Lời khuyên cho người bị rối loạn tiền đình giúp kiểm soát bệnh tốt hơn

Trong những năm gần đây, số lượng bệnh nhân đến khám vì chóng mặt và rối loạn thăng bằng có xu hướng gia tăng. Theo Neuhauser (2016), chóng mặt, bao gồm cả chóng mặt kiểu quay tròn (vertigo), xảy ra ở khoảng 15 - 20% người trưởng thành mỗi năm. Tỷ lệ này lên đến 40% ở nhóm người trên 40 tuổi. Những con số này cho thấy đây không chỉ là bệnh lý gây khó chịu tạm thời, mà còn là yếu tố nguy cơ làm tăng tỷ lệ té ngã, chấn thương, đặc biệt ở người cao tuổi. Chính vì vậy, việc nắm rõ những lời khuyên hữu ích sẽ giúp người bệnh chủ động chăm sóc bản thân và phòng tránh biến chứng nguy hiểm.

Hiểu về rối loạn tiền đình

Tiền đình là một bộ phận nằm ở tai trong, đóng vai trò kiểm soát thăng bằng và định hướng chuyển động. Khi hệ thống này bị tổn thương hoặc rối loạn dẫn truyền, não bộ sẽ nhận tín hiệu sai lệch, dẫn đến tình trạng chóng mặt, loạng choạng và mất kiểm soát tư thế.

Có hai nhóm chính:

• Rối loạn tiền đình ngoại biên: Thường gặp nhất, chiếm tới 90% ca bệnh, chủ yếu do thạch nhĩ lạc chỗ (BPPV), bệnh Ménière hoặc viêm dây thần kinh tiền đình.
• Rối loạn tiền đình trung ương: Xuất phát từ tổn thương ở não, như đột quỵ, u não hoặc chấn thương sọ não.

Triệu chứng phổ biến bao gồm: Chóng mặt đột ngột, hoa mắt, ù tai, buồn nôn, loạng choạng khi di chuyển. Một số trường hợp nặng có thể kèm nhìn đôi, nói khó, thậm chí ngất xỉu. Nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, bệnh nhân có nguy cơ bị té ngã, gãy xương, chấn thương sọ não, làm giảm nghiêm trọng chất lượng cuộc sống.

Lời khuyên cho người bị rối loạn tiền đình là đi khám và dùng thuốc kiểm soát chóng mặt

Không ít người chủ quan nghĩ rằng chóng mặt chỉ là biểu hiện mệt mỏi thông thường. Tuy nhiên, các chuyên gia thần kinh khuyến cáo, khi cơn chóng mặt kéo dài, tái phát nhiều lần hoặc kèm theo các dấu hiệu như ù tai, giảm thính lực, mất thị lực thoáng qua, nói ngọng, yếu liệt chi… thì cần đi khám ngay để loại trừ các bệnh lý nguy hiểm như đột quỵ hoặc u não.

Tại bệnh viện, bác sĩ sẽ tiến hành thăm khám lâm sàng, kết hợp với các test chuyên biệt như nghiệm pháp Dix-Hallpike, đo rung giật nhãn cầu, test thăng bằng, hoặc chụp MRI/CT để xác định nguyên nhân.

Việc điều trị phụ thuộc vào căn nguyên:

• Bằng thuốc: Các thuốc giảm chóng mặt (betahistine, meclizine), thuốc an thần nhẹ, thuốc chống nôn, thuốc cải thiện tuần hoàn não.
• Bằng thủ thuật: Với BPPV, bệnh nhân có thể được hướng dẫn thực hiện nghiệm pháp Epley hoặc Semont để đưa thạch nhĩ về vị trí đúng.
• Điều trị nguyên nhân: Với bệnh Ménière, bác sĩ thường khuyên chế độ ăn giảm muối, hạn chế caffeine, rượu bia, và có thể can thiệp y khoa nếu bệnh tiến triển nặng.

Điều quan trọng là bệnh nhân không tự ý kéo dài việc dùng thuốc mà không có chỉ định, bởi nhiều loại thuốc có thể gây tác dụng phụ, làm tăng nguy cơ rối loạn thần kinh khác.

Duy trì sinh hoạt, ăn uống lành mạnh

Một lối sống khoa học và điều độ đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát triệu chứng và ngăn ngừa tái phát rối loạn tiền đình. Việc điều chỉnh chế độ ăn uống, thói quen sinh hoạt và môi trường sống không chỉ giúp cải thiện tình trạng chóng mặt mà còn nâng cao sức khỏe toàn thân.

Chế độ dinh dưỡng

Người bệnh rối loạn tiền đình nên áp dụng một chế độ ăn uống cân bằng, trong đó:

• Hạn chế muối: Việc giảm muối trong khẩu phần ăn giúp giảm áp lực dịch nội tai, đặc biệt hữu ích cho bệnh nhân mắc bệnh Ménière - một dạng rối loạn tiền đình đặc trưng bởi chóng mặt kịch phát.
• Tránh chất kích thích: Rượu, bia, cà phê và thuốc lá có thể làm tăng sự hưng phấn của hệ thần kinh và gây rối loạn dẫn truyền, từ đó làm trầm trọng thêm triệu chứng chóng mặt, ù tai.
• Tăng cường thực phẩm lành mạnh: Rau xanh và trái cây giàu vitamin C, vitamin nhóm B và omega-3 (có nhiều trong cá hồi, hạt óc chó, dầu hạt lanh) hỗ trợ cải thiện lưu thông máu não, bảo vệ tế bào thần kinh và giảm stress oxy hóa.

