Lệch thủy tinh thể: Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa

Lệch thủy tinh thể là một trong những vấn đề nhãn khoa nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến chức năng thị giác. Tình trạng này có thể xảy ra do chấn thương, phẫu thuật hoặc các bệnh lý về mắt, làm thay đổi vị trí của thủy tinh thể.

Lệch thủy tinh thể là bệnh gì?

Lệch thủy tinh thể (còn gọi là sai vị trí thủy tinh thể) là tình trạng thủy tinh thể không còn nằm đúng vị trí sinh lý bình thường trong mắt. Thủy tinh thể có nhiệm vụ điều tiết ánh sáng, giúp mắt nhìn rõ vật thể ở các khoảng cách khác nhau. Khi bị lệch, chức năng này sẽ suy giảm, dẫn đến thị lực mờ, méo hình hoặc thậm chí mất thị lực nếu không được điều trị.

Bệnh lý này có thể xảy ra ở một hoặc cả hai mắt, thường liên quan đến những tác động cơ học (va chạm, chấn thương) hoặc yếu tố bệnh lý bẩm sinh.

Phân loại tình trạng lệch thủy tinh thể

Lệch thủy tinh thể không chỉ đơn giản là sự di chuyển của thủy tinh thể khỏi vị trí bình thường, mà còn được phân chia thành nhiều mức độ khác nhau tùy thuộc vào mức độ xê dịch và ảnh hưởng đến thị lực. Tình trạng này thường được chia thành hai dạng chính: Lệch bán phần (subluxation) và lệch hoàn toàn (luxation).

Lệch bán phần

Đặc điểm: Trong trường hợp này, thủy tinh thể chỉ bị xê dịch một phần, chưa rời hẳn khỏi vị trí ban đầu. Dây chằng Zinn, hệ thống dây chằng giữ thủy tinh thể bị đứt hoặc yếu đi một phần, khiến thủy tinh thể nghiêng hoặc lệch nhẹ.

Biểu hiện lâm sàng:

• Thị lực giảm, nhìn mờ như có màn sương che trước mắt.
• Dễ xuất hiện song thị (nhìn đôi), đặc biệt rõ khi chỉ dùng một mắt để quan sát.
• Có thể nhìn thấy "rìa" của thủy tinh thể khi soi đèn, hoặc đồng tử có hình dạng bất thường.
• Mức độ nhìn mờ thay đổi tùy theo mức lệch và hướng nhìn.

Ảnh hưởng: Lệch bán phần tuy chưa nghiêm trọng bằng lệch hoàn toàn, nhưng nếu không được theo dõi và xử trí, thủy tinh thể có thể tiếp tục xê dịch, dẫn đến biến chứng nặng hơn như glôcôm, bong võng mạc.

Lệch hoàn toàn

Đặc điểm: Đây là mức độ nặng, khi thủy tinh thể rời hẳn khỏi vị trí và di chuyển vào một trong hai khu vực:

• Buồng dịch kính: Thủy tinh thể rơi về phía sau, nằm trong buồng dịch kính.
• Tiền phòng: Thủy tinh thể rơi về phía trước, che phủ đồng tử, cản trở ánh sáng đi vào võng mạc.

Biểu hiện lâm sàng:

• Thị lực giảm đột ngột và nghiêm trọng, thậm chí gần như mất hoàn toàn.
• Bệnh nhân có cảm giác đau nhức, khó chịu trong mắt.
• Đồng tử biến dạng, ánh phản xạ đáy mắt thay đổi.
• Trong một số trường hợp, người bệnh có thể cảm nhận được “vật cản” trong tầm nhìn.

Ảnh hưởng: Lệch hoàn toàn thường gây nhiều biến chứng nguy hiểm:

• Nguy cơ tăng nhãn áp cấp tính do thủy tinh thể cản trở dòng chảy thủy dịch.
• Viêm nội nhãn nếu thủy tinh thể làm tổn thương các cấu trúc nội nhãn.
• Nguy cơ mù lòa vĩnh viễn nếu không được can thiệp kịp thời.

Nguyên nhân lệch thủy tinh thể

Lệch thủy tinh thể là tình trạng phức tạp, có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Các nguyên nhân này không chỉ tác động trực tiếp đến cấu trúc của thủy tinh thể, mà còn ảnh hưởng đến hệ thống dây chằng Zinn. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến nhất:

Chấn thương mắt

Khi mắt chịu tác động mạnh từ bên ngoài (tai nạn giao thông, va đập trong thể thao, tai nạn lao động…), lực chấn động có thể làm đứt hoặc giãn dây chằng Zinn. Điều này khiến thủy tinh thể bị lệch khỏi vị trí bình thường. Với các biểu hiện:

• Thị lực giảm ngay sau chấn thương.
• Có thể kèm theo xuất huyết tiền phòng, tổn thương giác mạc hoặc võng mạc.

Phẫu thuật nhãn khoa

Các ca phẫu thuật như mổ đục thủy tinh thể, phẫu thuật cận thị hay mổ glôcôm nếu không được thực hiện đúng kỹ thuật, hoặc trong quá trình hồi phục có biến chứng, đều có thể làm tổn thương bao sau thủy tinh thể và dây chằng giữ nó. Nguyên nhân này ít gặp hơn chấn thương, nhưng khó điều trị vì thường đi kèm nhiều biến chứng khác.

