Mở nội khí quản có nói được không? Cách hỗ trợ phục hồi khả năng nói

Mở nội khí quản là một thủ thuật y khoa quan trọng, thường được thực hiện trong các trường hợp cần hỗ trợ hô hấp kéo dài. Tuy nhiên, sau khi thực hiện, không ít người bệnh và người thân lo lắng: “Liệu sau mở nội khí quản có nói được không?”. Thực tế, khả năng phát âm sau khi mở nội khí quản phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Hãy cùng tìm hiểu chi tiết ngay trong bài viết này.

Cách con người phát ra giọng nói

Con người phát ra giọng nói thông qua một quá trình phức tạp và tinh vi, được phối hợp nhịp nhàng giữa các cơ quan hô hấp, phát âm và ngôn ngữ. Quá trình này bắt đầu từ phổi, nơi tạo ra luồng không khí cần thiết. Không khí được đẩy lên qua khí quản và đi vào thanh quản, nơi có dây thanh âm (hay còn gọi là thanh đới). Khi luồng khí đi qua, các dây thanh âm rung lên, tạo ra âm thanh thô sơ – chính là âm thanh nền cho giọng nói.

Sau đó, âm thanh này tiếp tục được điều chỉnh và định hình trong khoang miệng, khoang mũi. Khi kết hợp với sự vận động linh hoạt của lưỡi, môi, răng chúng sẽ tạo thành các âm tiết rõ ràng, giàu sắc thái. Não bộ đóng vai trò trung tâm, điều khiển toàn bộ quá trình nói, từ lên ý tưởng, tổ chức từ ngữ và phối hợp vận động các cơ quan phát âm. Nhờ sự kết hợp của các yếu tố sinh học và nhận thức này, con người có thể tạo ra giọng nói có nghĩa, biểu cảm và mang tính cá nhân cao.

Mở nội khí quản có nói được không?

Khi thực hiện mở nội khí quản, bác sĩ tạo một đường dẫn không khí trực tiếp từ ngoài vào khí quản qua một lỗ nhỏ ở cổ, thường để hỗ trợ hô hấp lâu dài. Mở nội khí quản có nói được không phụ thuộc vào việc có khí đi qua thanh quản hay không. Điều này chịu ảnh hưởng trực tiếp bởi loại ống mở và cách quản lý khí đạo. Cụ thể là:

Các trường hợp có thể nói sau mở nội khí quản

Người bệnh có thể phát âm khi sử dụng ống mở khí quản không bóng chèn. Tuy nhiên điều này phụ thuộc vào việc luồng khí có thể đi qua thanh quản, cũng như tình trạng hô hấp và giải phẫu của từng bệnh nhân. Ống nhỏ hơn, không chèn kín khí quản, cho phép một phần không khí thoát lên thanh quản. Từ đó, người bệnh có thể phát âm nhẹ nhàng, đặc biệt khi phối hợp thở miệng.

Ngoài ra, trong giai đoạn hồi phục, khi chức năng hô hấp cải thiện, bác sĩ có thể cho phép xì hơi bóng chèn hoặc tạm thời rút ống mở. Khi đó, khí thở ra sẽ lưu thông lại qua thanh quản. Người bệnh có thể phát ra tiếng nói, dù có thể yếu, khàn hoặc đứt quãng.

Cuối cùng, người bệnh có thể sử dụng van nói Passy-Muir để hỗ trợ phát âm. Tuy nhiên, việc này cần được đánh giá và chỉ định bởi bác sĩ, đặc biệt đối với bệnh nhân đang thở máy. Van nói một chiều được thiết kế để cho phép hít vào qua ống mở khí quản, nhưng buộc thở ra bằng miệng hoặc mũi. Nhờ đó, không khí đi qua thanh quản, giúp rung dây thanh quản và tạo tiếng nói.

Trường hợp không thể nói sau khi mở nội khí quản

Mở nội khí quản có nói được không? Thông thường, khi sử dụng ống mở khí quản có bóng chèn được bơm căng, người bệnh không thể nói do luồng khí không đi qua thanh quản. Vì vậy, người bệnh không thể nói được cho đến khi bóng được xì hoặc thay ống khác.

Trong một số trường hợp (ví dụ: Do chấn thương, phẫu thuật vùng cổ, bệnh lý thần kinh...), dây thanh âm không còn hoạt động bình thường. Điều này dẫn đến mất khả năng tạo âm thanh dù dòng khí có đi qua thanh quản.

