Cúm A ở trẻ nhỏ: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách trị

Cúm A là một trong những bệnh truyền nhiễm hô hấp phổ biến mà trẻ nhỏ rất dễ mắc phải, đặc biệt vào thời điểm giao mùa khi thời tiết thay đổi đột ngột. Bệnh không chỉ gây ra các triệu chứng như sốt cao, ho, sổ mũi mà còn có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được điều trị đúng cách.

Cúm A ở trẻ nhỏ là bệnh gì?

Cúm A là một bệnh nhiễm trùng cấp tính của đường hô hấp, thường lưu hành mạnh khi thời tiết giao mùa, đặc biệt là vào mùa đông - xuân, với các chủng virus phổ biến như A/H1N1, A/H3N2, A/H5N1 và A/H7N9. Thông thường, mùa hè không phải là thời điểm bùng phát dịch cúm, do nhiệt độ cao và độ ẩm thấp khiến điều kiện môi trường không thuận lợi cho virus cúm phát triển và lan truyền. Tuy nhiên, trái ngược với những năm trước, ngành y tế đã ghi nhận sự gia tăng bất thường của các ca mắc cúm trong mùa hè năm nay.

Virus cúm A có khả năng tồn tại lâu trong môi trường: Chúng sống được nhiều giờ trong không khí, bám trên bề mặt vật dụng đến 48 giờ, tồn tại nhiều năm ở trạng thái đông lạnh, và sống ít nhất 35 ngày ở nhiệt độ 4°C. Tuy nhiên, virus cúm A sẽ bị tiêu diệt ở 60°C trong vòng 30 phút. Các chất tẩy rửa chứa formalin hoặc iodine cũng có thể loại bỏ virus trên bề mặt tiếp xúc. Trong điều kiện thuận lợi, chẳng hạn như khi con người sống gần gia cầm (gà, vịt...), virus cúm A có thể biến đổi kháng nguyên và tạo ra các chủng mới.

Vì sao trẻ dễ mắc cúm A?

Mọi người đều có nguy cơ mắc cúm A, nhưng trẻ nhỏ là nhóm dễ bị nhiễm bệnh hơn do một số yếu tố sau:

• Trẻ dưới 5 tuổi, nhất là dưới 2 tuổi, có hệ miễn dịch chưa phát triển đầy đủ, vì vậy dễ bị virus cúm xâm nhập và gây bệnh.
• Trẻ chưa được tiêm vắc xin phòng cúm, chưa hình thành miễn dịch chủ động để chống lại virus.
• Trẻ thường đến trường, tham gia các hoạt động tập thể và tiếp xúc với nhiều người, làm tăng khả năng lây nhiễm.
• Trẻ chưa hình thành thói quen vệ sinh cá nhân tốt, đặc biệt là rửa tay và sát khuẩn sau khi chạm vào các bề mặt có virus cúm A.

Tác nhân gây bệnh cúm A ở trẻ nhỏ

Trẻ bị cúm A là do nhiễm virus cúm A, một loại virus lây truyền chủ yếu qua đường hô hấp khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện. Các chủng virus thường gặp gây bệnh cúm A ở trẻ gồm A/H1N1, A/H3N2, A/H5N1 và A/H7N9.

Virus cúm A có khả năng lây lan mạnh và bùng phát thành dịch lớn, do có tính cảm nhiễm cao, thời gian ủ bệnh ngắn, tốc độ lây truyền nhanh, cùng với khả năng tồn tại lâu trong môi trường. Chính những đặc điểm này khiến trẻ nhỏ dễ bị nhiễm cúm A hơn so với nhiều bệnh hô hấp khác.

Bệnh cúm A ở trẻ lây qua đường nào?