Thói quen sinh hoạt

Một số thay đổi trong thói quen hằng ngày có thể mang lại lợi ích rõ rệt:

• Ngủ đủ giấc: Duy trì giấc ngủ sâu và đều đặn giúp cân bằng hệ thần kinh thực vật. Người bệnh cần tránh thức khuya, đồng thời giữ thói quen đi ngủ và thức dậy vào cùng khung giờ.
• Hạn chế thay đổi tư thế đột ngột: Khi đứng lên, cúi người hoặc xoay đầu cần thực hiện từ từ, tránh chuyển động nhanh dễ gây chóng mặt, mất thăng bằng.
• Vận động nhẹ nhàng: Các hoạt động như đi bộ, yoga, thái cực quyền hoặc các bài tập thở sâu không chỉ tăng cường tuần hoàn máu mà còn giúp cải thiện khả năng kiểm soát thăng bằng.

Yếu tố môi trường

Môi trường sống cũng ảnh hưởng lớn đến triệu chứng rối loạn tiền đình. Người bệnh nên:

• Hạn chế tiếp xúc với môi trường có tiếng ồn lớn, ánh sáng chói hoặc nhiều kích thích thị giác.
• Uống đủ nước (1,5 - 2 lít mỗi ngày) để duy trì tuần hoàn ổn định, ngăn ngừa tình trạng tụt huyết áp tư thế hoặc giảm tưới máu não.

Tập các bài tập phục hồi chức năng tiền đình theo hướng dẫn

Phục hồi chức năng tiền đình (Vestibular Rehabilitation Therapy - VRT) là một trong những biện pháp điều trị không dùng thuốc có hiệu quả đã được chứng minh qua nhiều nghiên cứu lâm sàng. Liệu pháp này giúp cải thiện khả năng giữ thăng bằng, giảm mức độ và tần suất chóng mặt, đồng thời hỗ trợ não bộ hình thành cơ chế bù trừ cho những tổn thương ở hệ thống tiền đình.

Một số bài tập cơ bản:

• Bài tập mắt - đầu: Người bệnh cố định ánh nhìn vào một điểm trước mặt, đồng thời xoay đầu sang hai bên hoặc lên xuống. Bài tập này giúp rèn luyện khả năng phối hợp giữa mắt và hệ tiền đình.
• Bài tập thăng bằng: Đứng trên một chân trong vài giây, hoặc đi trên một đường thẳng với mắt hướng về phía trước. Bài tập giúp tăng khả năng kiểm soát tư thế và giảm nguy cơ té ngã.
• Bài tập phối hợp vận động: Kết hợp các động tác toàn thân như bước sang ngang, xoay người, hoặc di chuyển trong không gian hẹp trong khi vẫn duy trì ánh nhìn vào một vật thể. Điều này giúp cải thiện sự linh hoạt và phản xạ thăng bằng.

Nguyên tắc tập luyện:

• Tính đều đặn: Các bài tập nên được thực hiện hằng ngày, duy trì lâu dài để đạt hiệu quả bền vững.
• Tăng dần mức độ: Người bệnh nên bắt đầu từ các bài tập đơn giản, sau đó tăng dần độ khó khi đã quen.
• Tránh quá sức: Nếu xuất hiện chóng mặt dữ dội hoặc mất thăng bằng nghiêm trọng, cần dừng tập và nghỉ ngơi.

Có sự hướng dẫn chuyên môn: Đặc biệt đối với bệnh nhân có tổn thương hệ thần kinh trung ương hoặc kèm bệnh nền tim mạch, mạch máu não, việc tập luyện cần có sự theo dõi của chuyên viên vật lý trị liệu để đảm bảo an toàn.

Chú ý việc phòng té ngã do chóng mặt

Một trong những nguy hiểm lớn nhất của rối loạn tiền đình là nguy cơ té ngã. Ở người cao tuổi, té ngã có thể dẫn đến gãy xương, chấn thương sọ não và thậm chí tử vong.

Để phòng ngừa:

• Lắp đặt tay vịn trong nhà tắm, hành lang, cầu thang.
• Dùng thảm chống trượt, đảm bảo ánh sáng đầy đủ trong nhà.
• Mang giày dép có độ bám tốt, tránh đi dép lê trơn trượt.
• Với người bệnh nặng, nên sử dụng gậy hoặc khung tập đi, có người đi kèm khi di chuyển.

Ngoài ra, bệnh nhân cần được cảnh báo về dấu hiệu nguy cấp: Nếu té ngã kèm mất ý thức, đau đầu dữ dội, méo miệng, yếu liệt tay chân thì phải đưa đến bệnh viện ngay vì có thể là đột quỵ.

Rối loạn tiền đình là bệnh lý phổ biến nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát được nếu người bệnh hiểu rõ nguyên nhân, tuân thủ điều trị và thay đổi lối sống hợp lý. Việc kết hợp đi khám chuyên khoa, sử dụng thuốc đúng chỉ định, ăn uống lành mạnh, tập luyện phục hồi chức năng và áp dụng các biện pháp phòng té ngã sẽ giúp giảm triệu chứng, nâng cao chất lượng cuộc sống và phòng tránh biến chứng nguy hiểm.

Nếu bạn hoặc người thân đang gặp tình trạng chóng mặt tái phát, hãy chủ động đi khám sớm và áp dụng những lời khuyên cho người bị rối loạn tiền đình khoa học trên để quản lý bệnh hiệu quả hơn.