Cách phân loại các loại ớt​ phổ biến tại Việt Nam và trên thế giới

Ớt là một loại quả của các cây thuộc chi Capsicum, họ cà (Solanaceae), có vị cay nồng. Người Việt thường sử dụng ớt làm gia vị phổ biến trong các món ăn. Bên cạnh vai trò trong ẩm thực, ớt còn chứa nhiều vitamin và khoáng chất có lợi cho sức khỏe như vitamin C, B6, A, K, folate, kali và đồng. Để hiểu rõ sự khác biệt giữa các loại ớt, chúng ta cần dựa vào những đặc điểm như màu sắc, độ cay và hình dáng.

Phân loại ớt theo đặc điểm

Cây ớt thuộc nhóm thân thảo, phần gốc thường hóa gỗ, thân tròn, dễ gãy và không phát triển quá cao nhưng lại có nhiều nhánh và lá. Hoa của cây ớt nhỏ, mọc thành từng cụm, mỗi cụm thường có từ 3 đến 4 bông. Quả ớt rất phong phú về hình dáng, phổ biến nhất là dạng hình nón hoặc hình bầu dục. Để phân biệt các loại ớt, chúng ta có thể dựa vào một số đặc điểm như sau:

Phân loại theo màu sắc

Một trong những cách phổ biến để phân loại các loại ớt là dựa vào màu sắc của quả, đặc điểm không chỉ liên quan đến mức độ chín mà còn phản ánh sự đa dạng giống loài.

• Ớt đỏ: Là màu thường gặp nhất khi ớt chín, vị cay nồng và thơm. Gồm ớt hiểm, ớt chuông đỏ, ớt cayenne.
• Ớt xanh: Là ớt chưa chín hoặc giống có màu xanh tự nhiên như ớt jalapeño, ớt sừng xanh.
• Ớt vàng, cam: Màu sắc nổi bật, thường thấy ở ớt habanero vàng, ớt ngọt vàng.
• Ớt tím: Ít phổ biến, đại diện là giống ớt nếp cẩm cay.

Việc phân loại theo màu giúp dễ dàng chọn lựa các loại ớt phù hợp với từng món ăn và mục đích sử dụng khác nhau.

Phân loại theo mức độ cay

Độ cay của các loại ớt được xác định dựa trên thang đo Scoville (SHU - Scoville Heat Unit). Đây là tiêu chuẩn dùng để đo lường hàm lượng capsaicin, đây là hợp chất gây cay trong ớt.

• Ớt ngọt: Không có vị cay, chủ yếu dùng tạo màu và mùi nhẹ, như ớt chuông.
• Ớt cay nhẹ: Tiêu biểu là ớt jalapeño (2.500 - 8.000 SHU), phù hợp với món ăn cần vị cay dịu.
• Ớt cay vừa: Gồm ớt serrano (10.000 - 23.000 SHU), ớt cayenne (30.000 - 50.000 SHU).
• Ớt cực cay: Có thể kể đến ớt habanero (100.000 - 350.000 SHU), ớt ghost pepper (trên 1.000.000 SHU), và đặc biệt là ớt Carolina Reaper, nằm trong nhóm cay nhất thế giới.

Hiểu rõ độ cay của các loại ớt giúp người dùng dễ dàng điều chỉnh hương vị món ăn sao cho vừa miệng và an toàn khi sử dụng.

Phân loại theo hình dáng

Các loại ớt cũng được phân loại dựa vào hình dáng, cụ thể:

• Ớt nhỏ, tròn: Kích thước nhỏ, thường có vị cay mạnh, như ớt hiểm, ớt xiêm.
• Ớt dài, thon: Dễ cắt lát hoặc nhồi nhân, gồm ớt sừng, ớt chỉ thiên, ớt chuông dài.
• Ớt to, dẹt: Thường dùng để xào hoặc làm salad, như ớt chuông, ớt ngọt.

Hình dáng là một trong những đặc điểm dễ nhận biết nhất khi phân biệt các loại ớt, đồng thời cũng ảnh hưởng đến cách sử dụng trong chế biến món ăn.

Các loại ớt phổ biến tại Việt Nam

Các loại ớt tại Việt Nam rất đa dạng, mỗi loại có đặc điểm riêng và được sử dụng phổ biến trong ẩm thực từng vùng miền. Sau đây là các loại ớt phổ biến tại Việt Nam:

Ớt hiểm (ớt chỉ thiên)

Ớt hiểm (ớt chỉ thiên) là loại ớt nhỏ, dài, có màu xanh hoặc đỏ khi chín. Đây là một trong những loại cay nhất tại Việt Nam, thường dùng với lượng nhỏ trong các món lẩu, nước chấm hay canh, tạo vị cay nồng nhưng không át vị nguyên liệu chính.

Ớt chỉ thiên đỏ

Ớt chỉ thiên đỏ có kích thước nhỏ, màu đỏ tươi và rất cay. Thường được sử dụng ở miền Nam và miền Trung, loại ớt này hay được dùng làm tương ớt, nước sốt hoặc gia vị cho món ăn cay.

Ớt xiêm

Ớt xiêm có hình dạng nhỏ, thon dài, đầu nhọn, cuống ngắn và vỏ bóng mịn, màu xanh đậm hoặc đỏ khi chín. Có vị cay gắt và thường được dùng trong nước chấm hoặc nấu canh, phổ biến ở miền Nam.

