Phác đồ điều trị Rotavirus theo hướng dẫn từ Bộ Y tế

Tiêu chảy cấp là một bệnh phổ biến gây tử vong cho trẻ em trên khắp thế giới và là nguyên nhân chính gây tử vong cho trẻ em ở một số quốc gia đang phát triển. Có nhiều nguyên nhân gây ra tiêu chảy cấp ở trẻ nhỏ, và một trong số đó phải kể đến là Rotavirus. Dưới đây, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu một số điểm về bệnh tiêu chảy cấp và phác đồ điều trị Rotavirus.

Rotavirus là gì?

Rotavirus là nguyên gây ra bệnh tiêu chảy cấp tính ở trẻ em và người lớn. Đây là một trong những nguyên nhân chính gây ra tiêu chảy nặng ở trẻ em dưới 5 tuổi trên toàn thế giới. Virus này thường lây nhiễm qua tiếp xúc với phân của người bệnh, lây qua đường hô hấp hoặc qua tiếp xúc với các bề mặt bị nhiễm bẩn.

Rotavirus có cấu tạo dạng vòng, được phân loại thành 7 nhóm (A, B, C, D, E, F, G). Nhóm A, B, C là những nhóm thường gây bệnh ở người. Rotavirus loại A là loại phổ biến nhất và gây ra đa số các ca nhiễm trùng ở trẻ em.

Thời gian ủ bệnh của Rotavirus là từ 1 đến 7 ngày, với trung bình là khoảng 2 đến 3 ngày kể từ khi virus xâm nhập vào cơ thể. Các triệu chứng này có thể kéo dài từ vài ngày đến một tuần và có thể gây ra tình trạng mất nước và chất điện giải, đặc biệt là ở trẻ em và người già. Các triệu chứng của nhiễm trùng Rotavirus thường bao gồm:

• Tiêu chảy: Trẻ có thể trải qua tiêu chảy nặng hoặc tiêu chảy có máu. Tiêu chảy thường kéo dài trong một thời gian dài và có thể gây ra mất nước và mất muối.
• Buồn nôn: Trẻ có thể cảm thấy buồn nôn hoặc mửa nhiều.
• Sốt: Một số trẻ có thể phát sốt, đặc biệt là khi cơ thể đang cố gắng chiến đấu chống lại virus.
• Đau bụng: Trẻ có thể cảm thấy đau bụng, khó chịu hoặc co bóp bụng.
• Buồn ngủ và mệt mỏi: Việc mất nước và mất muối có thể làm cho trẻ cảm thấy buồn ngủ và mệt mỏi hơn.
• Ói mửa: Một số trẻ có thể ói mửa do dạ dày và ruột bị kích thích bởi virus.
• Tình trạng thể chất yếu đuối: Trẻ có thể trở nên yếu đuối hoặc mất cân nặng do mất nước và mất chất dinh dưỡng qua tiêu chảy.

Phác đồ điều trị Rotavirus

Thông tin về phác đồ điều trị Rotavirus dưới đây có tham khảo "Tài liệu hướng dẫn xử trí tiêu chảy ở trẻ em" được ban hành kèm theo Quyết định số: 4121/QĐ-BYT của Bộ Y tế vào ngày 28/10/2009.

Sau khi hoàn thành việc thăm khám, việc quyết định chọn phác đồ điều trị được căn cứ vào mức độ mất nước của trẻ nhỏ như sau:

• Nếu trẻ không mất nước, sẽ lựa chọn phác đồ A.
• Nếu trẻ có mất nước, sẽ lựa chọn phác đồ B.
• Trong trường hợp trẻ mất nước nặng, sẽ lựa chọn phác đồ C.
• Nếu phát hiện phân có máu (lỵ), cần điều trị bằng kháng sinh.
• Nếu trẻ bị sốt, hướng dẫn bà mẹ cách giảm sốt bằng cách dùng khăn ướt hoặc quạt để làm mát cho trẻ. Sau đó, mới xem xét và điều trị các nguyên nhân khác của sốt (ví dụ như sốt rét).

Tất cả ba phác đồ điều trị đều nhằm vào việc phục hồi lượng nước và muối bị mất do tiêu chảy cấp. Phương pháp tốt nhất để bù nước và ngăn chặn tình trạng mất nước cho trẻ nhỏ là sử dụng dung dịch ORS (dung dịch nước và muối đường uống). Chỉ cần sử dụng phương pháp truyền tĩnh mạch cho những trường hợp mất nước nặng hoặc khi việc sử dụng đường uống theo phác đồ B không thành công. 

