Bilirubin là gì? Tăng bilirubin niệu phản ánh vấn đề gì của sức khỏe?

Xét nghiệm và phân tích nước tiểu là phương pháp được sử dụng để sàng lọc và chẩn đoán các bệnh liên quan đến đường tiết niệu, thận, gan hay một số bệnh chuyển hóa khác. Trong đó, tình trạng tăng bilirubin niệu là một trong những bất thường về nước tiểu hay gặp. Vậy bilirubin là gì? Đâu là nguyên nhân gây tăng bilirubin trong nước tiểu? Trong bài viết dưới đây, Nhà Thuốc Long Châu sẽ cung cấp cho bạn một số thông tin cơ bản để giải đáp những thắc mắc trên.

Bilirubin là gì?

Bilirubin còn có thể được gọi là sắc tố màu vàng, hình thành chủ yếu từ quá trình phá hủy các hồng cầu. Ngoài ra, một số lượng nhỏ bilirubin có nguồn gốc từ các cytochrome và myoglobin. Có hai loại bilirubin trong cơ thể, bao gồm: Bilirubin liên hợp (bilirubin trực tiếp) và bilirubin tự do (bilirubin gián tiếp).

Quá trình phá hủy các hồng cầu có thể xảy ra ở ngay trong tủy xương (khi quá trình tạo hồng cầu không đạt hiệu quả), ở trong máu tuần hoàn (hồng cầu bị phá hủy bởi các tự kháng thể) hoặc ở trong lách sau khi hồng cầu đã trải qua thời gian sống trung bình 120 ngày. Sau khi hồng cầu bị phá vỡ, các hemoglobin sẽ được giải phóng và tạo thành nhân Hem, sắt và globin. 

Trong khi sắt gắn với C, globin được giữ lại bởi haptoglobin thì nhân Hem sẽ được chuyển thành biliverdin dưới sự tác động của enzyme oxygenase. Sau đó, biliverdin sẽ chuyển thành bilirubin nhờ enzyme biliverdin reductase. Đây là bilirubin tự do (bilirubin gián tiếp), chiếm khoảng 80% lượng bilirubin toàn phần có trong máu, gắn với albumin để khuếch tán vào gan và không qua được màng lọc cầu thận. Do đó, ở người khỏe mạnh, bilirubin tự do không xuất hiện trong nước tiểu.

Tại gan, bilirubin tự do kết hợp với acid glucuronic để trở thành bilirubin liên hợp (bilirubin trực tiếp). Loại bilirubin này chiếm 20% lượng bilirubin toàn phần, tan được trong nước và lọc được qua thận. Một lượng nhỏ bilirubin liên hợp được tái hấp thu vào máu, phần còn lại được dự trữ và bài tiết qua sắc tố mật rồi đổ vào ruột.

Ở ruột, bilirubin được chuyển thành urobilinogen dưới tác động của vi khuẩn. Một phần nhỏ lượng urobilinogen này sẽ được hấp thu lại vào máu và thải ra ngoài qua nước tiểu, phần còn lại được thải qua phân dưới dạng stercobilin.

Các hình thức xét nghiệm hàm lượng bilirubin

Xét nghiệm bilirubin là phương pháp giúp kiểm tra hàm lượng bilirubin có trong cơ thể. Qua xét nghiệm này, người ta có thể kiểm tra được chức năng gan cũng như chẩn đoán được một số bệnh nguy hiểm khác. 

Có 3 phương pháp xét nghiệm hàm lượng bilirubin được sử dụng phổ biến, đó là:

• Xét nghiệm bilirubin máu: Bằng cách xét nghiệm máu, phương pháp này có khả năng kiểm tra hàm lượng bilirubin có trong máu của người bệnh và là phương pháp được áp dụng phổ biến nhất.
• Xét nghiệm bilirubin niệu: Thông thường, nồng độ bilirubin có trong nước tiểu là rất thấp hoặc không có. Do đó, nếu xét nghiệm cho thấy sự xuất hiện của bilirubin thì có thể bạn đang gặp phải một vấn đề về sức khỏe. Bác sĩ sẽ cho bạn làm thêm một số xét nghiệm liên quan để tìm ra nguyên nhân cũng như cách xử trí phù hợp.
• Xét nghiệm bilirubin có trong dịch ối: Đây là phương pháp kiểm tra hàm lượng bilirubin được áp dụng cho phụ nữ mang thai. 

