Bệnh Celiac: Nguyên nhân, triệu chứng, phương pháp điều trị

Bệnh Celiac là gì?

Bệnh Celiac là một tình trạng rối loạn miễn dịch di truyền, gây ra phản ứng trong cơ thể bạn với gluten. Gluten trong hệ thống tiêu hóa của bạn sẽ kích hoạt hệ thống miễn dịch tạo ra các kháng thể chống lại nó. Những kháng thể này làm hỏng niêm mạc ruột non của bạn. Tổn thương niêm mạc ruột non của bạn làm suy yếu khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng từ thức ăn, điều này được gọi là kém hấp thu. Tổn thương đường ruột thường gây tiêu chảy, mệt mỏi, sụt cân, đầy bụng, thiếu máu và có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng. Ở trẻ em, kém hấp thu có thể ảnh hưởng đến sự tăng trưởng và phát triển, ngoài ra còn gây ra các triệu chứng tiêu hóa như ở người lớn.

Gluten là một loại protein có trong ngũ cốc, đặc biệt là lúa mì, lúa mạch và lúa mạch đen. Những loại ngũ cốc này tạo nên nhiều loại thực phẩm chính trong chế độ ăn uống tiêu chuẩn ở các nước phương Tây, từ bánh mì và ngũ cốc đến mì ống và bánh nướng. Bên cạnh đó, bia là loại thức uống phổ biến và thường được làm từ lúa mạch hoặc lúa mạch đen.

Những triệu chứng của bệnh Celiac

Các triệu chứng của bệnh Celiac rất khác nhau giữa mỗi người, điều này có thể khiến bạn khó nhận ra.

Các triệu chứng tiêu hóa bao gồm:

• Đau dạ dày;
• Bụng chướng;
• Táo bón;
• Tiêu chảy, tiêu phân mỡ;

Các triệu chứng thiếu máu thiếu sắt:

• Suy nhược và mệt mỏi;
• Xanh xao (da nhợt nhạt);
• Tay chân lạnh;
• Móng tay giòn hoặc lõm;
• Chóng mặt;

Các triệu chứng suy dinh dưỡng bao gồm:

• Sụt cân ngoài ý muốn;
• Chậm tăng trưởng và không phát triển mạnh ở trẻ em;
• Teo cơ;
• Kinh nguyệt bất thường hoặc khó thụ thai;
• Thay đổi tâm trạng, phổ biến nhất là khó chịu ở trẻ em và trầm cảm ở người lớn.

Viêm da dạng herpes: 

Khoảng 15% người mắc bệnh Celiac có tình trạng viêm da dạng herpes do tác dụng phụ điều trị. Còn được gọi là "phát ban gluten" hoặc "phát ban Celiac". Nó thường xuất hiện ở khuỷu tay, đầu gối, mông hoặc da đầu của bạn.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh Celiac

Bệnh Celiac nếu không được điều trị sớm có thể gây ra:

• Suy dinh dưỡng: Điều này xảy ra nếu ruột non của bạn không thể hấp thụ đủ chất dinh dưỡng.
• Xương yếu đi: Sự kém hấp thu canxi và vitamin D có thể dẫn đến tình trạng mềm xương (nhuyễn xương hoặc còi xương) ở trẻ em và mất mật độ xương (thiếu xương hoặc loãng xương) ở người lớn.
• Vô sinh và sảy thai: Sự kém hấp thu canxi và vitamin D có thể góp phần gây ra các vấn đề về sinh sản.
• Không dung nạp Lactose: Tổn thương ruột non có thể khiến bạn đau bụng và tiêu chảy sau khi ăn hoặc uống các sản phẩm từ sữa có chứa đường lactose.
• Ung thư: Nếu không duy trì chế độ ăn không có gluten, người bệnh Celiac có nguy cơ phát triển một số dạng ung thư cao hơn, bao gồm ung thư hạch đường ruột và ung thư ruột non.
• Các vấn đề về hệ thần kinh: Một số người mắc bệnh Celiac có thể phát triển các vấn đề như co giật hoặc bệnh thần kinh ngoại biên.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Hãy đến gặp ​​bác sĩ nếu bạn hoặc con bạn có các triệu chứng khó chịu về đường tiêu hóa, triệu chứng thiếu máu thiếu sắt, triệu chứng suy dinh dưỡng kéo dài không rõ nguyên nhân. Bệnh Celiac thường di truyền trong gia đình. Nếu ai đó trong gia đình bạn mắc bệnh này, hãy gặp bác sĩ để được thăm khám, tư vấn và xét nghiệm để xác định phần trăm nguy cơ bạn mắc bệnh Celiac.

