Trẻ tự kỷ biết đọc sớm: Giải mã và dấu hiệu cần lưu ý

Trẻ tự kỷ biết đọc sớm là hiện tượng khiến nhiều cha mẹ băn khoăn vì con đọc được chữ khi chưa biết nói rõ nhưng không hiểu nghĩa từ hoặc không giao tiếp được. Đây không phải là dấu hiệu thiên tài mà là biểu hiện của sự phát triển không đồng đều trong não bộ.

Hiện tượng trẻ tự kỷ biết đọc sớm là gì?

Ở trẻ bình thường, kỹ năng đọc thường hình thành sau 5 - 6 tuổi, khi trẻ đã có vốn từ và hiểu ngôn ngữ cơ bản. Tuy nhiên, ở một số trẻ, đặc biệt trong nhóm trẻ tự kỷ, khả năng đọc xuất hiện rất sớm, thậm chí từ 2 - 3 tuổi mà không cần được hướng dẫn theo phương pháp truyền thống.

Khi này, trẻ có thể nhận diện mặt chữ, phát âm đúng, đọc được cả các câu phức tạp nhưng không hiểu nội dung hoặc không giao tiếp được với người khác. Hiện tượng này được gọi là hyperlexia - chứng đọc sớm. Theo nghiên cứu của Treffert (2009), có thể chia hyperlexia thành ba nhóm chính:

• Nhóm 1: Trẻ phát triển bình thường nhưng biết đọc sớm tự nhiên, đây chỉ là biểu hiện của năng khiếu, không liên quan đến tự kỷ.
• Nhóm 2: Trẻ trong phổ tự kỷ có biểu hiện đọc sớm nhưng hiểu ngôn ngữ kém, giao tiếp hạn chế.
• Nhóm 3: Trẻ có dấu hiệu giống tự kỷ tạm thời, biết đọc sớm nhưng các biểu hiện giảm dần theo thời gian.

Vì sao trẻ tự kỷ có thể đọc sớm?

Trẻ tự kỷ có sự phát triển không đồng đều giữa các vùng não, đặc biệt là vùng xử lý ngôn ngữ, thị giác và trí nhớ. Một số vùng chịu trách nhiệm nhận diện ký hiệu, hình ảnh hoạt động mạnh hơn bình thường, trong khi vùng xử lý ý nghĩa ngôn ngữ và tương tác xã hội lại kém phát triển. Sự “lệch pha” này khiến trẻ có khả năng nhận diện và ghi nhớ chữ cái nhanh chóng nhưng không thực sự hiểu nghĩa.

Trẻ tự kỷ thường sở hữu khả năng ghi nhớ thị giác vượt trội. Khi tiếp xúc với chữ cái, bảng chữ, video học chữ hay flashcard, trẻ dễ dàng ghi nhớ hình dạng của từ mà không cần hiểu nội dung. Điều này giải thích vì sao một số trẻ có thể đọc cả từ phức tạp nhưng không hiểu từ đó nghĩa là gì.

Bên cạnh đó, trẻ tự kỷ còn có xu hướng thích các hoạt động mang tính lặp lại, trật tự và có quy luật. Điều này phù hợp với quá trình học chữ, đọc và ghi nhớ ký hiệu. Việc sử dụng công nghệ, thiết bị điện tử, video học chữ,,,, cũng góp phần kích thích khả năng nhận diện chữ ở nhóm trẻ này.

Trẻ tự kỷ đọc sớm có thông minh?

Một trong những hiểu lầm phổ biến nhất là trẻ biết đọc sớm là trẻ thông minh hơn bạn bè cùng trang lứa. Trên thực tế, khả năng đọc sớm ở trẻ tự kỷ không đồng nghĩa với chỉ số IQ cao hay trí tuệ vượt trội. Việc đọc sớm chỉ là kỹ năng cụ thể, không phản ánh toàn diện năng lực nhận thức.

Một số tài liệu chỉ ra rằng nhiều trẻ tự kỷ có thể đọc chữ chính xác nhưng lại không hiểu ngữ nghĩa. Điều này cho thấy sự tách rời giữa kỹ năng nhận diện từ và khả năng hiểu nội dung - hai quá trình khác biệt trong não bộ. Vì vậy, biết đọc sớm không phải là bằng chứng của thiên tài mà có thể là dấu hiệu cảnh báo trẻ phát triển ngôn ngữ không cân đối.

Lợi ích và thách thức ở trẻ tự kỷ đọc sớm

Hiện tượng hyperlexia không hoàn toàn tiêu cực, nếu được định hướng đúng, khả năng đọc sớm có thể trở thành công cụ hỗ trợ hiệu quả trong quá trình trị liệu và học tập của trẻ tự kỷ. Tuy nhiên đi kèm với đó là nhiều thách thức trong việc giúp trẻ hiểu, giao tiếp và tương tác xã hội.