Dưới đây là ba phác đồ điều trị Rotavirus theo hướng dẫn của Bộ Y tế:

Phác đồ A: Cách điều trị tiêu chảy ngay tại nhà

Phác đồ điều trị Rotavirus tiêu chảy tại nhà đưa ra bốn nguyên tắc cơ bản sau:

• Uống thêm dịch bù nước và muối: Khuyến khích bà mẹ cho trẻ uống thêm dịch nhiều nhất có thể, đặc biệt sau mỗi lần đi ngoài và giữa các lần đi ngoài. Dùng dung dịch ORS là lựa chọn hàng đầu, đặc biệt sau khi trẻ đã hoàn tất điều trị theo phác đồ B hoặc C, hoặc khi không thể đưa trẻ trở lại cơ sở y tế nếu tiêu chảy nặng hơn.
• Tiếp tục cho trẻ ăn: Khuyến khích tiếp tục cho trẻ ăn như bình thường.
• Bổ sung kẽm: Bà mẹ được hướng dẫn cách cho trẻ uống bổ sung kẽm trong vòng 14 ngày, tùy thuộc vào độ tuổi của trẻ và dạng bổ sung (viên hoặc dạng hỗn dịch). Việc bổ sung kẽm giúp cải thiện hệ miễn dịch và hỗ trợ quá trình phục hồi sau tiêu chảy.
• Khám trở lại hoặc khám lại ngay: Hướng dẫn bà mẹ về thời điểm cần đưa trẻ đến tái khám hoặc khám lại ngay khi có dấu hiệu bất thường hoặc tiêu chảy không được cải thiện.

Thông tin chi tiết về cách bảo quản và sử dụng ORS, liều lượng kẽm bổ sung, cũng như hướng dẫn cho trẻ uống các loại thuốc cần thiết cũng được cung cấp.

Phác đồ B: Cung cấp ORS để khắc phục tình trạng mất nước

Áp dụng phác đồ uống ORS trong 4 giờ tại cơ sở y tế cho trẻ.

Để xác định lượng ORS cần sử dụng trong 4 giờ đầu tiên, bà mẹ cần xem xét tuổi và cân nặng của trẻ như sau:

• Trẻ dưới 4 tháng và cân nặng dưới 6kg: Cần sử dụng 200 - 400ml ORS.
• Trẻ từ 4 đến dưới 12 tháng và cân nặng từ 6 đến dưới 10kg: Cần sử dụng 400 - 700ml ORS.
• Trẻ từ 12 tháng đến dưới 2 tuổi và cân nặng từ 10 đến dưới 12kg: Cần sử dụng 700 - 900ml ORS.
• Trẻ từ 2 tuổi đến dưới 5 tuổi và cân nặng từ 12 đến 19kg: Cần sử dụng 900 - 1400ml ORS.

Nếu không biết cân nặng của trẻ, có thể sử dụng tuổi của trẻ để tính toán. Số lượng ORS cần dùng được tính bằng cân nặng của trẻ (kg) nhân với 75.

Sau 4 giờ đầu tiên, bà mẹ cần:

• Đánh giá lại tình trạng mất nước của trẻ và phân loại lại.
• Lựa chọn phác đồ điều trị tiếp theo dựa trên đánh giá mới nhất.
• Bắt đầu cho trẻ ăn tại phòng.

Hướng dẫn cho trẻ uống ORS bằng cách cho trẻ uống từng ngụm nhỏ bằng chén hoặc thìa, chờ 10 phút nếu trẻ nôn, sau đó tiếp tục cho uống chậm hơn. Tiếp tục cho trẻ bú bất kỳ khi nào trẻ muốn.

Nếu bà mẹ phải về nhà trước khi kết thúc điều trị, cần hướng dẫn cách pha ORS và lượng ORS cần cho uống để hoàn tất 4 giờ điều trị tại nhà. Bà mẹ cần được cung cấp số gói ORS cần thiết để hoàn tất việc bù nước cho trẻ. Đồng thời, cũng nên phát thêm ORS như đã khuyến nghị trong phác đồ A. Bà mẹ cần được giải thích về 4 nguyên tắc điều trị tiêu chảy tại nhà: Uống thêm dịch, tiếp tục cho ăn, uống bổ sung kẽm, khi nào đưa trẻ đến khám ngay.