Dựa vào các xét nghiệm trên, bác sĩ sẽ đánh giá tình trạng sức khỏe của bạn thông qua 3 chỉ số có liên quan đến bilirubin. Các giá trị bình thường của chỉ số bilirubin trong máu là:

• Bilirubin toàn phần: Chỉ số này là tổng của bilirubin tự do và bilirubin liên hợp, thường có giá trị từ 0,2 - 1 mg/dL hoặc 3,4 - 17,1 mol/L.
• Bilirubin tự do: 0,1 - 1,0 mg/dL hoặc 1 - 17 mol/L.
• Bilirubin liên hợp: 0,0 - 0,4 mg/dL hay 0 - 7 mol/L.

Tăng bilirubin niệu phản ánh vấn đề gì của sức khỏe?

Ở người khỏe mạnh bình thường, bilirubin không có hoặc có rất ít trong nước tiểu. Nồng độ bilirubin liên hợp đo được bằng que thử ở trong nước tiểu bình thường là âm tính hay 0 µmol/L. Do đó, việc tăng bilirubin niệu có thể là một dấu hiệu cảnh báo một số vấn đề của sức khỏe.

Do có khả năng tan trong nước nên chỉ có bilirubin liên hợp mới có khả năng được bài tiết ra ngoài qua nước tiểu. Một xét nghiệm cho thấy có bilirubin trong nước tiểu có thể phản ánh sự tăng hàm lượng bilirubin liên hợp trong máu.

Một số nguyên nhân gây ra tình trạng tăng bilirubin trong nước tiểu có thể kể đến là:

• Các bệnh lý ở gan: Gan có chức năng chuyển hóa bilirubin và giải phóng vào đường mật. Do vậy, việc gan bị tổn thương sẽ làm rối loạn quá trình chuyển hóa này, từ đó dẫn đến làm tăng bilirubin niệu. Các bệnh lý ở gan có thể kể đến như xơ gan, viêm gan virus, viêm gan do thuốc, u gan… Bên cạnh việc tăng bilirubin trong nước tiểu, các bệnh lý này còn có thể gây ra biểu hiện vàng da.
• Tắc nghẽn đường mật: Nguyên nhân gây tắc nghẽn đường mật có thể do sỏi mật, viêm đường mật, ung thư đường mật, viêm tụy, ung thư tụy… Sự tắc mật sẽ ngăn bilirubin liên hợp lưu thông xuống ruột và bị kẹt lại trong gan, từ đó gây ra tăng bilirubin niệu.
• Các nguyên nhân khác: Một số bệnh lý khác như bệnh Wilson, bệnh lý thiếu hụt enzym α1-antitrypsin, bệnh lý Dubin Johnson… cũng là các nguyên nhân có thể làm tăng cao hàm lượng bilirubin.

Tuy nhiên, có nhiều trường hợp xét nghiệm hàm lượng bilirubin trong nước tiểu có thể cho ra kết quả dương tính giả hoặc âm tính giả. Vậy đâu là nguyên nhân gây ra những sự sai lệch này?

• Dương tính giả: Tình trạng này có thể gây ra bởi các thuốc phenothiazines.
• Âm tính giả: Có rất nhiều lý do gây ra tình trạng âm tính giả. Âm tính giả có thể do nồng độ vitamin C trong nước tiểu tăng cao, do mẫu nước tiểu để lâu (bilirubin liên hợp trong nước tiểu đã bị thủy phân thành bilirubin tự do ở nhiệt độ phòng), do thuốc rifampicin hoặc do nước tiểu tiếp xúc với tia tử ngoại (bilirubin liên hợp chuyển thành biliverdin).

Nói chung, tình trạng tăng hàm lượng bilirubin trong nước tiểu có thể phản ánh rất nhiều nguy cơ cho sức khỏe của bạn, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến gan. Do vậy, nếu gặp phải tình trạng trên, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ để được chẩn đoán và đưa ra hướng điều trị phù hợp.

Trên đây là những thông tin cơ bản giúp bạn hiểu rõ hơn về bilirubin cũng như tình trạng tăng bilirubin trong nước tiểu. Hy vọng rằng qua bài viết: “Bilirubin là gì? Tăng bilirubin niệu phản ánh vấn đề gì của sức khỏe?”, Nhà Thuốc Long Châu đã mang tới cho bạn đọc những thông tin hữu ích. Xin kính chúc bạn đọc nhiều sức khỏe, mong rằng bạn sẽ tiếp tục đồng hành và ủng hộ Nhà Thuốc trong tương lai!

Ánh Vũ

Nguồn tham khảo: medlatec.vn, vinmec.com