Hướng dẫn xử trí cấp cứu cho bệnh nhân huyết áp cao

Các tình trạng tăng huyết áp cấp cứu ngày càng ít gặp nhờ kiểm soát huyết áp tốt và thuốc điều trị ngày càng hiệu quả. Chỉ có khoảng 1-3% bệnh nhân bị tăng huyết áp sẽ có biểu hiện tình trạng tăng huyết áp cấp cứu trong suốt cuộc đời. Tuy nhiên, nếu không phát hiện bệnh sớm thì việc kiểm soát và điều trị cấp cứu huyết áp cao sẽ không hiệu quả và hạn chế được các biến chứng nguy hiểm, giảm nguy cơ tử vong của bệnh nhân.

Những điều cần biết về cơn huyết áp cao

Cơn huyết áp cao là gì?

Cơn huyết áp cao hay cơn tăng huyết áp là tình trạng huyết áp tăng đột ngột với huyết áp tâm thu ≥1 80 mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương ≥ 120 mmHg. Tình trạng này được chia thành hai thể lâm sàng:

• Tăng huyết áp cấp cứu (Hypertensive emergency): Có bằng chứng tổn thương cấp tính tại cơ quan đích và cần hạ huyết áp khẩn cấp bằng thuốc đường tĩnh mạch dưới sự theo dõi chặt chẽ.
• Tăng huyết áp khẩn trương (Hypertensive urgency): Không có tổn thương cơ quan đích tiến triển, nhưng huyết áp rất cao. Có thể được xử trí ngoại trú để giảm dần huyết áp trong vòng 24 - 48 giờ.

• Não: Bị phù não, có thể trở thành bệnh não huyết áp, xuất huyết não - màng não hoặc màng não, tắc mạch não.
• Thận: Xơ thận gây suy thận dần dần.
• Tim: Suy tim và bệnh mạch vành là hai biến chứng chính. Đây cũng là nguyên nhân tử vong cao nhất đối với tăng huyết áp.

Vì vậy, việc phát hiện sớm và xử trí kịp thời cơn tăng huyết áp có ý nghĩa then chốt trong dự phòng tổn thương cơ quan đích và giảm nguy cơ tử vong do các biến chứng tim mạch, thận và thần kinh trung ương.

Các tình huống nguy hiểm có thể gặp do huyết áp tăng cao

Cơn tăng huyết áp

Là tình trạng huyết áp tăng đột ngột với huyết áp tâm thu từ 180 mmHg trở lên và/hoặc huyết áp tâm trương từ 120 mmHg trở lên. Có thể xuất hiện trong các bệnh lý cấp tính như:

• U tủy thượng thận.
• Tách thành động mạch chủ.
• Sản giật.
• Khối u thân não.

Cơn tăng huyết áp cũng có thể do các yếu tố khác thúc đẩy như đau dữ dội, lo lắng quá mức, dùng thuốc tránh thai hoặc ngưng thuốc hạ huyết áp đột ngột.

Nhiễm độc thai nghén

Nhiễm độc thai nghén chỉ nhóm các rối loạn tăng huyết áp trong thai kỳ, bao gồm tiền sản giật, sản giật, và một số trường hợp tăng huyết áp thai kỳ có biến chứng. Một trong những biểu hiện phổ biến nhất của nhiễm độc thai nghén là tiền sản giật, thường xảy ra sau tuần thứ 20 của thai kỳ, đặc trưng bởi:

• Huyết áp tăng (huyết áp tâm thu ≥ 140 mmHg hoặc tâm trương ≥ 90 mmHg, đo ít nhất 2 lần).
• Protein niệu (≥ 300 mg / 24 giờ) hoặc các tổn thương cơ quan đích như rối loạn chức năng gan - thận, giảm tiểu cầu, rối loạn thần kinh trung ương và phù phổi cấp.

Trong một số trường hợp nặng, tiền sản giật có thể tiến triển thành sản giật hoặc hội chứng HELLP gây tán huyết, tăng men gan và giảm tiểu cầu, đòi hỏi xử trí khẩn cấp.

