Kháng sinh dự phòng là gì? Nguyên tắc sử dụng kháng sinh dự phòng

Kháng sinh dự phòng không chỉ giúp giảm tỷ lệ nhiễm trùng mà còn góp phần bảo vệ sức khỏe người bệnh, đặc biệt ở những người có hệ miễn dịch suy giảm. Tuy nhiên, việc sử dụng kháng sinh dự phòng cần tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ để tránh lạm dụng, gây kháng thuốc. Cùng tìm hiểu về kháng sinh dự phòng là gì cũng như nguyên tắc sử dụng chúng qua bài viết dưới đây.

Kháng sinh dự phòng là gì?

Kháng sinh dự phòng là loại kháng sinh được sử dụng trước khi tiến hành phẫu thuật nhằm giảm thiểu nguy cơ nhiễm khuẩn tại vị trí phẫu thuật. Việc chỉ định kháng sinh dự phòng được áp dụng trong các trường hợp có nguy cơ nhiễm khuẩn cao, tùy thuộc vào loại phẫu thuật và tình trạng sức khỏe cụ thể của bệnh nhân.

Phác đồ kháng sinh dự phòng thường được xây dựng trước khi phẫu thuật, dựa trên các yếu tố chính như:

• Vi khuẩn: Xác định tác nhân có nguy cơ gây nhiễm khuẩn, mức độ nhạy cảm với kháng sinh, nguy cơ kháng thuốc và tỷ lệ nhiễm khuẩn C. difficile tại cơ sở y tế.
• Kháng sinh: Lựa chọn kháng sinh phù hợp với phổ tác dụng, khả năng thấm vào tổ chức, thời gian bán thải và chi phí hợp lý.
• Bệnh nhân: Cân nhắc tiền sử dị ứng kháng sinh, chức năng thận và các yếu tố sức khỏe khác nếu cần sử dụng nhiều loại kháng sinh.

Mặc dù phác đồ kháng sinh dự phòng đóng vai trò quan trọng trong hạn chế nhiễm khuẩn, nhưng hiệu quả của nó không thể thay thế kỹ thuật phẫu thuật tốt và chăm sóc hậu phẫu chu đáo.

Nguyên tắc sử dụng kháng sinh dự phòng

Sử dụng kháng sinh dự phòng hợp lý cần dựa vào 4 nguyên tắc sau:

Phân loại phẫu thuật

Phẫu thuật được phân thành bốn loại là phẫu thuật sạch, phẫu thuật sạch - nhiễm, phẫu thuật nhiễm, và phẫu thuật bẩn.

Phẫu thuật sạch là loại phẫu thuật trong đó đường mổ không đi qua khu vực viêm nhiễm, không liên quan đến hệ hô hấp, tiêu hóa, tiết niệu hoặc sinh dục. Trong khi đó, phẫu thuật sạch-nhiễm là phẫu thuật có đường mổ đi qua các cơ quan này nhưng được thực hiện dưới sự kiểm soát và không có dấu hiệu viêm nhiễm bất thường. Cả hai loại phẫu thuật này thường được chỉ định sử dụng kháng sinh dự phòng sau khi hoàn thành.

Phẫu thuật nhiễm là loại phẫu thuật trong đó đường mổ đi qua vùng viêm nhiễm, chẳng hạn như xoa bóp tim sau mở lồng ngực hoặc phẫu thuật điều trị thủng ống tiêu hóa. Phẫu thuật bẩn áp dụng cho các trường hợp đường mổ đi qua vết thương có mô hoại tử, nhiễm trùng do thủng tạng rỗng hoặc liên quan đến vi khuẩn gây nhiễm trùng hậu phẫu. Đối với hai loại phẫu thuật này, kháng sinh không còn được sử dụng với mục đích dự phòng mà đóng vai trò hỗ trợ điều trị.

