Nguyên nhân gây chứng hoàng đản do đâu?

Chứng hoàng đản không phải là một bệnh lý riêng biệt mà là triệu chứng của nhiều bệnh lý tiềm ẩn khác nhau liên quan đến gan như viêm gan và xơ gan.

Chứng hoàng đản là gì?

Trong Đông y, bệnh viêm gan không được phân loại riêng biệt mà được tổng quát gọi chung là hoàng đản, hay chứng vàng da. Theo lý thuyết y học cổ truyền, hoàng đản chủ yếu do sự tích tụ của thấp nhiệt trong tỳ vị, dẫn đến sự ảnh hưởng đến gan và làm vàng da, vàng mắt, và nước tiểu có màu vàng đậm.

Khi độc khí của thấp nhiệt không được đào thải, sẽ dẫn đến tình trạng ăn uống kém, gan ngày càng phình to. Đông y phân chia hoàng đản thành hai loại chính: Dương hoàng và âm hoàng.

Còn theo y học hiện đại, những bệnh lý gây vàng da và vàng mắt, như viêm gan virus, xơ gan, bệnh xoắn khuẩn (Leptospira), và viêm túi mật, có thể được đối chiếu và điều trị dựa trên khái niệm chứng hoàng đản trong Đông y.

Nguyên nhân gây chứng hoàng đản

Cảm nhiễm ngoại tà thấp nhiệt: Thấp và nhiệt xâm nhập vào cơ thể, làm cản trở quá trình tiêu hóa và chuyển hóa tại tỳ vị. Khi thấp bị nhiệt đẩy lên và không thể thoát ra qua mồ hôi hoặc tiểu tiện, nó sẽ ảnh hưởng đến gan và mật, làm vàng da, mắt, và nước tiểu.

Rối loạn ăn uống: Việc ăn uống không điều độ, ăn phải thực phẩm ôi thiu, hoặc tiêu thụ quá nhiều rượu có thể làm tổn thương tỳ vị. Sự rối loạn này dẫn đến sự tích tụ thấp trọc và hóa nhiệt, làm cho mật không được bài tiết bình thường mà tràn ra vào cơ thể và bàng quang.

Lao lực quá độ: Sự làm việc quá sức và điều trị không kịp thời có thể dẫn đến tổn thương tỳ vị. Khi tỳ vị bị rối loạn vận hóa, thấp trọc tích tụ lại, cản trở trung tiêu và làm yếu khí tỳ, gây ra hoàng đản.

Bệnh cảnh lâm sàng và điều trị

 Trong y học cổ truyền, hoàng đản được chia thành hai loại chính: Dương hoàng và âm hoàng, dựa trên nguyên nhân và biểu hiện lâm sàng của bệnh.

Dương Hoàng:

Triệu chứng: Da và mắt có màu vàng tươi, nước tiểu vàng đậm.

Khi nhiệt nặng hơn thấp:

• Có thể sốt cao và khát nước.
• Nước tiểu ít.
• Đi tiêu táo bón, phân khô và khó di chuyển.
• Có thể thấy bụng trướng đầy.
• Lưỡi có lớp rêu vàng bẩn.
• Mạch huyền sác.

Pháp trị: Thanh nhiệt, giải độc, tiêu thấp.

Phương dược: Nhân trần thang gia vị (Thương Hàn Luận) bao gồm nhân trần, chi tử, đại hoàng, hậu phác; gia thêm xa tiền tử, trư linh, chỉ thực.

Khi thấp nặng hơn nhiệt:

• Đầu nặng, ngực và bụng có cảm giác đầy trướng.
• Ăn kém, chán ăn.
• Đi tiêu lỏng hoặc phân nát.
• Lưỡi có lớp rêu vàng dày, bẩn.
• Mạch nhu sác.

Pháp trị: Lợi thấp, thanh nhiệt, hỗ trợ tiêu hóa.

Phương dược: Nhân trần gia Ngũ Linh Tán (Kim Quỹ Yếu Lược) với các thành phần nhân trần, quế chi, bạch truật, bạch linh, trư linh, trạch tả; gia thêm hoắc hương, bạch đậu khấu.

Âm Hoàng:

Can uất tỳ hư:

Triệu chứng:

• Da có màu vàng tối sậm, mắt không bị vàng.
• Cảm thấy mệt mỏi, yếu sức.
• Ăn uống kém, chậm tiêu, chán ăn, bụng đầy trướng.
• Đại tiện lỏng.
• Đau âm ỉ ở vùng sườn.
• Không sốt.
• Nước tiểu bình thường.
• Lưỡi có lớp rêu.
• Mạch huyền tế.