Tăng huyết áp ác tính

Tăng huyết áp ác tính đặc trưng bởi huyết áp rất cao kèm theo tổn thương cấp tính cơ quan đích như bệnh não do tăng huyết áp, suy thận cấp, tổn thương võng mạc, thiếu máu tan huyết vi mạch. Nếu không được điều trị kịp thời, có thể dẫn đến tử vong nhanh chóng.

Cách cấp cứu bệnh nhân khi bị huyết áp cao

Khi huyết áp tăng quá cao, đặc biệt kèm theo các triệu chứng như đau đầu dữ dội, đau ngực, khó thở, yếu liệt tay chân hoặc rối loạn ý thức, người bệnh cần được cấp cứu ngay để tránh tổn thương nghiêm trọng đến tim, não hoặc thận.

Mục tiêu điều trị là điều chỉnh huyết áp từ từ trong 1 giờ đầu tiên, thường giảm khoảng 10 - 25% so với ban đầu. Nếu người bệnh ổn định, huyết áp sẽ được tiếp tục đưa về mức an toàn hơn ở mức khoảng 160/100 - 110 mmHg trong vòng vài giờ tiếp theo.

Các nhóm thuốc thường dùng trong điều trị cơn tăng huyết áp cấp cứu

Việc điều trị cơn tăng huyết áp cấp cứu phải do nhân viên y tế thực hiện, thường sử dụng các loại thuốc đường tĩnh mạch để tác dụng nhanh và kiểm soát tốt hơn.

Các nhóm thuốc thường được sử dụng gồm:

• Thuốc giãn mạch: Giúp làm giãn các mạch máu, giảm áp lực trong lòng mạch và hạ huyết áp.
• Thuốc ức chế thần kinh giao cảm: Giúp làm chậm nhịp tim và giảm sức cản của mạch máu.
• Thuốc lợi tiểu: Được dùng nếu bệnh nhân có tình trạng ứ dịch hoặc phù phổi.
• Thuốc đặc hiệu khác: Được chỉ định sử dụng tùy theo nguyên nhân cụ thể như sản giật, bóc tách động mạch chủ, nhồi máu cơ tim,…).

Cần lưu ý, các thuốc phải được sử dụng dưới sự theo dõi chặt chẽ của bác sĩ để tránh biến chứng nguy hiểm. Người nhà tuyệt đối không tự ý dùng thuốc hạ huyết áp tại nhà trong những trường hợp khẩn cấp như vậy.

Các biện pháp phòng ngừa cơn tăng huyết áp

Để phòng ngừa bệnh tăng huyết áp hiệu quả, bạn có thể thực hiện các biện pháp sau:

• Giảm lượng muối ăn <100 mmol mỗi ngày (tương đương < 2,4 gam natri hoặc 6 gam muối).
• Áp dụng chế độ ăn lành mạnh với nhiều rau xanh, trái cây tươi, ngũ cốc nguyên hạt, các loại hạt và dầu thực vật. Hạn chế chất béo bão hòa, đường tinh luyện, thực phẩm chế biến sẵn và nước ngọt có gas.
• Không hút thuốc lá, hạn chế sử dụng rượu bia.
• Tăng cường hoạt động thể lực: Nên vận động ít nhất 30 phút mỗi ngày với cường độ trung bình, duy trì đều đặn 5 ngày mỗi tuần.
• Hạn chế căng thẳng, lo âu và giữ tinh thần thư giãn.
• Đảm bảo nghỉ ngơi hợp lý.

Hy vọng bài viết đã cung cấp cho bạn các thông tin cần thiết liên quan đến hướng xử trí cấp cứu cho bệnh nhân huyết áp cao. Việc hiểu rõ các tình huống tăng huyết áp cấp cứu, biết cách nhận diện sớm dấu hiệu cảnh báo và xử trí đúng là yếu tố then chốt giúp giảm nguy cơ tổn thương cơ quan đích và tử vong. Bên cạnh đó, người bệnh cũng nên phòng ngừa cơn tăng huyết áp, bảo vệ sức khỏe tim mạch lâu dài thông qua chế độ ăn uống và sinh hoạt lành mạnh.