Niêm mạc ruột là gì? Tác động của thực phẩm và lối sống đối với vai trò của niêm mạc ruột

Niêm mạc ruột đóng vai trò quan trọng đối với hệ miễn dịch cũng như sức khoẻ con người. Trong bài viết hôm nay, Nhà thuốc Long Châu chia sẻ với bạn đọc những thông tin về cấu tạo của niêm mạc ruột, tác động của chế độ ăn và lối sống đối với vai trò của hàng rào ruột.

Tổng quan về niêm mạc ruột

Cơ thể của con người có nhiều lớp biểu mô niêm mạc, từ đó tạo thành rào cản trực tiếp giữa vật chủ bên trong và môi trường bên ngoài. Một trong những ví dụ rõ ràng nhất cho điều này chính là đường tiêu hoá. Nơi đây đóng một vai trò quan trọng đối với sức khỏe nói chung và điều hoà hệ miễn dịch nói riêng.

Niêm mạc ruột hoạt động như một hàng rào chắn bán thấm, có vai trò hấp thụ các chất dinh dưỡng, cảm nhận miễn dịch, đồng thời hạn chế sự phát triển của các kháng nguyên và vi sinh vật gây hại.

Sự tác động lẫn nhau giữa các thành phần cấu trúc cùng với sự tương tác phân tử tại niêm mạc ruột sẽ giúp điều chỉnh thực hiện nhiệm vụ phức tạp này. Nhờ đó, duy trì được tính toàn vẹn của ruột cũng như cân bằng nội môi miễn dịch.

Chức năng của hàng rào ruột có thể bị ảnh hưởng do cấu trúc của niêm mạc ruột bị tổn thương nghiêm trọng hoặc xuất hiện những thay đổi ở các thành phần có liên quan.

Các vấn đề xảy ra ở niêm mạc đường ruột có sự liên quan đến nhiều loại bệnh lý như bệnh viêm ruột (IBD), bệnh Celiac, bệnh ung thư biểu mô ruột kết, tiểu đường type 1, béo phì, bệnh gan mãn tính. Rối loạn chức năng của niêm mạc ruột và không kiểm soát được kháng nguyên qua biểu mô ruột có thể gây ảnh hưởng đến hệ miễn dịch ở những người có cơ địa nhạy cảm, làm mất cân bằng hệ vi sinh vật. Từ đó, tạo tiền đề khởi động các cơ chế viêm trong đường ruột hoặc ở các hệ cơ quan xa hơn.

Cấu tạo của niêm mạc ruột như thế nào?

Niêm mạc ruột được xem như là một hàng rào bảo vệ vật lý và miễn dịch, gồm có một số yếu tố có tác dụng hỗ trợ chức năng:

• Lớp chất nhầy ở bên ngoài tiếp xúc với hệ vi sinh vật trong đường ruột.
• Các phân tử Immunoglobulin A bài tiết (slgA) và protein kháng khuẩn (AMP).
• Lớp tế bào đơn cùng với các biểu mô chuyên biệt.
• Lớp đệm bên trong - nơi chứa các tế bào miễn dịch thích nghi cư trú, bao gồm tế bào B, tế bào T, tế bào đuôi gai và đại thực bào).

Lớp chất nhầy được xem là tuyến bảo vệ vật lý đầu tiên mà các phân tử ở bên ngoài gặp phải khi đi đến lòng ruột. Nó có tác dụng ngăn vi khuẩn tiếp xúc trực tiếp với lớp tế bào biểu mô. Các khối cấu tạo chính của lớp chất nhầy này có cấu trúc dạng lưới, tương tự như gel bên trên biểu mô ruột.

Ruột non chỉ có duy nhất một lớp gel nhầy, trong khi đó đại tràng có hai lớp là:

• Một lớp bên ngoài: Vi khuẩn đại tràng có thể xâm nhập lớp này trong thời gian dài.
• Một lớp dày đặc bên trong: Không có vi khuẩn.

Các chất điều hoà miễn dịch (bao gồm AMP và slgA) được giải phóng từ trong gel chất nhầy, có tác dụng hỗ trợ quá trình phân tách vật lý của hệ vi sinh vật. Thành phần của lớp chất nhầy có thể làm ảnh hưởng đến hệ vi sinh vật trong đường ruột, đồng thời hệ vi sinh vật cũng quyết định đến tính chất của gel chất nhầy.

Các tế bào biểu mô ở bên dưới lớp chất nhầy được xem là yếu tố quyết định mạnh nhất của lớp hàng rào vật lý đường ruột. Một nhóm các tế bào gốc đa năng sẽ tạo ra 5 loại tế bào khác nhau gồm có:

• Tế bào hình đài;
• Tế bào ruột hấp thụ;
• Tế bào nội tiết;
• Tế bào vi mô;
• Tế bào Paneth.

Các loại tế bào này cùng nhau tạo thành một lớp đơn phân cực và ngăn cách lòng ruột với lớp đệm liên tục. Do màng tế bào không thấm nước nên các chất hoà tan ưa nước sẽ bị hạn chế rất nhiều nếu không có chất vận chuyển cụ thể.

Niêm mạc ruột không được xem là một cấu tạo tĩnh, bởi chúng có tính năng động cao, đồng thời đáp ứng với các kích thích cả bên ngoài lẫn bên trong như vi khuẩn, cytokine hay các yếu tố trong chế độ ăn uống.

