Hóa trị là gì? Các loại hóa trị trong điều trị ung thư và lưu ý

Trong điều trị ung thư, hóa trị là một phương pháp phổ biến nhờ khả năng tác động toàn thân, giúp tiêu diệt tế bào ác tính ở nhiều vị trí trong cơ thể. Tuy nhiên, bên cạnh hiệu quả, quá trình này cũng mang đến nhiều thách thức cho sức khỏe và tâm lý của người bệnh.

Việc hiểu rõ mục tiêu, quy trình thực hiện, các tác dụng phụ cùng với cách chăm sóc trước, trong và sau hóa trị sẽ giúp bệnh nhân và gia đình chủ động hơn, đồng thời tạo nền tảng vững chắc để đồng hành lâu dài trong hành trình chống lại ung thư.

Hóa trị là gì?

Hóa trị (chemotherapy) là phương pháp sử dụng các loại thuốc đặc biệt để tiêu diệt hoặc kìm hãm sự phát triển của tế bào ung thư. Khi đi vào cơ thể, thuốc sẽ theo dòng máu di chuyển khắp nơi và tác động đến cả những tế bào ung thư đã lan ra ngoài vị trí ban đầu.

Mục tiêu của hóa trị không chỉ dừng lại ở việc loại bỏ tế bào ung thư mà còn có thể giúp kiểm soát bệnh hoặc giảm nhẹ triệu chứng, từ đó mang lại sự cải thiện đáng kể về chất lượng sống cho bệnh nhân.

Mục tiêu của điều trị hóa trị

Hóa trị có nhiều mục tiêu khác nhau tùy thuộc vào từng giai đoạn của bệnh. Trong thực tế, bác sĩ sẽ xác định mục tiêu chính dựa trên tình trạng sức khỏe và loại ung thư cụ thể của từng người.

• Chữa khỏi: Ở một số trường hợp, hóa trị có thể loại bỏ hoàn toàn tế bào ung thư.
• Kiểm soát bệnh: Giúp làm chậm lại quá trình phát triển hoặc ngăn ngừa tế bào ác tính lan rộng.
• Giảm nhẹ triệu chứng: Khi ung thư ở giai đoạn muộn, hóa trị giúp thu nhỏ khối u, giảm đau và hạn chế tình trạng chèn ép cơ quan.

Hóa trị được thực hiện như thế nào?

Hóa trị có thể được tiến hành qua nhiều con đường khác nhau, tùy thuộc vào loại thuốc và mục tiêu điều trị. Dưới đây là những hình thức thường gặp.

Hóa trị đường uống

Thuốc được bào chế dưới dạng viên hoặc dung dịch để uống. Người bệnh có thể dùng tại nhà, nhưng cần tuân thủ chính xác liều lượng và thời điểm theo chỉ định.

Hóa trị tiêm dưới da

Hình thức này giúp thuốc thấm dần vào cơ thể qua mô mỡ dưới da. Ưu điểm là dễ thực hiện, phù hợp với một số loại thuốc đặc biệt.

Hóa trị truyền tĩnh mạch

Đây là cách phổ biến nhất, thuốc được đưa trực tiếp vào tĩnh mạch nên nhanh chóng đạt nồng độ điều trị trong máu. Phương pháp này thường được áp dụng tại bệnh viện.

Hóa trị tiêm bắp

Thuốc được tiêm vào cơ, hấp thu chậm hơn so với truyền tĩnh mạch. Hình thức này ít được dùng hơn, nhưng vẫn cần thiết trong một số phác đồ.

Hóa trị nội động mạch

Trong một số trường hợp được chỉ định đặc biệt, thuốc hóa trị có thể được đưa trực tiếp vào động mạch nuôi khối u, nhằm tập trung thuốc tại vùng tổn thương, giảm phần nào tác động toàn thân. Phương pháp này thường được áp dụng cho một số loại ung thư như: Ung thư gan, ung thư mắt ở trẻ em (retinoblastoma), ung thư đầu, cổ giai đoạn khu trú.

Tuy nhiên, không phải tất cả loại ung thư hoặc thuốc hóa trị đều phù hợp với cách này. Hóa trị nội động mạch yêu cầu kỹ thuật can thiệp cao, thực hiện tại trung tâm chuyên sâu, và vẫn có thể gây tác dụng phụ toàn thân hoặc tại vị trí truyền. Việc chỉ định cần được bác sĩ chuyên khoa ung thư cân nhắc kỹ lưỡng.

