Đậu nho nhe: Công dụng, giá trị dinh dưỡng và cách dùng đúng cách

Đậu nho nhe, còn được biết đến với tên gọi đậu gạo hay đậu Cao Bằng, là một trong những loại đậu truyền thống được trồng phổ biến ở vùng miền núi phía Bắc và Tây Nguyên. Không chỉ giàu đạm, vitamin và khoáng chất, loại đậu này còn được yêu thích nhờ hạt thon dài, khi nấu chín mềm bùi nhưng không bị nát. Từ món xôi thơm dẻo, chè ngọt thanh cho đến nhân bánh béo ngậy, đậu nho nhe đều tỏa sáng, mang lại trải nghiệm ẩm thực vừa ngon vừa bổ. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp đầy đủ thông tin chi tiết về loại đậu này cũng như công dụng của chúng.

Đặc điểm và nguồn gốc của đậu nho nhe

Đậu nho nhe có tên khoa học Vigna umbellata (đồng nghĩa Phaseolus calcaratus). Ở Việt Nam, người dân từng vùng gọi bằng nhiều cái tên khác nhau: đậu gạo, đậu nâu, đậu Cao Bằng, phạn đậu… Trong đó, “đậu gạo” được dùng phổ biến ở Phú Yên, còn “đậu Cao Bằng” gắn liền với vùng trồng nổi tiếng ở miền núi phía Bắc.

Hình dáng và đặc điểm sinh trưởng

Hạt đậu nho nhe có hình thon dài, màu nâu đỏ mận hoặc nâu nhạt, mắt đậu dài hơn so với đậu đỏ. Khi so sánh, đậu đỏ thường tròn mập, mắt ngắn, còn đậu nho nhe lại thanh mảnh và “thanh lịch” hơn.

Cây đậu thường cao dưới 75 cm, thân bụi hoặc thân leo, lá có 3 chét hình quả tim, phủ lông tơ mịn. Hoa màu vàng, mọc thành chùm ở nách lá, kết quả cong dài 6 - 8 cm. Cây thường ra hoa vào tháng 9 - 10, thu hoạch vào tháng 10 - 11.

Điểm đáng chú ý là loại đậu này chịu hạn rất tốt, thích hợp trồng ở vùng đất khô cằn. Ngoài lấy hạt làm thực phẩm, thân và lá của cây còn giàu dinh dưỡng, có thể dùng làm phân bón hữu cơ hoặc làm thức ăn cho gia súc.

Khu vực trồng và mùa vụ

Ở Việt Nam, đậu nho nhe được trồng nhiều ở Cao Bằng, Lạng Sơn, các tỉnh Tây Nguyên và một số tỉnh miền Trung. Thời vụ gieo trồng thường từ tháng 2 - 5, khi thời tiết ấm áp, ít mưa. Cây phát triển nhanh, chỉ 3 tháng là phủ kín đất, vừa cải tạo đất vừa chống xói mòn hiệu quả.

Giá trị dinh dưỡng và công dụng của đậu nho nhe

Không chỉ là nguyên liệu nấu ăn, đậu nho nhe còn được đánh giá cao về giá trị dinh dưỡng và lợi ích sức khỏe.

Khi nhắc đến đậu nho nhe, nhiều người thường ấn tượng bởi độ bùi và thơm ngọt. Sở dĩ hương vị này đặc biệt là vì loại đậu này nổi bật với hàm lượng chất đạm cao tới 20,9%, vượt trội hơn cả đậu đỏ và đậu đen, giúp cung cấp nguồn protein dồi dào cho cơ thể, đặc biệt phù hợp với người ăn chay hoặc những ai cần tăng cường dinh dưỡng. Bên cạnh đó, loại đậu này chứa khoảng 0,9% chất béo và 4,8% chất xơ, vừa hỗ trợ hệ tiêu hóa khỏe mạnh, vừa giúp duy trì cảm giác no lâu, hạn chế ăn vặt. Hàm lượng đường bột chiếm tới 64,9% mang lại nguồn năng lượng ổn định cho các hoạt động hàng ngày, trong khi 100g đậu khô có thể cung cấp khoảng 324 kcal, đủ đáp ứng một phần nhu cầu năng lượng của cơ thể.