Pháp trị: Sơ can, kiện tỳ.

Phương dược:

• Tiêu Dao Tán (Cục Phương) với các thành phần sài hồ, đương quy, bạch thược, bạch truật, bạch linh, cam thảo; gia thêm uất kim, thanh bì, chỉ xác, xuyên khung, hương phụ.
• Bát Trân Thang gia vị: Xuyên khung, đảng sâm, đương quy, phục linh, thục địa, bạch truật, bạch thược, cam thảo; gia thêm nhân trần, bán chi liên, chi tử, thổ phục linh.

Âm hư thấp nhiệt:

Triệu chứng:

• Sắc mặt vàng sạm, có hiện tượng chảy máu cam, chảy máu răng, bụng trướng, chân phù.
• Sốt nhẹ hoặc sốt cao, phiền táo, hồi hộp, ít ngủ.
• Khô miệng, lòng bàn tay nóng, táo bón, nước tiểu vàng sậm.
• Lưỡi đỏ, ít rêu hoặc rêu vàng dày, mạch trầm tế sác.

Pháp trị: Tư âm, bổ thận, thanh nhiệt, hóa thấp.

Phương dược: Lục Vị Địa Hoàng Hoàn gia vị với thục địa, sơn thù, sơn dược, trạch tả, đơn bì, bạch truật, đương quy, phục linh, địa cốt bì, bạch mao căn.

Thấp thịnh dương suy (Hoàng đản do hàn thấp):

Triệu chứng:

• Da vàng sạm, nước tiểu vàng.
• Ăn kém, bụng đầy trướng, mệt mỏi.
• Đau tức ở vùng thượng, trung, hạ vị và sườn hông.
• Đi tiêu thất thường.
• Không sốt.
• Lưỡi nhạt, rêu lưỡi trắng mỏng hoặc hơi vàng, chất lưỡi nhợt nhạt.
• Mạch nhu hoãn.

Pháp trị: Ôn hóa hàn thấp.

Phương dược: Nhân Trần Phụ Truật gia vị (Y Học Tâm Ngộ) với nhân trần, phụ tử, bạch truật, can khương, cam thảo, phục linh, trạch tả, hoàng kỳ, đảng sâm.

Tỳ vị hư nhược:

Triệu chứng:

• Da vàng, cơ phu không mềm mại.
• Chân tay yếu, cơ nhão.
• Cảm giác trống ngực hồi hộp, ngủ ít.
• Phân lỏng.
• Lưỡi nhạt, rêu lưỡi mỏng.
• Mạch nhu tế.

Pháp trị: Kiện tỳ, ôn trung, bổ dưỡng khí huyết.

Phương dược: Tiểu Kiện Trung Thang gia vị (Thương Hàn Luận) với bạch thược, quế chi, chích thảo, sinh khương, đại táo, di đường.

Chẩn đoán hội chứng hoàng đản đòi hỏi sự kết hợp chặt chẽ giữa việc thu thập thông tin lâm sàng, phân tích triệu chứng và thực hiện các xét nghiệm chuyên sâu. Nhận diện đúng nguyên nhân gây ra tình trạng vàng da là bước đầu tiên và quan trọng trong quá trình điều trị, từ đó giúp định hình phương pháp điều trị và chăm sóc phù hợp. Với những tiến bộ trong y học hiện đại, việc chẩn đoán hội chứng hoàng đản đã trở nên chính xác và hiệu quả hơn, giúp cải thiện chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Do đó, nếu bạn gặp phải triệu chứng vàng da hoặc nghi ngờ mắc hội chứng hoàng đản, hãy nhanh chóng tìm kiếm sự tư vấn và hỗ trợ từ các chuyên gia y tế để đảm bảo sức khỏe và phục hồi tốt nhất.

Hy vọng rằng việc hiểu rõ các nguyên nhân và phân loại của hoàng đản trong Đông y sẽ giúp bạn nắm bắt được bản chất của tình trạng này và có phương pháp điều trị hiệu quả hơn. Y học cổ truyền cung cấp nhiều bài thuốc hiệu quả, tuy nhiên, đây không phải là những phương thuốc đặc trị mà chỉ hỗ trợ chức năng gan trở lại bình thường. Trong điều trị, cần kết hợp giữa Đông y và Tây y, tuân thủ chỉ định của bác sĩ và tránh tự ý sử dụng thảo dược để không làm bệnh nặng thêm.