Ngoài ra, người mở nội khí quản cũng không thể nói được khi người bệnh chưa đủ sức thở hoặc cần thông khí hoàn toàn bằng máy. Bệnh nhân nặng, phụ thuộc hoàn toàn vào máy thở và cần dòng khí chính xác không thể sử dụng van nói. Do, đó khả năng giao tiếp bằng lời nói bị gián đoạn hoàn toàn.

Cách phục hồi khả năng nói sau mở nội khí quản

Mở nội khí quản có nói được không không chỉ phụ thuộc vào yếu tố y học mà còn liên quan đến quá trình phục hồi chức năng và hỗ trợ tinh thần. Dưới đây là những phương pháp hỗ trợ phục hồi khả năng nói sau mở nội khí quản:

Tập luyện với chuyên gia âm ngữ trị liệu

Việc phục hồi khả năng nói sau mở nội khí quản cần sự phối hợp của một nhóm chăm sóc đa ngành, bao gồm bác sĩ, điều dưỡng, chuyên gia hô hấp và chuyên gia âm ngữ trị liệu. Chuyên gia âm ngữ trị liệu giúp đánh giá, xây dựng kế hoạch và huấn luyện phục hồi giọng nói cho người bệnh. Tùy theo tình trạng cụ thể, bệnh nhân sẽ được hướng dẫn các bài tập giúp tăng cường cơ hô hấp và cơ phát âm hay học lại cách điều tiết hơi thở để phát ra âm thanh. Một số trường hợp cần rèn luyện kỹ năng giao tiếp thay thế nếu chưa thể nói (như viết, dùng bảng chữ cái, cử chỉ,...).

Sử dụng van nói chuyên dụng (Passy-Muir Valve)

Van nói Passy-Muir là thiết bị được gắn vào đầu ống mở nội khí quản, cho phép người bệnh hít vào qua ống nhưng thở ra bằng đường miệng hoặc mũi. Chính dòng khí thở ra đi qua thanh quản sẽ rung dây thanh âm và tạo ra tiếng nói. Tuy nhiên, việc chỉ định dùng van này cần có đánh giá kỹ lưỡng từ bác sĩ và điều dưỡng chuyên môn để đảm bảo an toàn hô hấp cho người bệnh.

Thủ thuật chặn ống mở khí quản bằng ngón tay

Thủ thuật chặn ống mở khí quản bằng ngón tay nghĩa là dùng ngón tay (thường là ngón trỏ và sạch sẽ, tốt nhất có găng tay) để chặn lỗ mở ngoài ống mở khí quản khi thở ra, giúp không khí đi qua thanh quản, tạo điều kiện cho phát âm. Tuy nhiên, việc chặn tạm thời ống mở khí quản chỉ nên thực hiện khi có sự đồng ý và hướng dẫn cụ thể từ bác sĩ. Thực hiện sai hoặc không đúng thời điểm có thể gây khó thở, hoảng loạn hoặc nguy hiểm cho người bệnh. Để có thể thực hiện được phương pháp này, người bệnh phải có khả năng tự thở tốt qua mũi – miệng và ống khí quản không bị còng cuff (cuff phải được xì hơi). Đồng thời, không nên chặn ống mở khí quản lâu hoặc không nên thực hiện khi người bệnh có biểu hiện khó thở.

Phục hồi thể trạng chung và điều chỉnh tâm lý người bệnh

Để có thể nói lại, người bệnh cần có đủ sức cơ hô hấp, khả năng hợp tác, tâm lý ổn định và không quá mệt mỏi. Các chương trình dinh dưỡng, vật lý trị liệu, hỗ trợ tâm lý đều góp phần nâng cao thể trạng và tạo động lực trong quá trình phục hồi. Người bệnh có tâm lý tốt, cảm thấy an toàn và được hỗ trợ sẽ có xu hướng hồi phục nhanh hơn.

Hy vọng những thông tin trên đây đã giúp bạn giải đáp thắc mắc mở nội khí quản có nói được không. Mở nội khí quản không đồng nghĩa với việc mất đi hoàn toàn khả năng nói. Tùy vào loại ống mở, kỹ thuật thực hiện và quá trình chăm sóc, người bệnh vẫn có thể giao tiếp bằng lời nói ở mức độ nhất định. Quan trọng nhất là phải có sự phối hợp giữa bác sĩ, chuyên gia âm ngữ trị liệu và người chăm sóc để hỗ trợ quá trình phục hồi chức năng giọng nói.