Ưu nhược điểm của hóa trị so với các phương pháp khác

Giống như bất kỳ phương pháp nào, hóa trị cũng có mặt tích cực và hạn chế riêng. Người bệnh cần hiểu rõ để chuẩn bị tinh thần tốt hơn.

Các loại thuốc hóa trị sử dụng trong điều trị ung thư

Để đạt hiệu quả, bác sĩ có thể lựa chọn kết hợp nhiều nhóm thuốc khác nhau.

• Thuốc alkyl hóa: Gây tổn thương DNA, khiến tế bào ung thư khó nhân đôi.
• Thuốc chống chuyển hóa: Ức chế quá trình tổng hợp vật chất di truyền, làm tế bào không thể phát triển.
• Thuốc kháng vi ống: Cản trở quá trình phân bào, khiến tế bào ung thư bị ngưng trệ.
• Kháng sinh chống ung thư: Tạo ra các gốc tự do phá hủy DNA của tế bào bất thường.

Tác dụng phụ khi hóa trị ung thư

Hóa trị mang lại lợi ích nhưng đồng thời cũng ảnh hưởng đến các tế bào khỏe mạnh, từ đó gây ra nhiều tác dụng phụ.

Giảm hồng cầu, tiểu cầu, bạch cầu

Khi các tế bào máu bị giảm, người bệnh có thể rơi vào tình trạng thiếu máu, dễ mệt mỏi và hoa mắt. Đồng thời, số lượng bạch cầu thấp khiến cơ thể dễ bị nhiễm trùng, còn tiểu cầu giảm làm tăng nguy cơ chảy máu bất thường. Vì vậy, việc xét nghiệm máu định kỳ và theo dõi sát sao là rất quan trọng trong suốt quá trình hóa trị.

Gây rụng tóc, sạm da

Thuốc hóa trị ảnh hưởng mạnh đến các tế bào phát triển nhanh, trong đó có nang tóc và da. Hậu quả thường gặp là rụng tóc, khô da hoặc thay đổi màu da. Tình trạng này thường chỉ là tạm thời, tóc có thể mọc lại sau khi kết thúc điều trị, giúp người bệnh yên tâm hơn.

Chán ăn, buồn nôn và nôn

Đây là những phản ứng phổ biến do hóa trị gây kích thích niêm mạc dạ dày và trung tâm nôn trong não. Người bệnh có thể cảm thấy chán ăn, khó nuốt và buồn nôn ngay sau khi truyền thuốc. Tuy nhiên, tình trạng này thường được kiểm soát nhờ thuốc chống nôn và điều chỉnh chế độ dinh dưỡng hợp lý.

Tiêu chảy

Một số loại thuốc hóa trị gây tổn thương niêm mạc ruột, khiến người bệnh bị tiêu chảy nhiều lần trong ngày. Nếu không bù nước kịp thời, tình trạng này có thể dẫn đến mất nước và mất điện giải. Do đó, việc bổ sung nước, ăn uống lành mạnh và báo cho bác sĩ khi tiêu chảy kéo dài là cần thiết.

Loét niêm mạc miệng

Niêm mạc miệng nhạy cảm dễ bị viêm loét dưới tác động của thuốc. Người bệnh thường cảm thấy đau rát, khó nuốt và gặp khó khăn khi ăn uống. Giữ vệ sinh răng miệng sạch sẽ, dùng dung dịch súc miệng phù hợp và lựa chọn thức ăn mềm sẽ giúp giảm bớt sự khó chịu này.

Hóa trị chỉ định trong trường hợp nào?

Hóa trị không phải lúc nào cũng cần thiết. Phương pháp này thường được áp dụng trong các tình huống sau:

• Ung thư có khả năng lan rộng ra nhiều cơ quan.
• Sau phẫu thuật nhằm tiêu diệt tế bào còn sót lại.
• Trước phẫu thuật để thu nhỏ khối u, tạo thuận lợi cho quá trình can thiệp.
• Khi ung thư tái phát hoặc không đáp ứng với phương pháp điều trị khác.

Phác đồ hóa trị ung thư kéo dài bao lâu?