Virus cúm A rất dễ truyền nhiễm qua đường không khí. Khi người mắc bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện, các giọt dịch tiết từ mũi và họng chứa virus sẽ phát tán ra môi trường. Nếu người khỏe mạnh chưa được tiêm phòng hít phải những giọt bắn có chứa virus, họ có thể bị lây nhiễm cúm. Bên cạnh đó, các giọt dịch này bám lên bề mặt đồ vật, thực phẩm hoặc vật dụng sinh hoạt cũng có thể trở thành nguồn lây truyền virus cho người khác.

Ở trẻ em, cúm A có khả năng lây lan với tốc độ rất nhanh, vì vậy nếu không được kiểm soát kịp thời, bệnh có thể bùng phát thành dịch lớn trong cộng đồng.

Triệu chứng cúm A ở trẻ

Các triệu chứng ban đầu của trẻ mắc cúm A, cũng như cúm mùa hoặc các bệnh viêm đường hô hấp do virus khác, thường khá giống nhau. Trẻ có thể sốt, ho, hắt hơi, sổ mũi, đau họng, đau đầu, kèm theo nhạy cảm với ánh sáng, đau nhức mắt, đau cơ, nhức mỏi người, đặc biệt là vùng lưng và chân. Chính vì những biểu hiện tương tự cảm lạnh thông thường, nhiều phụ huynh dễ nhầm lẫn, khiến việc đưa trẻ đi khám và điều trị thích hợp bị chậm trễ.

Tuy nhiên, cúm A ở trẻ em thường có biểu hiện rõ rệt hơn, trong đó trẻ sốt cao từ 39 - 40°C, mắt và da bị xung huyết, họng đỏ rực, mệt mỏi, biếng ăn, quấy khóc. Nếu cơn sốt cao kéo dài, khó hạ, cha mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay vì sốt quá cao có thể dẫn đến co giật nếu không được kiểm soát kịp thời.

Cúm A có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm ở trẻ như viêm phổi, viêm tai giữa, viêm cơ tim, viêm não, hoặc cơn hen phế quản cấp, thậm chí đe dọa tính mạng nếu không được chẩn đoán và điều trị sớm. Do đó, phụ huynh cần theo dõi sát tình trạng sức khỏe của trẻ, và đưa trẻ đến cơ sở y tế khi xuất hiện các dấu hiệu nặng sau:

• Trẻ thở nhanh, thở rút lõm ngực hoặc khó thở;
• Da xanh xao, môi tái nhợt;
• Nôn nhiều, nôn liên tục;
• Đau tức ngực;
• Co giật;
• Tiểu ít hoặc không tiểu trong 8 giờ liên tiếp;
• Lừ đừ, ngủ li bì, thay đổi tri giác, bỏ bú;
• Sốt cao không giảm dù đã dùng thuốc hạ sốt.

Cúm A ở trẻ nhỏ nguy hiểm không?

Có. Bệnh cúm A là một căn bệnh nguy hiểm, ảnh hưởng đến cả trẻ em và người lớn, với khả năng lây lan rất nhanh. Ở trẻ nhỏ, cúm A tiềm ẩn nhiều rủi ro, có thể đe dọa sức khỏe và thậm chí tính mạng.

Virus cúm A biến đổi liên tục, tồn tại lâu trong môi trường bên ngoài và lây truyền rất hiệu quả. Gần đây, đã xuất hiện các ca cúm với biến chứng nghiêm trọng như viêm não, tổn thương thần kinh trung ương, làm tăng mức độ nguy hiểm.

Bệnh cúm A ở trẻ nhỏ có thể gây tử vong trực tiếp. Về mặt lâm sàng, virus cúm gây hai dạng bệnh: Một dạng thông thường, nhẹ, có thể tự khỏi; và dạng nặng với biến chứng hiếm gặp nhưng nghiêm trọng, chiếm khoảng 10% trường hợp, gây viêm phổi, viêm cơ tim, viêm não…

Triệu chứng cúm A ở trẻ thường dễ bị nhầm với các bệnh hô hấp thông thường, khiến việc nhận biết sớm khó khăn. Ở trẻ, cúm A xuất hiện dưới hai thể: Thể nhẹ có thể tự hồi phục sau 2 - 7 ngày chăm sóc tại nhà, và thể nặng với biến chứng chiếm khoảng 10%, dẫn đến viêm phổi, viêm cơ tim, viêm não, suy hô hấp và nguy cơ tử vong cao.