Không chỉ vậy, đậu nho nhe còn chứa nhiều khoáng chất quan trọng như canxi, phốt pho, kali, natri, đồng, mangan, kẽm, sắt… giúp xương chắc khỏe, hỗ trợ quá trình trao đổi chất và tăng cường sức đề kháng. Hệ vitamin phong phú gồm A, B1, B2, B3 và E cũng góp phần bảo vệ mắt, cải thiện chức năng thần kinh, làm đẹp da và chống oxy hóa, giúp cơ thể khỏe mạnh từ bên trong. Chính sự kết hợp hài hòa giữa các nhóm dưỡng chất này đã biến đậu nho nhe trở thành một loại thực phẩm vừa ngon miệng vừa có giá trị bồi bổ toàn diện.

Vì có chứa các loại dưỡng chất trên, tác dụng của đậu nho nhe đối với cơ thể cũng vô cùng tuyệt vời. Những nhóm dưỡng chất này giúp:

• Bổ sung năng lượng: Với hàm lượng đường bột và đạm cao, loại đậu này rất phù hợp cho người lao động nặng, vận động viên, hoặc người cần hồi phục sức khỏe sau ốm.
• Hỗ trợ tim mạch: Chất xơ hòa tan giúp giảm cholesterol xấu, ổn định huyết áp.
• Tốt cho tiêu hóa: Chất xơ giúp ngăn ngừa táo bón, cân bằng hệ vi sinh đường ruột.
• Tăng cường miễn dịch: Vitamin và khoáng chất giúp cơ thể chống lại bệnh tật, phục hồi nhanh hơn.

Theo y học cổ truyền, đậu có vị ngọt, tính bình, đi vào kinh Tâm và Tiểu trường, có tác dụng hành huyết, cầm máu, kiện tỳ, lợi thủy tiêu thũng và khử thấp. Vì vậy, ngoài chế biến món ăn, loại đậu này còn được dùng để hỗ trợ điều trị một số bệnh lý về tiêu hóa và tuần hoàn.

Cách dùng và bảo quản đậu nho nhe

Cách chọn mua và bảo quản

Khi chọn mua đậu nho nhe, nên chọn hạt nguyên vẹn, đều màu, không bị sâu mọt. Đậu khô có thể bảo quản trong lọ kín hoặc túi zip, để nơi khô ráo, thoáng mát. Nếu muốn giữ lâu, có thể cho vào ngăn mát tủ lạnh để tránh ẩm mốc.

Các món ngon với đậu nho nhe

Một số món ăn chế biến cùng đậu nho nhe mang lại nhiều giá trị dinh dưỡng:

• Xôi đậu nho nhe: Nấu cùng gạo nếp, tạo món xôi dẻo bùi, hạt đậu mềm nhưng không nát, rất thích hợp trong mâm cỗ Tết hoặc ngày rằm.
• Chè đậu nho nhe: Kết hợp với đường phèn, nước cốt dừa, tạo món chè ngọt thanh, mát lành cho ngày hè.
• Bánh nhân đậu: Dùng làm nhân bánh chưng, bánh dày, bánh trung thu… giúp nhân thơm bùi và ít bị khô.
• Súp đậu rau củ: Nấu cùng cà rốt, bí đỏ, khoai tây để có món súp bổ dưỡng cho trẻ nhỏ và người cao tuổi.
• Salad đậu nho nhe: Luộc chín, trộn cùng dầu ô liu, rau thơm và gia vị, thích hợp cho người ăn kiêng.

Một vài mẹo bạn có thể áp dụng để nấu ngon hơn:

• Ngâm đậu ít nhất 6 - 8 tiếng trước khi nấu để hạt mềm nhanh chín.
• Khi nấu chè hoặc xôi, chỉ nên đun vừa lửa để hạt chín đều mà không nát.
• Nếu muốn hạt đậu bóng đẹp, có thể thêm chút muối khi luộc.

Lưu ý khi sử dụng đậu nho nhe:

• Người bị bệnh gout hoặc suy thận nên hạn chế ăn nhiều vì hàm lượng đạm cao có thể gây áp lực cho thận.
• Ăn quá nhiều trong một bữa dễ gây đầy bụng, khó tiêu, đặc biệt ở người có hệ tiêu hóa yếu.
• Nên kết hợp đậu nho nhe với nhiều thực phẩm khác để cân bằng dinh dưỡng.

Đậu nho nhe là món quà thiên nhiên vừa ngon vừa bổ dưỡng, thích hợp chế biến nhiều món ăn truyền thống lẫn hiện đại. Không chỉ là nguyên liệu ẩm thực, loại đậu này còn mang lại nhiều lợi ích sức khỏe và góp phần cải thiện chế độ dinh dưỡng hàng ngày. Nếu bạn chưa từng thử, hãy một lần nấu xôi hoặc chè từ đậu nho nhe, chắc chắn hương vị bùi thơm sẽ khiến bạn nhớ mãi.