Các loại rắn độc nhất thế giới và cách sơ cứu khẩn cấp khi bị cắn

Trên thế giới tồn tại hàng trăm loài rắn, nhưng chỉ một số ít sở hữu nọc độc cực mạnh có thể gây tử vong nhanh chóng. Hiểu rõ về các loài rắn độc nhất thế giới không chỉ giúp bạn nâng cao kiến thức sinh học mà còn trang bị kỹ năng sinh tồn khi không may đối mặt với hiểm nguy. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn nhận diện, phòng tránh và biết cách sơ cứu đúng khi bị rắn độc tấn công.

Top những loài rắn độc nhất thế giới trong tự nhiên

Trong thế giới tự nhiên, có hơn 3.000 loài rắn khác nhau, nhưng chỉ khoảng 15% trong số đó có nọc độc đủ mạnh để gây nguy hiểm nghiêm trọng cho con người. Trong số này, một số loài sở hữu nọc độc cực mạnh, chỉ cần một lượng rất nhỏ cũng có thể gây tử vong nhanh chóng nếu không được điều trị kịp thời. Theo báo cáo của WHO, mỗi năm có khoảng 5,4 triệu ca rắn cắn, trong đó hơn 100.000 ca tử vong, phần lớn xảy ra ở các quốc gia nhiệt đới và đang phát triển.

Dưới đây là danh sách những loài rắn độc nguy hiểm nhất thế giới được các chuyên gia y học và sinh học cảnh báo.

Rắn Taipan nội địa (Inland Taipan)

Sinh sống chủ yếu tại vùng sa mạc khô hạn miền Trung nước Australia. Nọc độc của rắn Taipan nội địa có độc lực cao nhất thế giới, với chỉ 0,025 mg/kg đủ gây tử vong cho người trưởng thành. Một cú cắn có thể giết chết khoảng 100 người lớn hoặc 250.000 con chuột. Nọc chứa độc tố thần kinh, độc tố gây tê liệt cơ, độc tố gây đông máu, khiến nạn nhân suy hô hấp và tử vong nhanh nếu không được cấp cứu kịp thời.

Rắn hổ mang chúa (King Cobra)

Là loài rắn độc dài nhất thế giới, có thể dài tới 5,5 mét. Phân bố phổ biến tại châu Á như Ấn Độ, Thái Lan, Malaysia và Indonesia. Mỗi lần cắn, rắn hổ mang chúa có thể phóng thích tới 7 ml nọc chứa độc tố thần kinh mạnh, gây liệt cơ, suy hô hấp và tử vong.

Rắn mamba đen (Black Mamba)

Sinh sống ở vùng đồng cỏ khô và bán sa mạc tại khu vực phía Nam và Đông Châu Phi. Rắn mamba đen chứa độc tố thần kinh cực mạnh, gây tê liệt cơ toàn thân chỉ trong 20 phút, nếu không được tiêm huyết thanh kháng nọc sớm, tỷ lệ tử vong gần như 100%.

Rắn nâu miền Đông (Eastern Brown Snake)

Thường gặp ở vùng đồng bằng, nông trại và khu dân cư miền Đông Australia. Eastern Brown Snake được xếp thứ hai thế giới về độc lực sau rắn Taipan nội địa, chứa độc tố thần kinh và độc tố gây đông máu. Đây là loài rắn gây ra phần lớn các ca tử vong do rắn cắn tại Úc mỗi năm.

Rắn lục vảy cưa (Saw-scaled Viper)

Phân bố rộng khắp Trung Đông, Ấn Độ và Sri Lanka. Nọc độc của rắn lục vảy cưa gây rối loạn đông máu nghiêm trọng, khiến nạn nhân tử vong vì xuất huyết nội tạng. Theo WHO, đây là loài gây ra nhiều ca tử vong do rắn cắn nhất tại châu Á mỗi năm, dù không phải loài có độc lực mạnh nhất.

Triệu chứng và biến chứng khi bị rắn độc cắn

Nọc độc của rắn chứa nhiều loại độc tố khác nhau như độc tố thần kinh, độc tố gây rối loạn đông máu, độc tố gây hoại tử mô và độc tố làm suy thận. Các độc tố này có thể gây tổn thương nhanh chóng cho nhiều cơ quan quan trọng trong cơ thể. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường là yếu tố sống còn giúp nâng cao hiệu quả điều trị.

Triệu chứng thường gặp sau khi bị rắn độc cắn

Sau khi bị rắn độc cắn, các triệu chứng có thể xuất hiện rất nhanh (chỉ sau vài phút đến vài giờ), tùy thuộc loại rắn và lượng nọc độc xâm nhập. Dưới đây là các biểu hiện điển hình:

Tại vị trí vết cắn:

• Đau nhói, nóng rát dữ dội gần như ngay lập tức.
• Sưng nhanh lan dần ra xung quanh, da chuyển màu tím bầm hoặc xanh tái.
• Chảy máu rỉ rả hoặc bầm máu dưới da quanh vết cắn.

Biểu hiện toàn thân:

• Buồn nôn, nôn, chóng mặt, vã mồ hôi lạnh.
• Nhức đầu, hoa mắt, tim đập nhanh, tụt huyết áp.
• Tê bì môi, lưỡi, mặt hoặc yếu liệt cơ mặt, mí mắt sụp.
• Khó thở, khó nuốt, nói ngọng do liệt cơ hô hấp.