Biến chứng cúm A ở trẻ

Cúm A ở trẻ em rất nguy hiểm, bởi bệnh có thể dẫn đến tử vong trực tiếp. Về thể lâm sàng, virus cúm gây bệnh ở người có hai dạng: Cúm thông thường, thường nhẹ và tự khỏi mà không cần điều trị, và cúm nặng, chiếm tỷ lệ nhỏ khoảng 10% người mắc, có thể dẫn đến biến chứng nghiêm trọng như viêm phổi, viêm cơ tim, viêm não.

Một số trường hợp, virus cúm không gây tổn thương nặng trực tiếp, nhưng lại tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn khác xâm nhập. Cụ thể, virus cúm làm tổn thương tế bào niêm mạc đường hô hấp dưới, khiến vi khuẩn như phế cầu trong môi trường bệnh viện hoặc cộng đồng dễ xâm nhập, dẫn đến viêm phổi nặng. Ngoài ra, virus còn có thể tương tác với các nhóm cơ địa đặc biệt, ví dụ trẻ đang mắc bệnh tim mạch và dùng thuốc thường xuyên (như aspirin) có nguy cơ mắc hội chứng Reye, gây tổn thương gan và não.

Ở trẻ, bệnh nặng và tử vong thường xảy ra ở các nhóm nguy cơ cao, bao gồm trẻ nhỏ, trẻ mắc bệnh mãn tính như bệnh tim mạch, hen suyễn, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, béo phì, suy giảm miễn dịch hoặc các bệnh lý bẩm sinh.

Cách chẩn đoán bệnh cúm A ở trẻ em

Để chẩn đoán cúm A ở trẻ nhỏ, bác sĩ thường hỏi tiền sử bệnh, các triệu chứng lâm sàng và yếu tố tiếp xúc với nguồn lây, đồng thời thực hiện khám lâm sàng. Ngoài ra, bác sĩ có thể chỉ định một số xét nghiệm hỗ trợ để xác định chính xác tình trạng nhiễm virus:

• RT-PCR: Đây là phương pháp chuẩn xác nhất để phát hiện và phân loại virus cúm, với kết quả trả trong khoảng 4 - 6 giờ. Hiện nay, RT-PCR được sử dụng phổ biến trong chẩn đoán nhiễm cúm.
• Miễn dịch huỳnh quang: Có độ chính xác thấp hơn RT-PCR, nhưng kết quả trả nhanh hơn, giúp bác sĩ có định hướng chẩn đoán sớm.
• Xét nghiệm nhanh (RIDTs): Cho kết quả chỉ sau 10 - 15 phút, nhưng không chính xác bằng các phương pháp khác, nên âm tính không loại trừ khả năng trẻ vẫn mắc cúm. Hiệu quả xét nghiệm phụ thuộc vào độ tuổi, thời gian mắc bệnh và chủng virus gây bệnh.
• Phân lập virus: Không phải là xét nghiệm sàng lọc thường quy, nhưng được thực hiện trong mùa cúm bùng phát trên các mẫu bệnh phẩm thu thập được. Phương pháp này ít dùng vì yêu cầu phòng thí nghiệm vi sinh hiện đại.
• Xét nghiệm huyết thanh: Thường dùng cho mục đích nghiên cứu, không thực hiện thường quy trong chẩn đoán lâm sàng.

