Phương pháp PECS là gì? Ưu và nhược điểm của phương pháp PECS

Thông qua việc trao đổi các hình ảnh đại diện cho ý muốn, nhu cầu của bản thân, phương pháp PECS giúp bệnh nhân tự kỷ cải thiện khả năng giao tiếp và tương tác xã hội. Phương pháp này đã được ứng dụng rộng rãi trên toàn thế giới và chứng minh hiệu quả trong việc thúc đẩy khả năng giao tiếp của trẻ tự kỷ, giúp trẻ dễ dàng thể hiện mong muốn mà không cần dùng lời nói. 

Phương pháp PECS là gì?

Phương pháp PECS (Picture Exchange Communication System) là một hệ thống giao tiếp bằng hình ảnh, được phát triển vào năm 1985 nhằm hỗ trợ trẻ tự kỷ và những người gặp khó khăn trong việc giao tiếp bằng lời nói. PECS cho phép người bệnh thể hiện nhu cầu, mong muốn và ý kiến thông qua việc trao đổi các thẻ hình ảnh biểu tượng với người khác. 

Phương pháp PECS được chia thành 6 giai đoạn, từ việc nhận biết hình ảnh đến giao tiếp phức tạp hơn như trả lời câu hỏi hay tạo ra các câu đơn giản. PECS không yêu cầu người bệnh phải có kỹ năng ngôn ngữ trước đó, mà tập trung vào việc xây dựng mối liên hệ giữa hình ảnh và nhu cầu cá nhân. PECS đã trở thành công cụ phổ biến trong giáo dục đặc biệt và trị liệu ngôn ngữ, đặc biệt là đối với trẻ tự kỷ, giúp cải thiện khả năng giao tiếp và tăng cường sự độc lập trong cuộc sống hàng ngày.

Ưu và nhược điểm của phương pháp PECS (Dạy trẻ tự kỷ bằng hình ảnh)

Như bất kỳ phương pháp nào, PECS cũng có những ưu và nhược điểm riêng. Dưới đây là một cái nhìn tổng quan về những lợi ích và hạn chế của phương pháp này:

Ưu điểm của phương pháp PECS

• Cải thiện kỹ năng giao tiếp: PECS giúp trẻ tự kỷ biểu đạt nhu cầu và mong muốn của mình một cách trực quan, qua việc sử dụng hình ảnh. 
• Tăng cường khả năng nhận thức: Phương pháp này khuyến khích trẻ học cách hiểu và sử dụng hình ảnh để diễn đạt ý tưởng và suy nghĩ của mình.
• Dễ dàng áp dụng và linh hoạt: PECS có thể được áp dụng trong nhiều môi trường khác nhau như gia đình, trường học và trung tâm trị liệu. 
• Kỹ năng xã hội tốt hơn: Khi trẻ giao tiếp tốt hơn, trẻ có xu hướng tăng cường các mối quan hệ xã hội, từ đó cải thiện khả năng hòa nhập với bạn bè và cộng đồng.

Nhược điểm của phương pháp PECS

• Cần thời gian để hình thành kỹ năng: PECS có thể yêu cầu một khoảng thời gian dài để trẻ có thể làm quen và thành thạo việc sử dụng hệ thống hình ảnh. 
• Không thay thế hoàn toàn ngôn ngữ nói: Mặc dù PECS giúp trẻ giao tiếp, nhưng nó không thể hoàn toàn thay thế khả năng giao tiếp bằng lời nói. 
• Cần sự hỗ trợ liên tục: Để đạt được hiệu quả cao, PECS cần có sự hỗ trợ và can thiệp từ giáo viên và gia đình. 
• Cần tài nguyên và vật liệu: Việc chuẩn bị và duy trì hệ thống hình ảnh có thể tốn kém và đòi hỏi sự đầu tư về thời gian và tài nguyên.

Các giai đoạn trong phương pháp PECS

Dưới đây là cấu trúc của phương pháp dạy trẻ tự kỷ bằng hình ảnh (PECS), bao gồm 6 giai đoạn chính, mỗi giai đoạn có những mục tiêu và quy trình riêng:

Giai đoạn 1: Giao tiếp như thế nào?

