Hạt mắc khén và những lợi ích về sức khỏe

Chúng ta biết đến các món ăn đậm chất núi rừng Tây Bắc với mùi hương đặc trưng nhờ chứa thành phần là gia vị mắc khén. Có thể nói đây là nguyên liệu không thể thiếu bởi sự đặc trưng không lẫn đi đâu được. Ngoài ra, từ xa xưa người ta cũng sử dụng hạt mắc khén như một loại dược liệu với nhiều công dụng có lợi cho sức khỏe!

Tìm hiểu chung về cây mắc khén

Mắc khén là loại cây thuộc họ Cam quýt (Rutaceae), có tên khoa học là Zanthoxylum rhetsa DC. Ngoài tên gọi “mắc khén” ra thì loại cây này cũng phổ biến với những tên gọi khác như: Cây Hoàng lực, cây Sưng, cây Sẻn hôi, cây Xuyên tiêu,... Một số người dân tộc H'mông gọi là cây Chứ Xá, dân tộc người tày là gọi là hạt Chiêu Khạt,..

Mắc khén khi phát triển có thể cao đến 15m với đường kính thân cây khoảng 16cm. Vỏ ngoài thân cây có nhiều gai ngắn, màu đỏ nhạt. Quả mắc khén có hương thơm đặc trưng với vị hơi đắng nhẹ. Bên trong quả có chứa một lõi màu đen bóng gọi là hạt mắc khén, hạt này có mùi thơm gần giống như mùi của quả chanh.

Cây mắc khắc khén có thể được tận dụng sử dụng tốt đa hầu hết các bộ phận như dùng lá non, quả và hạt để làm gia vị nấu ăn; dùng cả hạt, quả, vỏ rễ, vỏ thân của cây để làm dược liệu.

Lợi ích của mắc khén với sức khỏe con người

Như đã nói phía trên, mắc khén nói chung hay hạt mắc khén còn được sử dụng như một loại dược liệu với những lợi ích đáng kể cho sức khỏe con người.

Lợi ích xét theo y học cổ truyền

Từ xa xưa, mắc khén đã được biết đến và sử dụng trong y học cổ truyền bởi chúng có nhiều công dụng như:

• Quả mắc khén có thể giúp lợi tiêu hóa, hỗ trợ điều trị các chứng như tiêu chảy, đầy hơi nhờ vị đắng, cay và có tính ấm.
• Tinh dầu từ hạt mắc khén có thể hỗ trợ giảm bệnh thổ tả.
• Vỏ rễ có thể giúp hỗ trợ điều kinh, lọc máu ở thận, giảm nguy cơ bị giun sán nhờ có tính ấm.
• Vỏ thân có thể hỗ trợ các tính trạng như tiêu chảy, thấp khớp, tiêu chảy, hạ nhiệt nhờ có tính bổ.

Lợi ích xét theo y học hiện đại

Trong mắc khén có chứa nhiều thành phần là các chất dinh dưỡng, chất chống oxy hóa và các dưỡng chất rất tốt cho cơ thể con người như kali, vitamin A, mangan, đồng, sắt, kẽm, phốt pho,... Đồng thời mắc khén cũng chưa nhiều loại terpene, carotene và phytosterol, đây là những chất mang lại rất nhiều tác dụng tích cực cho sức khỏe con người như:

• Hỗ trợ kích thích tuần hoàn: Trong mắc khén có thành phần là chất sắc do đó nếu bạn gặp các vấn đề về tuần hoàn như hay cảm thấy cơ thể mỏi mệt, lờ đờ thì mắc khén có thể hỗ trợ làm tăng lượng huyết sắc tố và kích thích hệ tuần hoàn cho cơ thể bạn.
• Hỗ trợ cải thiện khả năng miễn dịch: Với hàm lượng kẽm cao, hạt mắc khén có thể giúp bạn cải thiện khả năng miễn dịch của cơ thể trở nên tốt hơn.
• Có lợi cho đôi mắt: Các vitamin cùng chất chống oxy hóa có trong mắt khén có thể giúp cải thiện sức khỏe cho đôi mắt như giúp duy trì võng mạc khỏe mạnh, hạn chế nguy cơ thoái hóa điểm vàng, suy giảm thị lực.
• Hỗ trợ hệ xương chắc khỏe: Mắc khén có các thành phần như mangan, phốt pho, sắt và đồng - những thành phần rất cần thiết cho sự phát triển của xương. Do đó, sử dụng mắc khén có thể giúp xương trở nên chắc khỏe hơn, từ đó cũng giảm thiểu các vấn đề về xương như loãng xương.
• Hỗ trợ kiểm soát huyết áp: Hàm lượng kali cao trong thành phần của mắc khén có thể giúp hỗ trợ các vấn đề về tim mạch như ngăn ngừa nguy cơ bị cao huyết áp, đau tim, đột quỵ,...
• Hỗ trợ giảm đau: Với những thành phần nêu trên, hạt mắc khén còn có thể dùng làm giảm cảm giác đau đớn và khó chịu.
• Hỗ trợ chống viêm: Chất chống oxy hóa trong mắc khén bao gồm terpene và phytosterol có thể giúp giảm tình trạng viêm. Ngoài ra, các hợp chất chống oxy hòa này cũng giúp cơ chống lại các gốc tự do và làm chậm quá trình lão hóa của tế bào.