Thời gian hóa trị không cố định mà được xây dựng dựa trên nhiều yếu tố, bao gồm loại ung thư, giai đoạn bệnh, tình trạng sức khỏe chung và mức độ đáp ứng của từng người. Thông thường, hóa trị được chia thành các chu kỳ điều trị, mỗi chu kỳ có thể kéo dài từ vài ngày đến vài tuần. Sau khi hoàn thành một chu kỳ, người bệnh sẽ có giai đoạn nghỉ ngắn để cơ thể kịp hồi phục trước khi bước vào chu kỳ tiếp theo.

Tổng thời gian hóa trị có thể kéo dài trong nhiều tháng, thậm chí cả năm, tùy thuộc vào kế hoạch điều trị mà bác sĩ đề ra. Ở một số bệnh nhân, hóa trị chỉ cần thực hiện trong vài chu kỳ để hỗ trợ trước hoặc sau phẫu thuật. Tuy nhiên, với những trường hợp ung thư tiến triển hoặc di căn, việc duy trì hóa trị lâu dài có thể cần thiết để kiểm soát bệnh.

Điều quan trọng là mỗi phác đồ đều được cá thể hóa, nghĩa là bác sĩ sẽ theo dõi sát sao kết quả xét nghiệm, chẩn đoán hình ảnh và tình trạng lâm sàng để điều chỉnh số chu kỳ cũng như liều lượng thuốc. Nhờ vậy, hiệu quả điều trị được tối ưu mà vẫn đảm bảo an toàn cho người bệnh.

Hóa trị có đau không?

Mức độ đau khi hóa trị không giống nhau ở mỗi người và còn phụ thuộc vào đường đưa thuốc. Nếu truyền tĩnh mạch, người bệnh có thể cảm thấy châm chích tại vị trí kim tiêm hoặc hơi căng tức khi thuốc đi vào mạch máu.

Ngoài ra, một số loại thuốc hóa trị có thể gây kích ứng mạch máu, khiến vùng tiêm đỏ hoặc hơi rát. Tuy nhiên, hầu hết những khó chịu này đều được kiểm soát nhờ thuốc hỗ trợ, kỹ thuật truyền đúng cách và sự theo dõi của nhân viên y tế. Việc chuẩn bị tâm lý thoải mái, kết hợp nghỉ ngơi hợp lý cũng giúp người bệnh vượt qua quá trình điều trị nhẹ nhàng hơn.

Cần chuẩn bị gì trước khi thực hiện hóa trị?

Trước khi bắt đầu, người bệnh nên chuẩn bị kỹ lưỡng cả về thể chất lẫn tinh thần.

• Khám sức khỏe tổng quát để đảm bảo đủ điều kiện điều trị.
• Thực hiện xét nghiệm máu và đánh giá chức năng gan, thận.
• Thảo luận với bác sĩ về các loại thuốc đang sử dụng để tránh tương tác.
• Chuẩn bị tâm lý thoải mái, có sự đồng hành từ gia đình và người thân.

Một số lưu ý trong quá trình hóa trị ung thư

Trong suốt quá trình, việc tự theo dõi và phối hợp với nhân viên y tế là rất quan trọng.

• Báo ngay khi có sốt hoặc triệu chứng bất thường.
• Giữ gìn vệ sinh cá nhân, rửa tay thường xuyên, ăn chín uống sôi.
• Nghỉ ngơi hợp lý, duy trì vận động nhẹ nhàng để nâng cao sức đề kháng.

Chăm sóc bệnh nhân ung thư đang hóa trị

Gia đình đóng vai trò quan trọng trong quá trình hóa trị. Người bệnh cần được hỗ trợ về dinh dưỡng, động viên tinh thần và giúp đỡ trong sinh hoạt hàng ngày. Một chế độ ăn giàu dưỡng chất, dễ tiêu hóa cùng môi trường sống tích cực sẽ giúp bệnh nhân có thêm sức mạnh vượt qua khó khăn.

Hóa trị là một phương pháp điều trị quan trọng trong ung thư, với những mục tiêu và tác động khác nhau tùy từng trường hợp. Việc hiểu rõ quy trình, tác dụng phụ và những điều cần chuẩn bị sẽ giúp người bệnh và gia đình yên tâm hơn trong hành trình điều trị.