Chọn kháng sinh trong phẫu thuật

Việc lựa chọn kháng sinh dự phòng dựa trên nhiều tiêu chí quan trọng, bao gồm:

• Khả năng tiêu diệt hiệu quả các chủng vi khuẩn chính gây nhiễm trùng tại vết mổ.
• Đảm bảo an toàn, hạn chế tối đa tác dụng phụ.
• Không gây tương tác bất lợi với thuốc gây mê.
• Ưu tiên các loại kháng sinh có chi phí hợp lý.

Cách sử dụng kháng sinh trong phẫu thuật

Có bốn phương pháp sử dụng kháng sinh dự phòng trong phẫu thuật, trong đó:

• Truyền tĩnh mạch: Đây là phương pháp phổ biến, thường được bác sĩ chỉ định do khả năng tác dụng nhanh, giúp nồng độ kháng sinh trong máu và mô đạt mức hiệu quả tối ưu trong thời gian ngắn.
• Tiêm bắp: Có thể áp dụng nhưng hấp thu thuốc chậm hơn và độ ổn định không cao.
• Đường uống: Chỉ áp dụng trong các trường hợp phẫu thuật trực tràng hoặc đại tràng.
• Sử dụng trực tiếp: Tùy loại phẫu thuật, bác sĩ sẽ chỉ định phù hợp, chẳng hạn như tẩm kháng sinh vào chất xi măng trong phẫu thuật thay khớp.

Thời điểm sử dụng kháng sinh

Kháng sinh dự phòng nên được sử dụng trong vòng 1 giờ trước khi phẫu thuật, đảm bảo nồng độ kháng sinh trong huyết thanh và mô đạt mức diệt khuẩn tối ưu ngay trước khi rạch da.

Trong trường hợp thời gian phẫu thuật kéo dài hơn 3 giờ hoặc bệnh nhân mất nhiều máu trong quá trình thực hiện, cần bổ sung thêm liều kháng sinh dự phòng để duy trì hiệu quả bảo vệ.

Khi nào dùng kháng sinh dự phòng?

Liều kháng sinh đầu tiên cần được tiêm vào thời điểm đảm bảo nồng độ diệt khuẩn cao nhất trong huyết thanh và mô trước khi rạch da. Nồng độ này cần được duy trì suốt quá trình phẫu thuật và vài giờ sau khi khâu vết mổ.

Thông thường, một liều kháng sinh tiêm tĩnh mạch duy nhất, thực hiện vào lúc khởi mê hoặc tối đa 30-45 phút trước khi mổ, sẽ đạt được nồng độ cần thiết trong mô suốt thời gian phẫu thuật.

Trong các trường hợp phẫu thuật kéo dài hơn 3 giờ hoặc khi liều đầu tiên được tiêm trước thời điểm rạch da quá 2 giờ, cần tiêm nhắc lại để tránh tình trạng nồng độ kháng sinh trong mô giảm quá thấp khi đóng vết mổ.

Bên cạnh đó, cần lưu ý khi sử dụng kháng sinh dự phòng như sau:

• Cần cân nhắc kỹ giữa lợi ích và nguy cơ khi sử dụng kháng sinh, đồng thời lưu ý đến các tác dụng độc hại có thể xảy ra.
• Ưu tiên sử dụng đường tĩnh mạch hoặc tiêm bắp theo đúng phác đồ để giảm nguy cơ sốc phản vệ.
• Đề phòng tình trạng kháng kháng sinh bằng cách tuân thủ liều lượng và hướng dẫn của bác sĩ.
• Kháng sinh dự phòng cần được lựa chọn phù hợp với loại vi khuẩn nghi ngờ gây nhiễm trùng.

Kháng sinh dự phòng là gì? Đây là biện pháp sử dụng kháng sinh trước khi phẫu thuật nhằm hạn chế nguy cơ nhiễm trùng tại vết mổ. Việc áp dụng đúng phác đồ, thời điểm và liều lượng kháng sinh dự phòng sẽ giúp đảm bảo hiệu quả phòng ngừa, đồng thời giảm thiểu tình trạng kháng kháng sinh. Qua đó, người bệnh được bảo vệ tối ưu trong suốt quá trình phẫu thuật và phục hồi.