Nguyên nhân dẫn đến bệnh Celiac

Gen của bạn kết hợp với việc ăn thực phẩm có gluten và các yếu tố khác có thể góp phần gây ra bệnh Celiac. Tuy nhiên, nguyên nhân chính xác vẫn chưa được xác định. Môi trường nuôi dưỡng trẻ sơ sinh, nhiễm trùng đường tiêu hóa và vi khuẩn đường ruột cũng có thể góp phần gây bệnh. Đôi khi bệnh Celiac bùng phát sau mang thai, sinh con, nhiễm virus, phẫu thuật hoặc căng thẳng tâm lý nghiêm trọng.

Khi hệ thống miễn dịch của cơ thể phản ứng thái quá với gluten trong thực phẩm, phản ứng này sẽ làm hỏng các phần nhô ra nhỏ như sợi tóc (nhung mao) nằm dọc theo ruột non. Nhung mao hấp thụ khoáng chất, vitamin và các chất dinh dưỡng khác từ thực phẩm bạn ăn. Nếu nhung mao của bạn bị hư hại, bạn không thể nhận đủ chất dinh dưỡng, bất kể bạn ăn bao nhiêu.

Những ai có nguy cơ mắc bệnh Celiac?

Những đối tượng có tiền sử gia đình mắc bệnh Celiac hoặc có các bệnh tự miễn khác có nguy cơ cao mắc bệnh Celiac.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải bệnh Celiac

Các yếu tố nguy cơ mắc bệnh Celiac bao gồm:

• Hội chứng Down.
• Hội chứng Turner.
• Bệnh Addison.
• Viêm khớp dạng thấp.
• Bệnh đái tháo đường tuýp 1.
• Bệnh tuyến giáp tự miễn.
• Viêm đại tràng vi thể: Đây là tình trạng viêm ruột già và gây tiêu chảy kéo dài.
• Có người thân mắc bệnh Celiac: Tình trạng tự miễn này xảy ra ở 5% đến 10% số người có người thân được chẩn đoán mắc bệnh Celiac.
• Có gen HLA-DQ2 và HLA-DQ8: Ước tính có khoảng 95% người mắc bệnh Celiac có gen HLA-DQ2. Ước tính có khoảng 5% có gen HLA-DQ8.
• Có người thân bị viêm da herpetiformis: Đây là tình trạng da ngứa mãn tính, đặc trưng bởi các vết sưng tấy, mụn nước và phát ban.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán bệnh Celiac

Các bác sĩ hỏi triệu chứng của bạn, tiền sử bản thân và gia đình, khám sức khỏe và đề nghị xét nghiệm để tìm kiếm các dấu hiệu cho thấy bạn có thể mắc bệnh Celiac. Các bác sĩ thường chẩn đoán bệnh Celiac bằng xét nghiệm huyết thanh và sinh thiết ruột non. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể yêu cầu các xét nghiệm bổ sung khác như sinh thiết da và xét nghiệm di truyền, để giúp chẩn đoán hoặc loại trừ bệnh Celiac.

• Xét nghiệm huyết thanh: Tìm kháng thể trong huyết thanh của bạn. Mức độ cao một số protein kháng thể cho thấy phản ứng miễn dịch với gluten.
• Nội soi: Xét nghiệm này sử dụng một ống dài có gắn một camera nhỏ được đưa vào miệng và truyền xuống cổ họng (nội soi phía trên). Máy ảnh cho phép bác sĩ xem ruột non của bạn và lấy mẫu mô nhỏ (sinh thiết) để phân tích xem có tổn thương ở nhung mao hay không.
• Xét nghiệm di truyền: Tìm kháng nguyên bạch cầu người (HLA-DQ2 và HLA-DQ8) có thể được sử dụng để loại trừ bệnh Celiac.
• Sinh thiết da: Bác sĩ có thể yêu cầu sinh thiết da nếu bạn bị phát ban có thể là bệnh viêm da dạng herpes. Đối với sinh thiết da, bác sĩ sẽ lấy những mảnh mô da nhỏ trên và bên cạnh phát ban, sau đó kiểm tra mô dưới kính hiển vi để tìm dấu hiệu của bệnh viêm da dạng herpes.

