Sốt rét là gì? Nguyên nhân gây bệnh và nguyên tắc điều trị

Bệnh sốt rét là bệnh truyền nhiễm do loài ký sinh trùng Plasmodium gây ra, gồm: Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax, Plasmodium malariae, Plasmodium ovale và Plasmodium knowlesi.

Bệnh chủ yếu lây truyền do muỗi Anopheles. Bệnh biểu hiện triệu chứng bằng những cơn sốt rét điển hình: Rét run, sốt, vã mồ hôi. Bệnh tiến triển có chu kỳ tùy vào loại ký sinh trùng gây bệnh và có hạn định (đặc biệt là đối với loại sốt rét lành tính như P. vivax, P. ovale, và P. malariae) nếu không bị tái nhiễm.

Những dấu hiệu và triệu chứng của sốt rét

Sốt rét thể thông thường (chưa biến chứng):

Mắc sốt rét xác định, không có dấu hiệu đe dọa tính mạng người bệnh, có thể có triệu chứng lâm sàng hoặc không.

Triệu chứng lâm sàng.

3 giai đoạn của cơn sốt điển hình: Rét run, sốt, vã mồ hôi, có tính chu kỳ (P. vivax và P. ovale: Chu kỳ sốt thường cách 48 giờ, P. malariae: Chu kỳ sốt cách 72 giờ).

Cơn sốt không điển hình: Sốt không thành cơn, ớn lạnh, gai rét, sốt liên tục hoặc dao động (thường gặp ở người lớn lần đầu mắc hoặc trẻ em).

Những dấu hiệu khác: Thiếu máu, lách to, gan to,...

Sốt rét ác tính/biến chứng:

Sốt rét ác tính/biến chứng là một thể bệnh nguy hiểm nhất của sốt rét, có biến chứng đe dọa tính mạng người bệnh, thường xảy ra trên người bệnh nhiễm P. falciparum hoặc nhiễm phối hợp P. falciparum. Các trường hợp nhiễm P. vivax hoặc P. knowlesi đơn thuần cũng có thể gây sốt rét ác tính.

Dấu hiệu dự báo sốt rét ác tính:

• Rối loạn ý thức nhẹ, thoáng qua (li bì, cuồng sảng, vật vã,...).
• Sốt cao liên tục.
• Rối loạn tiêu hóa: Buồn nôn và nôn, đau bụng cấp, tiêu chảy nhiều lần trong ngày.
• Đau đầu dữ dội.
• Mật độ ký sinh trùng cao.
• Thiếu máu nặng: Niêm mạc nhợt nhạt, da xanh.

Biểu hiện lâm sàng của sốt rét ác tính:

Sốt rét ác tính được xác định khi phát hiện có ký sinh trùng sốt rét thể vô tính trong máu và xuất hiện một hoặc nhiều triệu chứng sau đây:

• Suy yếu toàn thân khiến người bệnh mất khả năng tự ngồi, đứng, đi lại.
• Rối loạn tri giác, hôn mê.
• Co giật trên 2 cơn/24 giờ.
• Suy hô hấp cấp: Thở nhanh, nhịp thở > 30 lần/phút, co kéo cơ hô hấp phụ, rale ẩm 2 đáy phổi, SpO2 < 92%, X-quang phổi thấy hình mờ ở rốn và đáy phổi.
• Sốc: Còn bù hoặc mất bù.
• Thiếu máu nặng.
• Tổn thương gan.
• Suy thận cấp.
• Xuất huyết bất thường (dưới da, trong cơ, xuất huyết tiêu hóa) hoặc các cơ quan khác.
• Toan chuyển hóa.
• Hạ đường huyết.
• Mật độ ký sinh trùng cao, đặc biệt là sốt rét do P. falciparum.