Mục tiêu: Giúp trẻ chọn đúng tranh tương ứng với đồ vật (thức ăn hoặc đồ chơi yêu thích).

Quy trình:

• Cần hai người huấn luyện, thay phiên nhau để tránh sự nhàm chán.
• Không gợi ý bằng lời nói, để trẻ tự tìm và lựa chọn tranh.
• Giới thiệu mỗi tranh một lần, thực hiện 30-40 lần/ngày với các đồ vật khác nhau.
• Đảm bảo có sự thay đổi thường xuyên về các đồ vật để giữ hứng thú cho trẻ.

Giai đoạn 2: Khoảng cách và kiên trì

Mục tiêu: Trẻ có thể tìm tranh trong cuốn tập và di chuyển đến gần để đưa cho đối tượng giao tiếp.

Quy trình:

• Giữ cách dạy tương tự giai đoạn 1 nhưng thay đổi đối tượng giao tiếp (cha mẹ, bạn bè) và tăng khoảng cách.
• Khuyến khích trẻ giao tiếp bằng hình ảnh trong nhiều môi trường và với nhiều người khác nhau.

Giai đoạn 3: Phân biệt tranh

Mục tiêu: Trẻ tự chọn tranh đúng với đồ vật, thức ăn mà trẻ muốn.

Quy trình:

• Giai đoạn 3A: Giúp trẻ phân biệt 2 bức tranh (1 bức yêu thích, 1 bức không yêu thích). Khen ngợi trẻ khi chọn đúng, và nhắc lại khi chọn sai.
• Giai đoạn 3B: Liên kết tranh và đồ vật thật. Khuyến khích trẻ chọn tranh mà không cần gợi ý. Thực hiện lặp lại và thay đổi vị trí tranh liên tục.

Giai đoạn 4: Nguyên câu

Mục tiêu: Giúp trẻ xin đồ vật bằng câu hoàn chỉnh thay vì chỉ dùng hình ảnh đơn lẻ.

Quy trình:

• Bước 1: Gắn tranh “Cho con” và cho trẻ chọn tranh đồ vật yêu thích.
• Bước 2: Trẻ tự dán tranh “Cho con” và chọn tranh đồ vật mà không cần trợ giúp.
• Bước 3: Đọc to câu khi trẻ đã dán tranh vào miếng đặt câu, giúp trẻ liên kết chữ và hình ảnh.
• Bước 4: Giảm cỡ tranh để tăng khả năng phân biệt và liên kết giữa tranh và đồ vật.

Giai đoạn 5: Trả lời "Con muốn gì?"

Mục tiêu: Giúp trẻ trả lời câu hỏi “Con muốn gì?” và khuyến khích trẻ chủ động xin đồ vật.

Quy trình:

• Bước 1: Đặt câu hỏi và gợi ý cho trẻ. Hỗ trợ trẻ khi cần thiết.
• Bước 2: Đặt câu hỏi mà không gợi ý ngay, chờ trẻ tự thực hiện.
• Bước 3: Thực hiện lặp lại để trẻ duy trì sự chủ động.

Giai đoạn 6: Bình luận

Mục tiêu: Giúp trẻ không chỉ trả lời câu hỏi mà còn bình luận về những gì trẻ thấy, nghe hoặc cảm nhận.

Quy trình:

• Dạy trẻ cách trả lời cho các câu hỏi khác nhau song song với việc trẻ chủ động xin đồ vật.
• Phát triển kỹ năng giao tiếp cho trẻ một cách tự nhiên và không chỉ phản hồi khi được hỏi.

Mặc dù còn tồn tại một số hạn chế, nhưng phương pháp dạy trẻ tự kỷ bằng hình ảnh (PECS) vẫn được đánh giá cao. Sự kết hợp linh hoạt giữa phương pháp PECS và các phương pháp can thiệp khác sẽ tạo điều kiện tối ưu cho sự phát triển của trẻ.