Bẩm sinh hoặc di truyền

Một số hội chứng di truyền làm suy yếu mô liên kết hoặc dây chằng Zinn, khiến thủy tinh thể dễ bị lệch từ khi còn nhỏ. Các bệnh lý thường gặp như:

• Hội chứng Marfan: Một bệnh di truyền về mô liên kết, thường làm dây chằng mắt dài và yếu, gây lệch thủy tinh thể.
• Homocystinuria: Bệnh rối loạn chuyển hóa gây tích tụ homocystein, làm tổn thương dây chằng và mô mắt.

Những trường hợp này thường xuất hiện sớm, đôi khi ngay từ thời thơ ấu, và có thể đi kèm các bệnh lý toàn thân khác như tim mạch, xương khớp.

Bệnh lý nhãn khoa

• Glôcôm (tăng nhãn áp): Áp lực nội nhãn tăng cao lâu dài làm tổn thương các cấu trúc trong mắt, bao gồm cả dây chằng giữ thủy tinh thể.
• Viêm nội nhãn: Quá trình viêm gây phá hủy mô, làm dây chằng yếu đi, thủy tinh thể dễ bị lệch.
• Thoái hóa mắt: Các bệnh lý thoái hóa võng mạc, thể mi hoặc giác mạc cũng có thể gián tiếp ảnh hưởng đến sự ổn định của thủy tinh thể.
• Đặc điểm: Nguyên nhân này thường tiến triển âm thầm, không gây lệch ngay lập tức mà làm dây chằng suy yếu dần theo thời gian.

Lão hóa

Tuổi tác là yếu tố nguy cơ lớn. Khi già đi, các cấu trúc mô liên kết trong cơ thể, bao gồm cả dây chằng Zinn, sẽ mất dần độ đàn hồi và chắc chắn. Ở người lớn tuổi, thủy tinh thể có thể bị rung rinh (phakodonesis) khi mắt di chuyển, báo hiệu sự lỏng lẻo dây chằng. Đây cũng là nguyên nhân khiến người cao tuổi vừa dễ bị đục thủy tinh thể vừa có nguy cơ lệch thủy tinh thể cao hơn.

Triệu chứng mắt bị lệch thủy tinh thể

Người bệnh bị lệch thủy tinh thể thường có những biểu hiện:

• Thị lực giảm đột ngột, nhìn mờ.
• Nhìn đôi (song thị), đặc biệt khi nhìn bằng một mắt.
• Nhạy cảm với ánh sáng.
• Cảm giác mỏi mắt, đau mắt.
• Nhìn vật méo mó, hình ảnh biến dạng.
• Trong trường hợp nặng: Mất hoàn toàn khả năng điều tiết, không thể nhìn rõ vật thể ở gần hoặc xa.

Bị lệch thủy tinh thể ảnh hưởng gì đến sức khỏe?

Lệch thủy tinh thể gây ra nhiều hậu quả đối với thị lực và chất lượng cuộc sống:

• Giảm thị lực nghiêm trọng: Tầm nhìn bị mờ, biến dạng hình ảnh.
• Tăng nguy cơ tăng nhãn áp: Khi thủy tinh thể lệch có thể chèn ép dòng chảy thủy dịch.
• Nguy cơ bong võng mạc: Ở một số trường hợp, lệch thủy tinh thể kéo theo những biến chứng nguy hiểm khác.
• Ảnh hưởng sinh hoạt hằng ngày: Khó lái xe, đọc sách, làm việc, dẫn đến giảm năng suất và nguy cơ tai nạn.

Phòng ngừa tình trạng thủy tinh thể bị lệch

Để giảm nguy cơ bị lệch thủy tinh thể, bạn có thể áp dụng các biện pháp sau:

Bảo vệ mắt khỏi chấn thương

• Đeo kính bảo hộ khi làm việc trong môi trường nguy hiểm.
• Đội mũ bảo hiểm khi tham gia giao thông.

Khám mắt định kỳ

• Người lớn tuổi nên kiểm tra mắt 6-12 tháng/lần.
• Phát hiện sớm bất thường để xử lý kịp thời.

Điều trị bệnh lý toàn thân

• Kiểm soát tốt tiểu đường, huyết áp.
• Điều trị các bệnh về mô liên kết để hạn chế biến chứng mắt.

Chăm sóc mắt đúng cách

• Hạn chế dụi mắt mạnh.
• Nghỉ ngơi khi sử dụng máy tính lâu.

Phẫu thuật đúng chuẩn

• Lựa chọn cơ sở y tế uy tín khi cần phẫu thuật nhãn khoa.
• Tuân thủ chỉ định của bác sĩ để tránh biến chứng sau mổ.

Lệch thủy tinh thể là bệnh lý nguy hiểm có thể gây suy giảm thị lực nặng nề, thậm chí mù lòa nếu không phát hiện sớm. Người bệnh cần lưu ý các triệu chứng bất thường như nhìn mờ, nhìn đôi, nhạy sáng để đến bệnh viện thăm khám kịp thời. Việc phòng ngừa thông qua bảo vệ mắt, khám định kỳ và chăm sóc sức khỏe toàn diện là cách tốt nhất để hạn chế nguy cơ mắc lệch thủy tinh thể.