Phác đồ C: Trường hợp trẻ mất nước nặng

Phương pháp điều trị tốt nhất cho trẻ bị mất nước nặng là khẩn cấp bù dịch qua đường tĩnh mạch, tuân theo phác đồ C. Nếu khả năng cho phép, trẻ nên được nhập viện để đảm bảo có sự giám sát và điều trị chuyên sâu. Dù trẻ uống dễ dàng hay không, việc cung cấp dung dịch ORS vẫn rất quan trọng cho đến khi có thể thực hiện bù nước qua đường tĩnh mạch. Trong trường hợp bệnh nhân có khả năng uống, bà mẹ cần cho trẻ uống ORS qua đường miệng cho đến khi việc truyền dịch tĩnh mạch được thiết lập. 

Truyền dung dịch Ringer Lactate 100ml/kg theo lịch trình như sau:

• Đối với trẻ dưới 12 tháng: Ban đầu, truyền 30ml/kg trong vòng 1 giờ. Sau đó, truyền 70ml/kg trong vòng 5 giờ.
• Đối với trẻ từ 12 tháng đến 5 tuổi: Ban đầu, truyền 30ml/kg trong vòng 30 phút. Sau đó, truyền 70ml/kg trong vòng 2 giờ 30 phút.

Nếu dung dịch Ringer Lactate không có sẵn, có thể thay thế bằng dung dịch nước muối sinh lý. Nếu mạch rất nhỏ hoặc không thể bắt được, cần truyền thêm một lần nữa.

• Đánh giá lại tình trạng mất nước mỗi 1 - 2 giờ. Nếu tình trạng không cải thiện, cần truyền dung dịch nhanh hơn.
• Khi trẻ có thể uống được, bà mẹ cần cho trẻ uống ORS (5ml/kg/giờ), thường sau 3 - 4 giờ đối với trẻ dưới 12 tháng hoặc sau 1 - 2 giờ đối với trẻ từ 12 tháng đến 5 tuổi.
• Sau 6 giờ đối với trẻ dưới 12 tháng hoặc sau 3 giờ đối với trẻ từ 12 tháng đến 5 tuổi, cần đánh giá lại và phân loại lại mức độ mất nước của trẻ. Sau đó, chọn phác đồ điều trị phù hợp (A, B hoặc C) để tiếp tục điều trị.

Các biện pháp phòng ngừa tiêu chảy do Rotavirus

Có một số biện pháp phòng ngừa Rotavirus mà có thể áp dụng để giảm nguy cơ nhiễm trùng và lây lan của virus Rotavirus. Dưới đây là một vài biện pháp quan trọng để ngăn ngừa.:

• Tiêm vắc xin Rotavirus: Vắc xin Rotavirus là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất. Tổ chức Y tế Thế Giới (WHO) khuyến khích tiêm vắc xin Rotavirus cho tất cả trẻ em, đặc biệt là ở các khu vực có tỷ lệ tử vong cao do tiêu chảy cấp. Việc tiêm vắc xin giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng Rotavirus và giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh và tử vong do tiêu chảy.
• Thực hiện vệ sinh cá nhân: Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước sạch, đặc biệt sau khi đi toilet, trước khi chuẩn bị và ăn thức ăn, cũng như sau khi tiếp xúc với người bệnh hoặc phân bẩn. Đảm bảo rửa sạch các bề mặt thường xuyên tiếp xúc với trẻ như đồ chơi và bàn ghế.
• Thực hiện vệ sinh môi trường: Đảm bảo môi trường sống sạch sẽ, giữ vệ sinh cho nước uống và thực phẩm, và xử lý chất thải một cách an toàn để cản trở sự lây lan của virus.
• Kiểm soát lây lan trong cơ sở y tế: Các biện pháp kiểm soát lây lan bao gồm việc rửa tay và sử dụng các biện pháp phòng ngừa lây nhiễm trong các cơ sở y tế, đặc biệt là ở các phòng khám trẻ em và bệnh viện.

Bài viết trên đây là những chia sẻ của Nhà thuốc Long Châu về phác đồ điều trị Rotavirus. Đây chỉ là thông tin tham khảo. Để được tư vấn cụ thể về phương pháp điều trị phù hợp, bạn nên đến gặp bác sĩ chuyên khoa để được thăm khám và chẩn đoán chính xác.