Những tác hại của tia UVA đối với sức khỏe con người

Tia UV là một loại bức xạ điện từ phát ra từ mặt trời. Phổ UV thường được chia thành bức xạ UVA (320 - 400 nm), bức xạ UVB (280 - 320 nm) và bức xạ UVC (100 - 280 nm). Trong đó, UVA chiếm khoảng 97% trong tia cực tím tự nhiên, còn UVB chiếm một lượng nhỏ, UVC gần như bị tầng ozon trong khí quyển hấp thụ hoàn toàn nên tia cực tím tự nhiên liên quan đến sức khỏe chủ yếu là UVA và một lượng nhỏ UVB. Khi da người tiếp xúc với tia UVB và UVA thì 90% tia UVB có thể bị chặn lại bởi lớp sừng của da, trong khi hơn 50% tia UVA có thể xuyên qua lớp nhú vào lớp hạ bì của da. Cho nên, UVA có thể được cho là nguyên nhân chính gây ra các vấn đề sức khỏe da. Dưới đây là những tác hại mà UVA mang lại.

Thay đổi sắc tố da

UVA đóng vai trò quan trọng trong sự xuất hiện sắc tố da của con người. Khi da nhận được lượng ánh nắng thích hợp, hắc tố melanin sẽ tăng lên, giúp ngăn tia cực tím xâm nhập vào các lớp sâu của da và có tác dụng bảo vệ nhất định cho da. Tuy nhiên, tiếp xúc nhiều với bức xạ mặt trời có thể gây tăng sắc tố da ở lớp biểu bì, có hại cho sức khỏe. Nám da tức thời là phản ứng xảy ra trong vòng vài giây sau khi da bị chiếu xạ bởi tia UVA và kéo dài từ vài phút đến vài giờ, khiến màu da ở vùng tiếp xúc chuyển sang sẫm màu. Nếu sắc tố do tia cực tím gây ra quá nhiều và phân bố không đều sẽ dẫn đến tàn nhang, đốm bướm, nám,… làm ảnh hưởng lớn đến vẻ bề ngoài, mặc dù nhìn chung nó sẽ giảm dần sau khi ngừng tiếp xúc với tia UVA. Hàm lượng melanin tăng lên có thể làm tăng nguy cơ mắc u tế bào hắc tố.

Lão hóa da

Collagen ở da người trưởng thành chủ yếu là:

• Collagen loại I: Chiếm khoảng 80% hàm lượng collagen, tích tụ ở lớp hạ bì thành những bó sợi khổng lồ song song với bề mặt da, đan xen vào nhau thành mạng lưới để duy trì độ căng của da và chịu được lực kéo, cũng là cơ sở cho làn da căng mọng.
• Collagen loại III nhỏ hơn và là thành phần chính của sợi lưới.

Việc tiếp xúc lâu dài với bức xạ tia cực tím có thể làm giảm các sợi collagen trên da dẫn đến hiện tượng lão hóa da do ánh sáng. Tia cực tím có thể ảnh hưởng đến quá trình tổng hợp collagen loại I, khiến tỷ lệ giữa collagen loại I và loại III bị đảo ngược, các sợi đàn hồi bị thoái hóa và tích tụ thành từng cục, độ đàn hồi của chúng biến mất. Những điều này khiến da trở nên thô ráp, chảy xệ, xuất hiện nếp nhăn và các vết nám. Mức độ nghiêm trọng của những thay đổi này phụ thuộc vào khả năng chịu đựng ánh nắng mặt trời và khả năng phục hồi tổn thương do ánh nắng mặt trời của mỗi người. Lão hóa da do ánh sáng rõ rệt hơn ở những người có làn da sáng, tiếp xúc nhiều với ánh nắng mặt trời và dễ nhận thấy nhất ở vùng mặt, cổ và các vùng duỗi của chi trên.

Ức chế miễn dịch của da

UVA không chỉ có thể làm giảm đáng kể mật độ tế bào Langerhans trong lớp biểu bì mà còn ảnh hưởng đến sự hấp thu, xử lý, di chuyển, biệt hóa và trưởng thành các kháng nguyên của chúng. UVA cũng có thể tạo ra các loại tế bào trình diện kháng nguyên khác trong lớp biểu bì và tế bào T ức chế trong tuần hoàn, do đó gây ra sự ức chế miễn dịch trong cơ thể.

Ung thư da

Tia cực tím là một yếu tố quan trọng trong các khối u ở da người và việc ức chế hệ thống miễn dịch của UVA có thể có mối liên hệ nào đó với khả năng gây ung thư da của nó. Các khối u da được chia thành:

• Ung thư da không hắc tố (bao gồm ung thư biểu mô tế bào đáy và ung thư biểu mô tế bào vảy);
• Ung thư da ác tính.