Sử dụng mắc khén như thế nào?

Với nhiều công dụng trong y học như trên thì chúng ta sử dụng mắc khén như thế nào để đem lại lợi ích cho sức khỏe? Dưới đây là một số bài thuốc có hạt mắc khén đã được sử dụng từ xa xưa theo Y học cổ truyền để hỗ trợ một số vấn đề về sức khỏe:

• Dùng hỗ trợ giảm bệnh sốt rét kinh niên, bệnh tê thấp: Dùng rễ mắc khén sắc thuốc hoặc ngâm rượu để uống (lưu ý nếu sắc uống thì mỗi ngày sử dụng khoảng 4 đến 8 gam).
• Dùng hỗ trợ các vấn đề về dạ dày: Cũng giống như khi dùng hỗ trợ giảm đau nhức răng nhưng không dùng bột này để bôi mà dùng thêm vào nước chấm, nêm nếm thức ăn (sử dụng tương tự như đối với gia vị tiêu, ớt).
• Dùng hỗ trợ vấn đề về giun sán: Dùng từ 12 đến 15 hạt mắc khén phơi khô, rang thơm, nghiền thành bột mịn sau đó pha với nước ấm để uống mỗi sáng sớm, ngay khi mới ngủ dậy.
• Dùng hỗ trợ giảm bệnh phong thấp, đau xương khớp: Sử dụng phần rễ cây mắc khén, cắt thành lát mỏng sau đem sấy hoặc phơi khô. Sau đó rang vàng rồi đợi cho nguội. Khi rể đã nguội thì mang ngâm chung với rượu (ngâm theo phân lượng cứ 1kg rễ mắc khén thì ngâm với 2.5 lít rượu trắng). Sau 30 ngày thì có thể sử dụng (lưu ý mỗi lần uống không quá 15ml và không uống khi bụng đói).
• Dùng hỗ trợ giảm đau nhức răng: Lấy hạt mắc khén phơi khô, rang vàng, nghiền thành bột mịn và dùng bột này bôi vào vị trí răng bị đau.

Lưu ý: Chỉ sử dụng bài thuốc khi có chỉ định của các bác sĩ Y học cổ truyền, không tự ý dùng thuốc. Khi sử dụng cần tuân theo liều dùng và hướng dẫn của bác sĩ.

Một vài lưu ý khi sử dụng hạt mắc khén làm dược liệu

Mặc dù không thể phủ nhận những lợi ích đáng kể mà mắc khén mang lại cho sức khỏe của con người, tuy vậy khi sử dụng mắc khén với vai trò dược liệu bạn vẫn cần phải lưu ý một số điều sau đây:

• Sử dụng mắc khén trong một thời gian dài với tần suất liên tục có thể gây ngộ độc.
• Mắc khén là dược liệu tốt nhưng cũng là vị thuốc có độc, do đó không nên sử dụng quá nhiều kể cả trong các món ăn lẫn khi sử dụng làm phương thuốc.
• Nên lưu ý về các thành phần hóa học có trong mắc khén để tránh trường hợp sử dụng và bị dị ứng do các thành phần hóa học đó.
• Với nhóm đối tượng dễ tổn thương như trẻ nhỏ, phụ nữ trong thai kỳ hoặc phụ nữ sau sinh thì các chuyên gia khuyên rằng không nên sử dụng mắc khén và cả hạt mắc khén.

Và đó là tất tần tật những thông về mắc khén, hạt mắc khén và những lợi ích sức khỏe mà nó mang lại cho con người chúng ta. Mong rằng bài viết trên có thể cung cấp cho bạn những thông tin hữu dụng. Theo dõi thêm các bài viết khác của chúng tôi để có thêm nhiều thông tin thú vị và hữu ích cho sức khỏe của bản thân và những người xung quanh nhé! 

Xem thêm:

• Nho xanh có lợi ích gì? Cách ăn nho xanh tốt cho sức khỏe
• Axit oxalic có gây hại cho cơ thể không?