽ với đáy vùng dưới đồi, không chỉ có kích thước xấp xỉ bằng hạt đậu mà còn chia thành hai phần quan trọng: thùy trước và thùy sau. Thùy trước đóng vai trò trong việc kiểm soát nhiều tuyến quan trọng khác nhau như tuyến giáp, tuyến thượng thận và tuyến sinh dục, cũng như sản xuất nhiều hormone quan trọng như hormone tăng trưởng, prolactin, thyrotropin và corticotropin. Chức năng của thùy trước được điều hòa bởi vùng dưới đồi. Thùy sau của tuyến yên, mở rộng từ vùng dưới đồi, tiết ra hai hormone quan trọng: Vasopressin (còn được gọi là ADH) và oxytocin. Ngoài ra, tuyến yên cũng đóng góp vào việc sản xuất endorphin, một loại hormone giảm đau và tham gia vào chu kỳ kinh nguyệt ở phụ nữ.

Tuyến tùng nằm trong vùng não, sản xuất melatonin, hormone quan trọng trong việc điều chỉnh nhịp sinh học. Điều này làm cho tuyến tùng trở thành người hùng đối với việc duy trì chu kỳ ngủ và thức dậy cũng như điều chỉnh các quá trình sinh học và hành vi.

Toàn bộ hệ thống nội tiết, bao gồm cả vùng dưới đồi, tuyến yên và tuyến tùng, đóng góp vào việc kiểm soát sự cân bằng hormone trong cơ thể. Bất kỳ sự gián đoạn nào trong quá trình sản xuất, tiết ra hoặc tác động của hormone có thể dẫn đến rối loạn chức năng nội tiết. Hiểu rõ về các thành phần này không chỉ quan trọng trong nghiên cứu, mà còn là chìa khóa để hiểu và điều trị các vấn đề liên quan đến hệ thống nội tiết.

Biến chứng nội tiết có thể gặp sau tổn thương não

Tổn thương não đại diện cho những biến đổi xảy ra trong não do chấn động mà vùng đầu phải chịu đựng. Chấn thương sọ não bao gồm hai dạng chính:

Tổn thương nguyên phát:

• Tổn thương tại chỗ, chẳng hạn như chảy máu và tổn thương theo chiều dọc như kéo căng, rách và cắt.
• Tổn thương thứ phát bao gồm sưng tấy, giảm nồng độ oxy, tăng áp lực sọ và tổn thương các dây thần kinh.

Tác động lên vùng dưới đồi và tuyến yên:

• Thay đổi cấu trúc có thể bao gồm tổn thương cuống tuyến yên - dưới đồi, hoại tử thùy trước và xuất huyết thùy sau.
• Trong thùy trước của tuyến yên, tổn thương thường xuyên là do nhồi máu, và sưng cũng có thể dẫn đến tổn thương do không gian hẹp mà tuyến yên đặt trong đó.
• Tổn thương ở thùy sau thường liên quan đến xuất huyết cấp tính. Một số nghiên cứu chỉ ra rằng khoảng một phần ba số trường hợp tử vong liên quan đến chấn thương sọ não có liên quan đến tổn thương tuyến yên.
• Một nghiên cứu khác chỉ ra rằng tổn thương vùng dưới đồi xảy ra ở 42% trong số trường hợp chấn thương sọ não dẫn đến tử vong.
• Sau khi chấn thương sọ não, tình trạng nội tiết thần kinh thường xuất hiện, bao gồm hội chứng SIADH, đái tháo nhạt và suy tuyến yên trước.

Đái tháo nhạt:

• Gây ra bởi việc tổn thương thùy sau tuyến yên, dẫn đến giảm sản xuất hormone chống bài niệu (ADH).
• Triệu chứng bao gồm khát nước và tiểu tiện loãng, do ADH không được giải phóng đúng cách.

Hội chứng SIADH:

• Tăng sản xuất quá mức ADH, dẫn đến giảm nồng độ natri và loãng máu.
• Triệu chứng bao gồm mệt mỏi, suy nhược, chuột rút cơ, giảm cảm giác thèm ăn, tăng cảm giác khát, buồn nôn, nôn, co giật, lú lẫn và thay đổi thói quen đi tiểu.
• Sự xuất hiện của suy tuyến yên ban đầu có thể không có triệu chứng.
• Rối loạn chức năng nội tiết thần kinh sau tổn thương não

Tỷ lệ rối loạn chức năng tuyến yên ở những người sống sót sau chấn thương sọ não đang ngày càng trở nên đáng chú ý, với ước tính rơi vào khoảng từ 37 - 59%. Các thống kê về bất thường nội tiết tố cũng cao hơn nhiều.

Theo nhiều nghiên cứu, tỷ lệ rối loạn chức năng có vẻ phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của chấn thương. Các trường hợp thương tích nặng thường xuyên gặp rối loạn chức năng nghiêm trọng hơn. Tuy nhiên, một số nghiên cứu khác không tìm thấy mối liên kết rõ ràng giữa mức độ nghiêm trọng của chấn thương, được đo bằng thang điểm hôn mê Glasgow, và sự xuất hiện của rối loạn chức năng tuyến yên.

Tỷ lệ thiếu hụt hormone thường biến đổi ngay sau khi bị thương và tiếp tục thay đổi trong khoảng 12 tháng sau chấn thương. Sự thiếu hụt hormone tăng trưởng xuất hiện phổ biến nhất, chiếm 37,7% trong số trường hợp bị chấn thương sọ não một năm sau sự kiện. Các nghiên cứu tiếp theo đang tập trung vào việc hiểu rõ hơn về mối quan hệ giữa cấp độ nghiêm trọng của chấn thương và biến động trong hệ thống nội tiết, nhằm đưa ra các phương pháp điều trị và quản lý hiệu quả.

Xem thêm:

• Tình trạng thụ thể nội tiết trong ung thư vú
• Căng thẳng gây mất cân bằng nội tiết phải làm sao?