Sự gia tăng khối u ở da do tia cực tím chủ yếu gặp ở người da trắng, tiếp theo là người da vàng và không rõ rệt ở người da đen (tỷ lệ mắc ung thư da ở người da màu là rất thấp). Hiện nay, tỷ lệ mắc bệnh và tử vong cao nhất trên thế giới là ở các quốc gia như Úc và New Zealand, những nơi có đủ ánh nắng mặt trời và đa số là người da trắng. Mặc dù UVA ít gây ung thư hơn UVB nhưng nó chiếm phần lớn khả năng tiếp xúc với tia cực tím và không thể bỏ qua khả năng gây ung thư của nó. UVA được cho là gây ra cả ung thư lành tính và ác tính. Bức xạ UVA gây ra nhiều loại tổn thương DNA khác nhau trong các tế bào được chiếu xạ trực tiếp hoặc gián tiếp.

Sự hình thành khối u ác tính phụ thuộc vào UVA có thể trở nên trầm trọng hơn do sự hiện diện của melanin trong tế bào hắc tố hoạt động như một chất nhạy cảm với ánh sáng nội sinh và để lại dấu vết tổn thương DNA đặc trưng. Theo các nghiên cứu, melanin nội sinh đóng vai trò chủ yếu như một tác nhân bảo vệ ánh sáng vì melanin có thể hấp thụ các photon UV và loại bỏ các oxy phản ứng (ROS) nhưng nó cũng có thể liên quan đến chất nhạy cảm ánh sáng gây ung thư. Tác dụng nhạy cảm với ánh sáng liên quan đến melanin có thể được giải thích bằng hai loại melanin cùng tồn tại ở một tỷ lệ xác định trong cùng một tế bào hắc tố là eumelanin và pheomelanin. Cả hai đều tham gia quyết định màu tóc và da, bao gồm:

• Eumelanin: Tạo nước da nâu, đen và là chất loại bỏ gốc tự do tốt. Nó hoạt động như một loại kem chống nắng tự nhiên chống lại tia UVB và UVA, do đặc tính hấp thụ tia cực tím, tán xạ tia cực tím và loại bỏ ROS mạnh mẽ.
• Pheomelanin: Tạo nước da màu vàng, màu tóc đỏ và là một chất nhạy cảm ánh sáng gây tổn hại DNA. Nó hoạt động như chất cảm quang dẫn đến sự hình thành ROS. Tỷ lệ mắc ung thư da ác tính tăng ở những người có làn da trắng và đặc biệt ở những người tóc đỏ hơn và người có tóc đen, nâu.

Nguy cơ ung thư da ác tính có thể là do giảm sản xuất eumelanin hoặc sự thay đổi tỷ lệ pheomelanin so với eumelanin và có lẽ cũng do giảm khả năng sửa chữa tổn thương DNA.

Tổn thương mắt

Hầu hết mọi người đều biết rằng tiếp xúc với tia cực tím có thể gây ra các vấn đề về da, nhưng ít người biết rằng nó cũng có thể gây ra các vấn đề về thị lực. Việc mắt tiếp xúc quá nhiều với tia UVA có thể gây tổn thương giác mạc, thoái hóa điểm vàng, đục thủy tinh thể,... Đây đều là những bệnh lý gây mù lòa ở nhiều quốc gia.

Cho nên, khi hoạt động ngoài trời nhiều thì nên đeo kính râm. Tất cả các loại kính râm đều lọc tia UV ở một mức độ nào đó, nhưng khả năng chống tia cực tím mà những loại kính râm này mang lại là khác nhau. Để được bảo vệ tốt nhất, bạn nên chọn kính râm có khả năng chặn tia UVA và UVB trong khoảng từ 290 đến 400 nanomet (nm).

Tóm lại, UVA có liên quan chặt chẽ đến sức khỏe làn da. Vì UVA là thành phần chính trong tia cực tím của mặt trời nên con người chắc chắn phải tiếp xúc với nó trong cuộc sống hàng ngày và tác động của nó lên da cần được quan tâm đầy đủ. Trong khi mọi người đang chú ý đến việc bảo vệ khỏi tia UVB, họ cũng phải tăng cường bảo vệ chống lại tia UVA và cảnh giác với các tác động sinh học bất lợi khác nhau của nó. Tất nhiên, UVA cũng đã được sử dụng rộng rãi trong y học, đặc biệt là trong điều trị một số bệnh về da.

Xem thêm: 

• Chỉ số UV là gì? Lợi ích và tác hại của tia UV
• Tia UV có mấy loại? Ảnh hưởng của từng loại đối với sức khỏe