Rụng tóc là gì? Nguyên nhân gây bệnh, phương pháp điều trị và nguyên tắc phòng ngừa

Rụng tóc là gì? 

Rụng tóc là hiện tượng số lượng tóc mọc ra ít hơn số lượng tóc rụng đi do những rối loạn trong cơ thể. 

Tóc mọc theo chu kỳ. Mỗi chu kỳ gồm 3 giai đoạn:

• Anagen: Giai đoạn phát triển dài (2 - 6 năm).

• Catagen: Một giai đoạn apoptotic chuyển tiếp ngắn (3 tuần).

• Telogen: Giai đoạn nghỉ ngơi ngắn (2 - 3 tháng).

Vào cuối giai đoạn nghỉ ngơi, tóc sẽ rụng (exogen). Thông thường, khi kết thúc giai đoạn nghỉ ngơi, khoảng 50 - 100 sợi tóc sẽ rụng mỗi ngày. Khi một sợi tóc bắt đầu mọc trong nang, chu kỳ mới lại bắt đầu.

Có 2 kiểu rối loạn chu kỳ tăng trưởng bao gồm:

• Anagen effluvium: Gián đoạn trong giai đoạn phát triển gây ra rụng tóc anagen bất thường.

• Telogen effluvium: Rụng hơn 100 sợi tóc/ngày khi chuyển sang giai đoạn nghỉ ngơi.

Phân loại

Theo mức độ:

• Rụng tóc khu trú.

• Rụng tóc lan tỏa.

Theo kiểu tổn thương: 

• Rụng tóc do sẹo: Là kết quả từ quá trình phá hủy nang lông. Nang bị tổn thương không thể sửa chữa và được thay thế bằng mô sợi. Một số rối loạn về tóc có hai giai đoạn: giai đoạn đầu xảy ra rụng tóc không sẹo, sau đó tiến triển thành rụng tóc sẹo và rụng tóc vĩnh viễn. Dựa trên nguyên nhân, có thể phân rụng tóc có sẹo thành 2 nhóm nhỏ gồm nguyên phát (vị trí viêm thường gặp là nang tóc) và thứ cấp (nang tóc bị phá hủy do phản ứng viêm không đặc hiệu).

• Rụng tóc không sẹo: Là kết quả của sự chậm phát triển tóc mà không nang tóc không bị tổn thương nặng đến mức không thể hồi phục được. Các rối loạn chủ yếu ảnh hưởng đến thân tóc (trichodystrophies) cũng được coi là chứng rụng tóc không sẹo.

Những dấu hiệu và triệu chứng của rụng tóc

• Tóc rụng nhiều (> 100 sợi/ngày), nhất là khi ngủ dậy, gội đầu và vuốt tóc, chải tóc;

• Tóc con yếu, mảnh, xoăn hoặc không có tóc con;

• Tóc mảnh và thưa dần, thấy rõ da đầu ở nữ giới;

• Tóc rụng thành từng mảng, có thể gây hói ở nam giới.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên xảy ra, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe.

Nguyên nhân dẫn đến rụng tóc

Nguyên nhân phổ biến nhất:

Là rụng tóc nội tiết tố androgen (rụng tóc kiểu nam hoặc kiểu nữ).

Đây là một rối loạn di truyền phụ thuộc vào hormone androgen, trong đó dihydrotestosterone đóng một vai trò chính. Tỷ lệ gặp phải dạng rụng tóc này tăng theo độ tuổi và ảnh hưởng đến hơn 70% nam giới (rụng tóc kiểu nam) và 50% tất cả phụ nữ (rụng tóc kiểu nữ) trên 80 tuổi. Tỷ lệ mắc phải ở người Trung Quốc, Châu Á và người da đen thấp hơn ở người da trắng.

Các nguyên nhân phổ biến khác:

• Thuốc (bao gồm cả hóa trị liệu);

• Nhiễm trùng (nấm da đầu, kerion);

• Rối loạn hệ thống (lupus ban đỏ hệ thống, rối loạn gây sốt cao, thiếu hụt dinh dưỡng và rối loạn nội tiết);

• Rụng tóc từng mảng;

• Tổn thương: Các nguyên nhân gây tổn thương bao gồm kéo tóc, chứng rụng tóc từng mảng ly tâm, tật nhổ tóc, bức xạ, bỏng và rụng tóc do stress (ví dụ: sau phẫu thuật).