Ớt sừng trâu

Ớt sừng trâu cũng rất quen thuộc, đặc biệt ở miền Bắc và miền Trung. Có thân dài, hơi cong, màu đỏ hoặc xanh. Độ cay vừa phải, phù hợp để xào, nướng hoặc dùng làm gia vị ướp món ăn.

Ớt sừng bò

Ớt sừng bò có thân dài, thẳng, kích thước lớn, màu xanh hoặc đỏ. Độ cay ở mức trung bình, thích hợp để xào, nướng hoặc làm nước sốt cay, được dùng phổ biến trong các món ăn miền Trung.

Ớt chuông

Ớt chuông được sử dụng rộng rãi nhờ màu sắc đa dạng và vị không cay. Thường xuất hiện trong các món xào, salad hoặc để trang trí. Ngoài ra, loại ớt này còn giàu vitamin C và rất được ưa chuộng trong các món ăn phương Tây.

Ớt ngọt (ớt chuông ngọt)

Ớt ngọt (ớt chuông ngọt) được dùng cho người không ăn cay, đặc biệt là trẻ em. Mặc dù không cay, nhưng loại ớt này có màu sắc tươi và thường được dùng để tăng tính thẩm mỹ cho món ăn.

Các loại ớt phổ biến trên thế giới

Các loại ớt được sử dụng trong ẩm thực thế giới vô cùng đa dạng, mỗi loại mang một đặc điểm riêng về hình dáng, độ cay và hương thơm. Dưới đây là một số giống ớt phổ biến trên thế giới:

Ớt cayenne

Ớt cayenne là giống ớt dạng dài, mảnh, chuyển đỏ khi chín. Với độ cay khoảng 30.000 - 50.000 SHU, loại này thường được phơi khô rồi xay thành bột để dùng trong súp, sốt và các món hầm, giúp tăng độ cay và hương vị cho món ăn.

Ớt poblano

Ớt poblano là giống ớt to, có màu xanh đậm và vị cay nhẹ. Loại này rất được ưa chuộng trong ẩm thực Mexico, đặc biệt trong món chiles rellenos (ớt nhồi thịt). Với kích thước lớn và vị cay dịu, poblano thường được nướng, xào hoặc dùng trong các món kết hợp nhiều nguyên liệu.

Ớt Scotch bonnet

Ớt Scotch bonnet có hình dạng giống chiếc mũ nồi, màu đỏ hoặc cam nổi bật. Với độ cay từ 100.000 - 350.000 SHU, loại ớt này thường được dùng trong ẩm thực Caribe để làm nước sốt hoặc ướp thịt, nổi bật với hương thơm ngọt nhẹ và mùi trái cây đặc trưng.

Ớt habanero

Ớt habanero nổi tiếng với độ cay mạnh, nằm trong khoảng 100.000 - 350.000 SHU. Quả ớt nhỏ, có màu cam hoặc đỏ tươi, hình tròn hoặc bầu. Ngoài vị cay nồng, habanero còn có mùi thơm trái cây rất đặc trưng, thường dùng để làm sốt hoặc ướp các món ăn vùng Caribe.

Ớt jalapeño

Ớt jalapeño là giống ớt phổ biến có nguồn gốc từ Mexico. Quả thường có màu xanh lúc non, chuyển đỏ khi chín, với độ cay vừa phải (2.500 - 8.000 SHU). Jalapeño thường được dùng trong tacos, salad, guacamole và nhiều món ăn Mexico khác.

Ớt serrano

Ớt serrano có kích thước nhỏ hơn jalapeño, màu xanh hoặc đỏ tùy độ chín. Độ cay của loại này rơi vào khoảng 10.000 - 23.000 SHU. Serrano giữ được độ giòn khi nấu chín, thường được dùng trong món salad hoặc các món ăn Trung Mỹ có vị tươi và cay.

Ớt ghost pepper (Bhut jolokia)

Theo bài viết trên trang EarthSky năm 2021 [EarthSky, 2021], ghost pepper là giống ớt đầu tiên được đo đạt vượt mốc 1 triệu SHU và từng giữ danh hiệu ớt cay nhất thế giới. Loại ớt này có màu đỏ hoặc cam, hình dài và nhọn, thường được dùng trong các món ăn siêu cay hoặc để chế biến nước sốt cực mạnh. Khi sử dụng cần hết sức thận trọng vì độ cay rất cao.

Cách bảo quản và sử dụng các loại ớt

Cách bảo quản và sử dụng các loại ớt rất linh hoạt, tùy theo mục đích và thời gian sử dụng. Đối với ớt tươi, nên bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh, đặt ở nơi khô thoáng để tránh ẩm mốc và kéo dài thời gian sử dụng. Còn ớt khô, chỉ cần được cất trong hũ kín, đặt ở nơi khô ráo, tránh tiếp xúc trực tiếp với ánh sáng mặt trời để giữ được hương vị và độ cay.

Về cách sử dụng, ớt có thể dùng trực tiếp khi còn tươi, xay thành bột sau khi sấy khô, ngâm với giấm, làm nước sốt, hoặc dùng để tẩm ướp thực phẩm tùy theo yêu cầu món ăn.

Qua những đặc điểm về màu sắc, độ cay, hình dáng và nguồn gốc, chúng ta có thể dễ dàng nhận biết và phân loại các loại ớt một cách rõ ràng. Mỗi loại ớt đều mang đến những giá trị riêng trong ẩm thực và văn hóa của từng vùng miền. Hy vọng rằng những thông tin trong bài viết trên sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về sự đa dạng của ớt, từ đó lựa chọn và sử dụng phù hợp với nhu cầu trong cuộc sống hằng ngày.