Một số biểu hiện thường gặp trong sốt rét ác tính ở trẻ em và phụ nữ có thai:

• Trẻ em: Thiếu máu nặng, co giật, hôn mê, hạ đường huyết, suy hô hấp, toan chuyển hóa.
• Phụ nữ có thai: Hạ đường huyết, thiếu máu, sẩy thai, đẻ non, nhiễm trùng hậu sản sau sảy thai hoặc đẻ non.

Biến chứng có thể gặp khi mắc sốt rét

Bệnh sốt rét có sức chuyển biến bệnh nhanh, có khả năng gây tử vong chỉ sau vài giờ hoặc vài ngày sau khi xác định bệnh.

Triệu chứng sốt rét điển hình: Giai đoạn rét run, giai đoạn sốt (40 – 41^°C) và giai đoạn vã mồ hôi. Tùy thuộc vào thể trạng người bệnh và loại ký sinh trùng xâm hại mà mỗi cá nhân lại có những dạng sốt khác nhau.

Trường hợp người bệnh bị sốt rét ác tính sẽ kèm theo những biến chứng:

• Biến chứng trên hệ thần kinh: Sốt rét ác tính thể não gây co giật, thiếu máu cục bộ, rối loạn ý thức, di chứng mất trí nhớ, rối loạn tâm thần, rối loạn vận động.
• Thiếu máu nặng.
• Suy thận cấp.
• Hội chứng suy hô hấp cấp (ARDS).
• Sốc nhiễm trùng.
• Tắc vi mạch tuần hoàn.
• Vỡ lách.
• Hạ đường huyết.
• Xuất huyết nội tạng.
• Suy gan cấp.
• Hội chứng sốt rét đái huyết sắc tố.

Sốt rét ở trẻ em, phụ nữ mang thai, người suy giảm miễn dịch có nguy cơ tử vong rất cao: Những cơn sốt cao liên tục, nôn, chướng bụng, tiêu chảy, co giật, các dấu hiệu màng não,…

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nhận thấy sự xuất hiện của bất kỳ dấu hiệu, triệu chứng nào thì tốt nhất nên đến ngay bệnh viện để được thăm khám, xét nghiệm và được các bác sĩ chuyên khoa hướng dẫn điều trị.

Tuyệt đối không được thờ ơ trước các bất thường của cơ thể, vì có thể khiến bệnh tiến triển đến mức trầm trọng, việc chữa trị vô cùng khó khăn và gặp không ít rủi ro, biến chứng, thậm chí tử vong.

Sốt rét do các loại ký sinh trùng Plasmodium gây ra: Plasmodium vivax, Plasmodium falciparum, Plasmodium malariae, Plasmodium ovale và Plasmodium knowlesi. Mức độ nguy hiểm cho cơ thể khác nhau tùy vào loại ký sinh trùng sốt rét nào xâm hại đến cơ thể.

Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax: Cực kỳ nguy hiểm, nguy cơ tử vong rất cao nếu không phát hiện và điều trị kịp thời.

Plasmodium malariae: Nguy cơ tử vong thấp hơn.

Plasmodium ovale: Ít biến chứng tử vong.

Plasmodium knowlesi: Gây bệnh sốt rét trên khỉ, nhưng vẫn có thể lây bệnh sang người.

Muỗi Anopheles là trung gian chứa ký sinh trùng gây bệnh. Mặc dù bệnh sốt rét rất nguy hiểm, các loài ký sinh trùng chỉ tồn tại trong cơ thể của muỗi và trong máu người, không tồn tại được ở môi trường bên ngoài. Chính vì vậy, nếu tránh được muỗi truyền nhiễm đốt sẽ không có khả năng bị bệnh.

Bệnh sốt rét lây truyền qua đường máu, 4 phương thức lây truyền:

• Do muỗi đốt: Phương thức lây truyền chủ yếu.
• Do truyền máu bị nhiễm ký sinh trùng sốt rét.
• Lây truyền qua nhau thai bị tổn thương từ mẹ sang con (ít gặp).
• Tiêm chích ma tuý, dùng chung bơm kim tiêm nhiễm ký sinh trùng sốt rét.