Nguyên nhân ít phổ biến:

• Bất thường thân tóc;

• Bệnh tự miễn;

• Ngộ độc kim loại nặng;

• Các bệnh da liễu hiếm gặp (ví dụ: Viêm mô tế bào trên da đầu - thường ảnh hưởng đến đàn ông da đen).

Những ai có nguy cơ mắc phải rụng tóc?

Mọi người đều có nguy cơ mắc chứng rụng tóc. Tuy nhiên tỷ lệ này cao hơn ở nam giới và người cao tuổi.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải rụng tóc

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc rụng tóc, bao gồm:

• Tiền sử gia đình có người bị rụng tóc;

• Tuổi tác;

• Giảm cân nhiều; 

• Mắc bệnh nền như đái tháo đường và lupus ban đỏ;

• Căng thẳng;

• Dinh dưỡng kém.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán rụng tóc

Lịch sử

Cần hỏi bệnh nhân để biết những thông tin sau:

Thời gian khởi phát và rụng tóc đã kéo dài bao lâu, tình trạng rụng tóc có tăng lên không và rụng tóc lan rộng hay cục bộ. Có triệu chứng liên quan như ngứa và đóng vảy hay không. 

Cách chăm sóc tóc: Sử dụng, lô cuốn và máy sấy tóc, và có thường xuyên kéo hay uốn tóc hay không.

Gần đây tiếp xúc với các kích thích độc hại (ma túy, chất độc, bức xạ) và các yếu tố gây căng thẳng (phẫu thuật, bệnh mãn tính, sốt, các tác nhân gây căng thẳng tâm lý). 

Tìm kiếm các triệu chứng của các nguyên nhân khác như: Mệt mỏi và không chịu được lạnh - suy giáp; rậm lông, trầm giọng và tăng ham muốn - nam hóa ở phụ nữ. Cần lưu ý tình trạng giảm cân đáng kể, đang ăn kiêng và hành vi ám ảnh cưỡng chế, sử dụng ma tuý. Ở phụ nữ, nên lấy tiền sử nội tiết/ phụ khoa/ sản khoa.

Tiền sử gia đình bị rụng tóc.

Kiểm tra thể chất

Kiểm tra da đầu cần: Sự phân bố, đo chiều rộng của mảng tóc rụng; sự hiện diện và đặc điểm của bất kỳ tổn thương da nào, và liệu có sẹo hay không. 

Kiểm tra da toàn diện: Để đánh giá tình trạng rụng lông ở những nơi khác trên cơ thể (lông mày, lông mi, cánh tay, chân), phát ban có thể liên quan đến một số loại rụng tóc (tổn thương lupus đĩa đệm, dấu hiệu của bệnh giang mai thứ phát hoặc của nhiễm trùng do vi khuẩn hoặc nấm khác), và các dấu hiệu nam hóa ở phụ nữ (rậm lông, mụn trứng cá, trầm giọng, to âm vật). Cần tìm các dấu hiệu của các rối loạn toàn thân tiềm ẩn và khám tuyến giáp. 

Xét nghiệm

Đánh giá các rối loạn nguyên nhân (nội tiết, tự miễn, nhiễm độc) dựa trên nghi ngờ lâm sàng.

Rụng tóc kiểu nam hoặc kiểu nữ thường không cần xét nghiệm. Khi bệnh nhân không có tiền sử gia đình, nên hỏi về việc sử dụng steroid đồng hóa và các loại thuốc khác. Ngoài các câu hỏi liên quan đến thuốc kê đơn và sử dụng thuốc bất hợp pháp, phụ nữ bị rụng tóc nhiều và có bằng chứng nam hóa nên được đo nồng độ hormone (testosterone và dehydroepiandrosterone sulfate [DHEAS]).

Thử nghiệm lực kéo giúp đánh giá tình trạng rụng tóc lan tỏa trên da đầu. Kéo nhẹ một chùm tóc (khoảng 40 sợi) trên ít nhất 3 vùng khác nhau của da đầu, đếm số lượng sợi tóc rụng và kiểm tra bằng kính hiển vi. Thông thường, < 3 sợi tóc ở pha telogen sẽ rơi ra sau mỗi lần kéo. Nếu ˃ 4 - 6 sợi tóc bị nhổ ra sau mỗi lần kéo, kết quả kiểm tra độ kéo dương tính và gợi ý rụng tóc telogen.