Phân biệt bệnh cúm A và cảm lạnh thông thường

Cúm A và cảm lạnh thông thường đều là bệnh truyền nhiễm đường hô hấp, nhưng do các tác nhân khác nhau gây ra. Vì triệu chứng lâm sàng của hai bệnh này có nhiều nét tương đồng, việc nhận biết ở trẻ em đôi khi gặp khó khăn. Tuy nhiên, nhìn chung, các triệu chứng do cúm A gây ra thường nghiêm trọng và kéo dài hơn so với cảm lạnh thông thường.

Dưới đây là các tiêu chí giúp phân biệt cúm A và cảm lạnh ở trẻ:

Cách điều trị cúm A cho trẻ nhỏ

Nếu được chẩn đoán và điều trị đúng cách, hầu hết trẻ mắc cúm A sẽ hồi phục sau 7 - 10 ngày. Phần lớn các trường hợp có thể điều trị tại nhà, chỉ trong một số ít trường hợp diễn biến nặng mới cần nhập viện. Sau khi thăm khám, bác sĩ sẽ xác định phương án điều trị phù hợp: Tại nhà hay tại cơ sở y tế.

Điều trị tại nhà

Đối với trẻ mắc cúm A thể nhẹ, không biến chứng, bố mẹ có thể thực hiện chăm sóc tại nhà, kết hợp theo dõi sát sao, dùng thuốc theo hướng dẫn bác sĩ, đồng thời duy trì chế độ sinh hoạt và dinh dưỡng hợp lý:

• Cho trẻ nghỉ ngơi đầy đủ, ngủ đủ giấc để phục hồi sức khỏe.
• Tắm nước ấm, không để trẻ ngâm quá lâu.
• Cho trẻ bú mẹ, sữa mẹ cung cấp dưỡng chất và kháng thể giúp tăng cường sức đề kháng.
• Dùng nước muối sinh lý vệ sinh đường thở, giảm dịch nhầy, giúp trẻ dễ thở hơn.
• Cho trẻ tắm nắng đúng cách để bổ sung vitamin D, tăng cường miễn dịch.
• Dùng thuốc hạ sốt, giảm đau theo liều bác sĩ kê, tuyệt đối không tự ý dùng thuốc ngoài đơn.
• Bổ sung nước và vitamin nhóm B, C.
• Cho trẻ mặc quần áo thoáng, thấm mồ hôi.
• Người chăm sóc cần giữ vệ sinh cá nhân, rửa tay sạch sẽ.
• Hạn chế tiếp xúc trẻ với người khác để tránh lây nhiễm chéo.

Nếu sau 7 ngày chăm sóc tại nhà mà triệu chứng không giảm, cần đưa trẻ đến cơ sở y tế để được thăm khám và theo dõi.

Trong trường hợp bác sĩ xác định trẻ cần thuốc kháng virus, có thể sử dụng các loại như oseltamivir (Tamiflu) hoặc zanamivir (Relenza), giúp ngăn virus lan rộng trong cơ thể.

Lưu ý quan trọng: Phụ huynh không được tự ý mua và cho trẻ dùng thuốc trị cúm hoặc kháng sinh nếu chưa được bác sĩ chỉ định.

Điều trị tại cơ sở y tế

Khi nhận thấy trẻ có dấu hiệu bệnh trở nặng, cha mẹ nên nhanh chóng đưa con đến cơ sở y tế có chuyên khoa Nhi để được bác sĩ thăm khám và chỉ định điều trị phù hợp với tình trạng sức khỏe của bé. Phụ huynh cần lưu ý không nên tự ý mua và dùng thuốc cho trẻ tại nhà, vì việc sử dụng sai thuốc có thể khiến quá trình điều trị kém hiệu quả, thậm chí gây ra tình trạng kháng thuốc và ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của trẻ.