Lợi ích tiềm năng

Khả năng đọc sớm có thể mở ra nhiều cơ hội học tập và phát triển cho trẻ tự kỷ, giúp trẻ tiếp cận ngôn ngữ và thế giới xung quanh một cách hiệu quả hơn. Việc tận dụng kỹ năng này còn giúp nâng cao sự tự tin và tạo động lực cho trẻ trong quá trình can thiệp và giáo dục đặc biệt. Tuy nhiên, để đạt được lợi ích dưới đây cần có sự hỗ trợ phối hợp từ cha mẹ, giáo viên và chuyên gia.

• Tăng cường khả năng học ngôn ngữ: Trẻ có thể học thêm từ mới, mẫu câu thông qua chữ viết.
• Hỗ trợ can thiệp trị liệu: Các chuyên gia có thể dùng chữ để điều hướng cảm xúc, kỹ năng xã hội thay vì chỉ dựa vào lời nói.
• Tạo hứng thú học tập: Việc trẻ yêu thích đọc còn giúp duy trì sự chú ý và động lực học tập trong quá trình can thiệp.

Thách thức thường gặp

Thách thức thường gặp khi trẻ tự kỷ đọc sớm là một chủ đề quan trọng cần hiểu kỹ để giúp phụ huynh và giáo viên có cách tiếp cận phù hợp. Mặc dù khả năng đọc sớm mang lại nhiều lợi ích nhưng trẻ vẫn đối mặt với nhiều khó khăn trong giao tiếp và phát triển ngôn ngữ. Do đó, việc nhận diện chính xác và hỗ trợ kịp thời sẽ góp phần hạn chế những bất lợi này.

• Hiểu lầm từ phía phụ huynh: Nhiều cha mẹ tin rằng con có khả năng này chỉ “đặc biệt” chứ không cần can thiệp, dẫn đến bỏ lỡ giai đoạn vàng điều trị.
• Kỹ năng giao tiếp hạn chế: Dù đọc tốt nhưng trẻ vẫn gặp khó trong diễn đạt, hiểu lời nói và tương tác với người khác.
• Hành vi lặp lại: Một số trẻ có xu hướng đọc đi đọc lại hoặc viết liên tục, trở thành hành vi ám ảnh.

Cha mẹ và giáo viên nên làm gì khi trẻ tự kỷ biết đọc sớm?

Phát hiện sớm và can thiệp đúng hướng là chìa khóa giúp trẻ phát huy thế mạnh mà không bị lệch phát triển. Khi nhận thấy trẻ biết đọc sớm bất thường, cha mẹ nên tiếp cận bằng thái độ quan sát khoa học thay vì vội vàng kết luận.

Đánh giá chuyên môn

Tốt hơn hết nên đưa trẻ đến gặp chuyên gia tâm lý - ngôn ngữ trị liệu hoặc bác sĩ chuyên khoa nhi phát triển để được đánh giá toàn diện. Việc xác định trẻ có rối loạn phổ tự kỷ hay không là bước đầu tiên và quan trọng để thiết kế chương trình can thiệp phù hợp.

Tận dụng khả năng đọc để hỗ trợ việc học

Cha mẹ và giáo viên có thể dùng chữ viết như công cụ trị liệu:

• Dạy cảm xúc qua hình ảnh và từ ngữ.
• Hướng dẫn kỹ năng xã hội qua truyện tranh, câu chuyện ngắn.
• Tăng vốn từ hiểu, không chỉ dạy đọc mà còn giải thích ý nghĩa, đặt câu hỏi.

Can thiệp toàn diện, không chỉ tập trung vào chữ

Bên cạnh việc rèn luyện học thuật, trẻ cần được hỗ trợ phát triển ngôn ngữ hiểu, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng tự lập và hành vi thích nghi. Liệu pháp ABA, trị liệu ngôn ngữ và trò chơi trị liệu đều có thể được chuyên gia tâm lý, bác sĩ ứng dụng trong quá trình can thiệp.

Xây dựng môi trường cân bằng

Gia đình cần tạo không gian thích hợp để khuyến khích trẻ vừa đọc vừa tương tác, ví dụ đọc sách cùng con, đặt câu hỏi về nội dung, đóng vai nhân vật trong truyện,... Đồng thời cũng nên hạn chế việc để trẻ chỉ đọc một mình hoặc sử dụng thiết bị điện tử quá lâu.

Trẻ tự kỷ đọc sớm là hiện tượng đặc trưng được gọi là hyperlexia, phản ánh sự phát triển không đồng đều của não bộ. Việc hiểu đúng hiện tượng này sẽ giúp cha mẹ tránh sai lầm khi đánh giá năng lực của con, đồng thời tận dụng ưu thế đọc sớm để hỗ trợ các khía cạnh phát triển khác.