Thử nghiệm nhổ tóc: Nhổ liên tục khoảng 50 sợi tóc riêng lẻ một cách đột ngột. Kiểm tra gốc tóc đã nhổ được kiểm tra bằng kính hiển vi để xác định giai đoạn phát triển và chẩn đoán khiếm khuyết của telogen hoặc anagen hoặc một bệnh lý ẩn..

Sinh thiết da đầu được chỉ định khi tình trạng rụng tóc vẫn còn và nghi ngờ chẩn đoán. Sinh thiết có thể phân biệt sẹo với các dạng không có sẹo. Các mẫu bệnh phẩm nên được lấy từ những vùng bị viêm đang hoạt động, lý tưởng nhất là ở ranh giới của một mảng hói. Cấy nấm và vi khuẩn có thể hữu ích.

Bệnh nhân có thể đếm số lượng tóc rụng hàng ngày để định lượng khi nghiệm pháp kéo âm tính. Hằng ngày, thu gom tóc rụng khi chải đầu buổi sáng hoặc gội vào túi nhựa trong suốt trong 14 ngày. Sau đó, ghi lại số lượng tóc trong mỗi túi. Số lượng tóc rụng > 100 sợi/ngày là bất thường ngoại trừ sau khi gội đầu.

Phương pháp điều trị rụng tóc hiệu quả

Thuốc

Minoxidil (2% cho phụ nữ, 2% hoặc 5% cho nam giới)

Liều dùng: Bôi khoảng 1ml minoxidil 2 lần/ngày lên da đầu. 

Cơ chế hoạt động chưa rõ hoàn toàn. Có hiệu quả nhất đối với chứng rụng tóc đỉnh đầu ở nam hoặc nữ.

Tuy nhiên, thường chỉ có 30 - 40% bệnh nhân mọc tóc đáng kể và thuốc này thường không hiệu quả với rụng tóc do các nguyên nhân khác, ngoại trừ rụng tóc từng đám. Quá trình mọc lại tóc có thể mất ​​8 - 12 tháng. Việc điều trị kéo dài vô thời hạn vì khi ngừng thuốc, tình trạng rụng tóc sẽ tiếp tục. 

Tác dụng phụ thường gặp nhất là kích ứng da đầu nhẹ, viêm da tiếp xúc dị ứng và mọc nhiều lông trên mặt.

Finasteride 

Đây là chất ức chế enzym 5-alpha-reductase, ngăn chuyển hóa testosterone thành dihydrotestosterone, rất hiệu quả đối với chứng rụng tóc ở nam giới. 

Liều dùng: Uống 1 mg x 1 lần/ngày giúp ngừng rụng và kích thích mọc tóc. Hiệu quả thường thấy rõ trong vòng 6 - 8 tháng điều trị. 

Tác dụng không mong muốn: Giảm ham muốn tình dục; rối loạn chức năng cương dương và phóng tinh có thể kéo dài sau khi ngừng điều trị; phản ứng quá mẫn; nữ hóa tuyến vú và bệnh cơ. Thuốc có thể gây giảm nồng độ kháng nguyên đặc hiệu của tuyến tiền liệt (PSA) ở nam giới lớn tuổi, nên cần lưu ý khi xét nghiệm tầm soát ung thư. Kéo dài điều trị miễn là kết quả tích cực vẫn còn. Sau khi ngừng điều trị, rụng tóc sẽ trở lại như trước. 

Có thể chỉ định cho phụ nữ trong độ tuổi sinh sản (off-label) nhưng chống chỉ định ở phụ nữ có thai vì tác dụng gây quái thai ở động vật.

Dutasteride

Là chất ức chế 5-alpha-reductase mạnh hơn Finasteride, chỉ định chính để điều trị tăng sản lành tính tuyến tiền liệt và đôi khi được sử dụng để giảm rụng tóc nội tiết tố androgen.

Thuốc điều chỉnh nội tiết tố như thuốc tránh thai hoặc spironolactone cũng có tác dụng đối với chứng rụng tóc ở phụ nữ.

Liệu pháp chiếu laser cường độ thấp: Phương pháp điều trị rụng tóc thay thế hoặc bổ sung đã được chứng minh là có tác dụng thúc đẩy sự phát triển của tóc. 