Cách phòng ngừa cúm A ở trẻ em

Tiêm phòng (chủng ngừa)

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), cúm là một thách thức lâu dài đối với con người và y học, bởi virus đã tồn tại từ rất lâu nhưng cho đến nay vẫn chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu hoàn toàn hiệu quả. Do đó, biện pháp phòng bệnh tích cực nhất hiện nay là tiêm vắc xin cúm. Việc tiêm phòng được khuyến cáo cho trẻ từ 6 tháng tuổi trở lên và nên tiêm nhắc lại hàng năm để duy trì hiệu quả bảo vệ.

Virus cúm luôn biến đổi, đột biến liên tục, vì vậy mỗi năm vắc xin cúm được cập nhật theo các chủng virus mới, nhằm giúp ngăn ngừa nguy cơ bùng phát dịch.

Theo các chuyên gia, phụ nữ mang thai nên tiêm đầy đủ vắc xin cúm trước và trong thai kỳ để bảo vệ sức khỏe mẹ và thai nhi. Việc mẹ bầu được tiêm vắc xin còn giúp truyền miễn dịch cho trẻ ngay sau khi sinh, khi trẻ chưa đủ tuổi để tiêm phòng trực tiếp. Ngoài ra, các thành viên khác trong gia đình cũng nên tiêm phòng cúm và duy trì tiêm nhắc hàng năm, tạo thành “lớp bảo vệ” (tổ kén) giúp bảo vệ trẻ nhỏ và chính bản thân người lớn.

Các biện pháp phòng ngừa bổ sung

Ngoài tiêm phòng, phụ huynh có thể áp dụng các biện pháp sau để hạn chế nguy cơ trẻ mắc cúm A:

• Giữ khoảng cách với người bệnh: Khi trong gia đình hoặc môi trường xung quanh có người mắc cúm, cần hạn chế tiếp xúc gần với trẻ, đồng thời đeo khẩu trang và khử khuẩn thường xuyên, hạn chế trẻ đến nơi đông người khi dịch bùng phát.
• Vệ sinh cá nhân: Dạy trẻ che miệng, mũi khi ho hoặc hắt hơi, rửa tay bằng xà phòng thường xuyên để loại bỏ virus.
• Vệ sinh môi trường sống: Giữ nhà cửa, nơi làm việc thông thoáng, vệ sinh bề mặt đồ vật bằng chất tẩy rửa an toàn, giúp giảm sự tồn tại của virus.
• Theo dõi sức khỏe: Hàng ngày, phụ huynh nên quan sát tình trạng sức khỏe của trẻ và bản thân. Nếu có triệu chứng sốt, ho, đau họng, cần thông báo cho nhà trường hoặc nơi làm việc và đưa trẻ đến cơ sở y tế khám kịp thời.

Bài viết đã khép lại với những thông tin quan trọng về cúm A ở trẻ nhỏ - một bệnh lý phổ biến nhưng tiềm ẩn nhiều nguy cơ biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu, hiểu rõ nguyên nhân và áp dụng các biện pháp chăm sóc, điều trị đúng cách sẽ giúp bảo vệ sức khỏe cho con trẻ, đồng thời giảm thiểu nguy cơ lây lan trong gia đình và cộng đồng.

Đặc biệt, tiêm chủng phòng ngừa cúm A là biện pháp hiệu quả nhất để bảo vệ trẻ khỏi bệnh và hạn chế các biến chứng nguy hiểm. Hiện nay, Trung tâm Tiêm chủng Long Châu cung cấp dịch vụ tiêm chủng uy tín, an toàn và chuyên nghiệp, với đội ngũ nhân viên y tế giàu kinh nghiệm, cơ sở vật chất hiện đại cùng quy trình tiêm phòng đảm bảo tiêu chuẩn. Quý phụ huynh có thể liên hệ hotline miễn phí 1800 6928 hoặc truy cập website chính thức của Tiêm chủng Long Châu để được tư vấn chi tiết về lịch tiêm chủng, các loại vắc xin phù hợp với độ tuổi của trẻ, cũng như những lưu ý cần thiết trước và sau khi tiêm.