Phương pháp điều trị bệnh Celiac hiệu quả

Bước đầu tiên và quan trọng nhất trong điều trị bệnh Celiac là ngừng ăn thực phẩm chứa gluten. Bạn không thể thay đổi cách cơ thể phản ứng với gluten, nhưng bạn có thể ngăn không cho gluten kích hoạt phản ứng đó. Khi bạn ngừng ăn gluten, ruột non của bạn sẽ bắt đầu lành lại và sẽ sớm có thể hấp thụ chất dinh dưỡng trở lại. Tuy nhiên, bạn phải duy trì chế độ ăn kiêng nghiêm ngặt không chứa gluten suốt đời để tránh làm tổn thương ruột non một lần nữa.

Điều trị bổ sung có thể bao gồm:

• Bổ sung dinh dưỡng.
• Các loại thuốc cụ thể để điều trị viêm da dạng herpes, chẳng hạn như Dapsone.
• Corticosteroid cho chứng viêm nặng không đáp ứng đủ nhanh với chế độ ăn kiêng.
• Chăm sóc theo dõi liên tục, bao gồm xét nghiệm thường xuyên để đảm bảo bệnh được kiểm soát.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của bệnh Celiac

Chế độ sinh hoạt:

• Tuân thủ nghiêm ngặt các dặn dò của bác sĩ điều trị.
• Hạn chế căng thẳng tinh thần.
• Tái khám ngay khi có các dấu hiệu nặng lên hoặc các triệu chứng mới.

Chế độ dinh dưỡng: 

Nên tham khảo ý kiến chuyên gia dinh dưỡng để được tư vấn chính xác các thực phẩm tốt cho bản thân và các thực phẩm kiêng kỵ.

Phương pháp phòng ngừa bệnh Celiac hiệu quả

Hiện tại không có cách nào được chứng minh giúp ngăn ngừa bệnh Celiac. Nếu bạn được chẩn đoán mắc bệnh Celiac, bạn có thể ngăn chặn nó gây tổn thương thêm cho ruột non. Điều này có thể đạt được bằng cách ăn một chế độ ăn uống lành mạnh và nghiêm ngặt không chứa gluten. Các nhà nghiên cứu cho biết chế độ ăn không chứa gluten thậm chí có thể đảo ngược tổn thương ở ruột non do bệnh Celiac gây ra.

Dưới đây là các cách bạn có thể thực hiện để chữa lành ruột non hoặc ngăn chặn bệnh Celiac gây thêm tổn thương cho ruột non:

• Bỏ hút thuốc.
• Tránh tất cả các loại thực phẩm có chứa lúa mì, lúa mạch hoặc lúa mạch đen.
• Tránh các loại thực phẩm được sản xuất hoặc chế biến trong cùng một cơ sở với lúa mì, lúa mạch hoặc lúa mạch đen. Những thực phẩm này có thể đã tiếp xúc với gluten hoặc chứa một lượng nhỏ.
• Tránh tiêu thụ sữa và các sản phẩm từ sữa trong một thời gian sau khi được chẩn đoán mắc bệnh Celiac: Ngừng uống sữa sẽ giúp ruột của bạn có thời gian lành lại.
• Đọc kỹ tất cả các nhãn thực phẩm và thành phần để phát hiện gluten: Bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng có thể đưa cho bạn những lời khuyên bổ sung về cách phát hiện gluten ẩn trong thực phẩm và thuốc.
• Tránh xa các sản phẩm gia dụng có chứa gluten: Luôn đọc kỹ nhãn trên sản phẩm trước khi tiếp xúc. Son môi, kem đánh răng và nước súc miệng là những sản phẩm được biết là có chứa gluten.
• Trái cây, rau, trứng, đậu, cá, thịt gia cầm, các loại hạt là thực phẩm tốt cho sức khỏe và không chứa gluten.
• Bạn có thể ăn bắp, quinoa, gạo, kiều mạch và rau dền khi mắc bệnh Celiac.
• Bổ sung vitamin và khoáng chất: Nếu tình trạng thiếu máu hoặc thiếu hụt dinh dưỡng của bạn nghiêm trọng, bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng có thể khuyên bạn nên dùng thực phẩm bổ sung, uống viên vitamin bổ sung.
• Tránh tiêu thụ lượng iốt cao thông qua thực phẩm hoặc thuốc bổ sung. Một lượng lớn iốt có thể gây ra bệnh tuyến giáp tự miễn, cuối cùng có thể dẫn đến bệnh Celiac.
• Tránh tiếp xúc với bức xạ: Tiếp xúc với bức xạ có liên quan đến tình trạng tự miễn ảnh hưởng đến tuyến giáp và có thể gây ra bệnh Celiac.
• Duy trì cân nặng bình thường (BMI trong khoảng 18,5 - 24,9 kg/m2 theo WHO).