Tiêm huyết tương giàu tiểu cầu tự thân có chứa các yếu tố tăng trưởng giúp thúc đẩy sự phát triển và duy trì nang tóc vào da đầu. 

Phẫu thuật bao gồm cấy ghép nang tóc, ghép da đầu và giảm rụng tóc.

Điều trị bệnh lý là nguyên nhân gây rụng tóc

Điều trị rụng tóc từng mảng bằng corticosteroid tại chỗ, tiêm trong da hoặc dùng corticosteroid toàn thân (trong trường hợp nghiêm trọng), minoxidil tại chỗ, anthralin tại chỗ, thuốc uống điều hoà miễn dịch (diphenylcyclopropenone hoặc squaric acid dibutylester) hoặc methotrexate.

Điều trị rụng tóc do lực kéo: Loại bỏ lực kéo vật lý hoặc sức căng ảnh hưởng lên da đầu.

Điều trị nấm da đầu là thuốc kháng nấm đường uống.

Tật nhổ tóc: Khó điều trị, cần phải điều chỉnh hành vi, dùng thuốc clomipramine hoặc chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc - SSRI (fluoxetine, fluvoxamine, paroxetine, sertraline, citalopram).

Điều trị rụng tóc có sẹo như trong rụng tóc từng đám ly tâm (CCCA) hoặc viêm mô tế bào da đầu tốt nhất bằng tetracycline uống cộng với một corticosteroid tại chỗ mạnh. Điều trị viêm nang lông dạng sẹo lồi nặng hoặc mãn tính bằng cách tương tự hoặc bằng triamcinolone tiêm trong da; nếu mức độ nhẹ, dùng retinoids tại chỗ, thuốc kháng sinh tại chỗ và/hoặc benzoyl peroxide tại chỗ.

Lichen phẳng, chứng rụng tóc từng mảng trước trán và các tổn thương lupus mãn tính ở da được điều trị bằng các loại thuốc: Thuốc chống sốt rét uống, corticosteroid tại chỗ hoặc tiêm trong da, retinoids tại chỗ hoặc uống, tacrolimus tại chỗ, hoặc thuốc ức chế miễn dịch uống.

Rụng tóc do hóa trị liệu (anagen effluvium) là tình trạng tạm thời và tốt nhất nên bằng đội tóc giả; khi tóc mọc lại có thể có màu sắc và cấu trúc khác với tóc ban đầu. Rụng tóc telogen effluvium thường tạm thời và tự phục hồi sau một thời gian. 

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của rụng tóc

Chế độ sinh hoạt:

• Tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ trong việc điều trị. 

• Duy trì lối sống tích cực, hạn chế sự căng thẳng.

• Liên hệ ngay với bác sĩ khi cơ thể có những bất thường trong quá trình điều trị.

• Thăm khám định kỳ để được theo dõi tình trạng sức khỏe, diễn tiến của bệnh và để bác sĩ tìm hướng điều trị phù hợp trong thời gian tiếp theo nếu bệnh chưa có dấu hiệu thuyên giảm.

• Gội đầu hằng ngày bằng dầu gội dưỡng tóc để tóc bớt khô gãy.

Chế độ dinh dưỡng:

• Bổ sung lượng lớn rau sống và thảo mộc tươi (mùi tây, húng quế, xà lách...) ít nhất 3 ngày/tuần.

• Ăn theo chế độ giàu protein bao gồm: Trứng, các loại hạt, đậu, cá, sản phẩm từ sữa ít béo, thịt gà...

• Bổ sung vitamin D (800 - 1000 IU/ngày) và thực phẩm giàu vitamin A (khoai lang, ớt chuông, rau bina...) giúp tăng tốc độ phát triển tóc.

Phương pháp phòng ngừa rụng tóc hiệu quả

 Để phòng ngừa bệnh hiệu quả, bạn có thể tham khảo một số gợi ý dưới đây:

• Thường xuyên gội đầu bằng dầu gội dưỡng tóc.

• Sử dụng dầu dừa, dầu oliu bôi lên tóc giúp ngăn ngừa tổn thương tóc do chải chuốt và tiếp xúc với tia cực tím (UV).

• Hạn chế tạo kiểu tóc bằng nhiệt thường xuyên (uốn hoặc duỗi tóc).

• Nếu nhuộm tóc, nên dùng thuốc nhuộm hữu cơ và những loại thuốc không chứa amoniac, peroxide hoặc para-phenylenediamine (PPD).