Biến chứng nguy hiểm do rắn độc gây ra

Nếu không được điều trị đúng cách và kịp thời, vết cắn của rắn độc có thể dẫn tới những biến chứng nặng nề, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe, thậm chí đe dọa tính mạng:

• Suy hô hấp cấp: Do liệt cơ hô hấp, gây ngưng thở và tử vong nhanh chóng.
• Rối loạn đông máu: Nọc độc có thể làm giảm mạnh tiểu cầu, gây xuất huyết nội tạng, chảy máu não, tiêu cơ vân.
• Hoại tử mô lan rộng: Nhiều loài rắn gây hoại tử mô tại chỗ, khiến vùng da cơ bị chết, hoại tử, phải cắt lọc hoặc cắt cụt chi.
• Suy thận cấp: Độc tố và tình trạng tiêu cơ vân có thể gây tổn thương thận nghiêm trọng.
• Nhiễm trùng huyết: Do vi khuẩn xâm nhập từ vết thương hở nếu không được xử lý y tế đúng cách.

Cách sơ cứu đúng khi bị rắn độc cắn

Khi bị rắn độc cắn đòi hỏi xử trí ban đầu đúng cách để hạn chế nọc độc lan rộng và tăng khả năng cứu sống nạn nhân. Việc sơ cứu không đúng có thể khiến độc tố lan nhanh hơn, làm giảm hiệu quả của huyết thanh kháng nọc sau này.

Các bước sơ cứu cần thực hiện ngay

Để bảo toàn tính mạng, người bị rắn độc cắn cần được sơ cứu đúng theo các bước chuẩn dưới đây.

• Gọi cấp cứu 115: Khi gọi, cần thông báo rõ thời điểm bị cắn, tình trạng hiện tại của nạn nhân (khó thở, sưng nề, chảy máu, bất tỉnh,...) để bác sĩ chuẩn bị sẵn huyết thanh kháng nọc phù hợp. Nếu có thể, hãy ghi nhớ hoặc chụp lại hình dạng con rắn để giúp đội ngũ y tế nhận diện và chọn loại huyết thanh đặc hiệu phù hợp.
• Giữ nạn nhân nằm yên và trấn an tinh thần: Khi bị rắn độc cắn, nạn nhân thường hoảng loạn, tim đập nhanh, điều này sẽ thúc đẩy nọc độc lan nhanh qua hệ tuần hoàn. Vì vậy, hãy đặt nạn nhân nằm yên, đầu hơi thấp, tránh mọi cử động không cần thiết.
• Bất động chi bị cắn bằng băng ép và nẹp cố định: Kỹ thuật băng ép bất động kiểu áp lực (pressure immobilization) đặc biệt hữu ích nếu nghi ngờ rắn thuộc nhóm thần kinh như Rắn Taipan nội địa hay Rắn mamba đen. Cách thực hiện là dùng băng vải quấn từ vị trí vết cắn ra toàn bộ chi bị cắn, với lực vừa phải như khi băng ép chấn thương, không quấn quá chặt để tránh làm tắc máu nuôi chi. Sau đó, nẹp cố định toàn bộ chi để hạn chế vận động tối đa. Việc này giúp làm chậm quá trình nọc độc di chuyển theo hệ bạch huyết.
• Tháo bỏ vật siết quanh vùng bị cắn: Ngay khi sơ cứu, cần tháo bỏ các vật dụng có thể siết chặt vùng bị cắn như nhẫn, vòng tay, đồng hồ hoặc dây thun. Tình trạng sưng nề thường xảy ra rất nhanh; nếu không tháo sớm, các vật này có thể gây chèn ép mạch máu, làm hoại tử mô và khiến tổn thương nặng thêm.
• Theo dõi dấu hiệu sinh tồn trong khi chờ cấp cứu: Trong lúc chờ xe cấp cứu, cần liên tục theo dõi nhịp thở, mạch và mức độ tỉnh táo của nạn nhân. Nếu thấy nạn nhân có biểu hiện khó thở, thở yếu hoặc ngưng thở, phải tiến hành hồi sức tim phổi (CPR) ngay nếu có kỹ năng. Ngoài ra, hãy quan sát các dấu hiệu diễn tiến khác như sưng lan nhanh, chảy máu, yếu liệt cơ, nôn ói hoặc co giật… và báo cáo chi tiết cho nhân viên y tế khi đến hiện trường.

Những việc tuyệt đối không nên làm khi bị rắn cắn

Nhiều phương pháp dân gian truyền miệng có thể gây hại nghiêm trọng, không chỉ không loại bỏ được nọc độc mà còn khiến tổn thương nặng hơn, gây nhiễm trùng và làm chậm thời gian tiếp cận điều trị chuyên khoa. Do đó, người bị rắn độc cắn tuyệt đối không nên thực hiện các hành vi sau:

• Không rạch hoặc chích vết thương để hút nọc.
• Không dùng miệng hút nọc.
• Không đắp lá, đắp thuốc không rõ nguồn gốc lên vết cắn.
• Không chườm lạnh hoặc chườm đá lên vết thương.
• Không dùng garô hoặc dây thắt chặt chi bị cắn (dễ gây hoại tử).
• Không uống rượu, không dùng thuốc giảm đau mạnh hoặc thuốc chống đông nếu chưa có chỉ định của bác sĩ.

Nhận biết các loại rắn độc nhất thế giới và cách phòng tránh là kỹ năng sinh tồn quan trọng giúp bảo vệ chính mình và người thân khỏi nguy cơ tử vong. Khi không may bị rắn độc cắn, hãy nhớ giữ bình tĩnh, sơ cứu đúng cách và đến cơ sở y tế càng sớm càng tốt để được điều trị kịp thời. Trang bị kiến thức y tế chuẩn xác sẽ là chìa khóa quan trọng cho bạn trong mọi tình huống bất ngờ.