Tác động của lối sống và chế độ ăn uống đến vai trò của niêm mạc ruột

Dưới đây là những tác động của chế độ ăn uống cũng như lối sống sinh hoạt đến vai trò có niêm mạc ruột, cụ thể như sau:

Chế độ ăn uống

Thực phẩm không chỉ là nguồn cung cấp chất dinh dưỡng quan trọng, nó còn đóng vai trò trong việc điều chỉnh các chức năng sinh lý khác nhau trong đường tiêu hoá, trong đó bao gồm cả chức năng của niêm mạc đường ruột.

Flavonoid là một minh chứng về các thành phần có nguồn gốc từ thực vật đã được các nhà khoa học chứng minh đem lại lợi ích cho hàng rào biểu mô. Flavonoid được tìm thấy trong hầu hết các loại rau củ quả, rượu vang đỏ, socola, cà phê, trà xanh và trà đen. Theo một nghiên cứu trên chuột, chiết xuất từ quả nam việt quất rất giàu flavonoid, có tác dụng làm tăng đáng kể tỷ lệ Akkermansia - một loại vi khuẩn phân hủy chất mucin cư trú trong lớp chất nhầy ruột.

Chế độ ăn uống nhiều chất béo và đường cũng làm thay đổi thành phần của hệ vi sinh vật ở chuột, làm giảm độ dày của lớp chất nhầy với tỷ lệ tế bào hình đài ít hơn và tăng nồng độ của dấu hiệu viêm.

Bên cạnh đó, sự thay đổi của niêm mạc ruột cũng có liên quan đến các hợp chất dinh dưỡng, vitamin, khoáng chất, các nguyên tố vi lượng và chất phụ gia từ thực phẩm. Cụ thể, sự thiếu hụt vitamin A, D và kẽm được phát hiện là có làm tổn thương hàng rào biểu mô và làm tăng nguy cơ viêm, nhiễm trùng.

Thuốc

Nhóm thuốc chống viêm không chứa steroid (NSAID) được biết là có gây ra tổn hại cho đường tiêu hoá. Do đó, các bác sĩ thường kê toa NSAID cùng với thuốc ức chế bơm proton (PPI)để làm giảm tỷ lệ tổn thương dạ dày - tá tràng gây ra bởi NSAID. Tuy nhiên, sự kết hợp NSAID và PPI cũng không ngăn ngừa được các tổn thương xảy ra ở ruột non và ruột già, thậm chí là có thể làm nghiêm trọng thêm tác dụng của thuốc đối với niêm mạc ruột.

Hút thuốc

Tác động của việc sử dụng thuốc lá đối với sức khỏe của đường ruột hiện còn nhiều mâu thuẫn và còn tồn tại một số vấn đề không thể giải thích được, nhất là trong bệnh lý viêm loét đại tràng.

Nhìn chung, những rủi ro tiềm ẩn của việc sử dụng thuốc lá đối với niêm mạc ruột là có tồn tại. Khói thuốc lá thực sự có thể làm thắt chặt hàng rào đường ruột, tuy nhiên tác động này tác động này sẽ chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố như di truyền, vị trí đường ruột, các kích thích cụ thể của bệnh, kiểu tiếp xúc với khói thuốc, sự tương tác với yếu tố miễn dịch và vi sinh vật.

Bia rượu

Theo các nghiên cứu cho thấy rõ về tác động của việc sử dụng ethanol đối với hàng rào biểu mô ruột. Cụ thể, ethanol và acetaldehyde đã được phát hiện là làm suy giảm chức năng của niêm mạc ruột bằng cách gây ra tổn thương trực tiếp tới các tế bào biểu mô, phá vỡ các tế bào xương và kích hoạt phản ứng stress oxy hóa.

Hệ vi sinh vật cũng được xem là trung gian tác động của bia rượu, bởi nó tham gia vào quá trình sản xuất ra acetaldehyde. Do đó, việc lạm dụng rượu bia mãn tính có thể khiến cho tình trạng rối loạn tiêu hoá trở nên trầm trọng hơn.

Stress

Căng thẳng là một trong những yếu tố về lối sống có liên quan đến tình trạng suy giảm niêm mạc ruột thông qua các tương tác giữa não bộ và ruột. Đây được xem là một yếu tố nguy cơ khởi phát và làm kích hoạt lại các rối loạn tiêu hoá mãn tính.

Hầu hết các nghiên cứu khoa học về tác động của stress đối với điều hoà niêm mạc đường ruột đều được thực hiện trên động vật. Do đó, dữ liệu trên cơ thể người còn hạn chế.

Các nghiên cứu gần đây cũng chú ý đến tình trạng căng thẳng do tập thể dục (sự kết hợp giữa căng thẳng tâm lý và thể chất). Cụ thể, các vận động viên thường xuất hiện cơn đau bụng do cơ thể giải phóng ra hormone căng thẳng trong quá trình hoạt động ở cường độ cao. Tuy nhiên, mức độ phản ứng có thể phụ thuộc vào yếu tố di truyền, mức độ stress và kinh nghiệm sống cá nhân.

Tóm lại, các tế bào biểu mô và lớp chất nhầy chính là yếu tố quyết định của niêm mạc ruột, đồng thời có vai trò cơ bản đối với sức khỏe. Chế độ ăn uống thiếu khoa học, sử dụng nhiều bia rượu, thuốc lá, stress và một số loại thuốc có tác động bất lợi đối với vai trò của niêm mạc ruột. Hy vọng với những thông tin được chia sẻ trong bài viết đã giúp bạn đọc hiểu hơn về cấu tạo và vai trò của niêm mạc ruột đối với cơ thể.