Trẻ tự kỷ hay ném đồ: Hiểu đúng hành vi để can thiệp hiệu quả

Trẻ tự kỷ hay ném đồ không chỉ là biểu hiện nghịch ngợm mà là phản ứng cảm xúc và cảm giác phức tạp. Hành vi này khiến cha mẹ lo lắng, hoang mang vì không hiểu con đang muốn điều gì. Thông tin dưới đây sẽ giúp phụ huynh hiểu rõ nguyên nhân, mức độ nguy hiểm và cách xử lý và hỗ trợ trẻ hiệu quả.

Hiểu về hành vi trẻ tự kỷ hay ném đồ

Khi cha mẹ chứng kiến con ném đồ liên tục, họ thường nghĩ nguyên nhân là do trẻ bướng hoặc không nghe lời. Tuy nhiên, ở trẻ tự kỷ, hành vi ném đồ thường phản ánh những khó khăn sâu bên trong về cảm xúc, giao tiếp và xử lý thông tin cảm giác.

Hành vi ném đồ là gì?

Hành vi ném đồ là một dạng phản ứng có chủ đích hoặc vô thức khi trẻ quăng, đập, hoặc làm rơi đồ vật một cách lặp đi lặp lại. Với trẻ bình thường, đây có thể là cách khám phá thế giới xung quanh.

Tuy nhiên, với trẻ tự kỷ, ném đồ thường liên quan đến việc mất kiểm soát cảm xúc, tìm kiếm cảm giác mạnh hoặc phản ứng với căng thẳng. Hành vi này có thể diễn ra trong nhiều tình huống như khi trẻ mệt, tức giận hoặc không thể diễn đạt điều mình muốn.

Vì sao trẻ tự kỷ thường ném đồ?

Có nhiều nguyên nhân khiến trẻ tự kỷ ném đồ, trong đó phổ biến nhất là khó diễn đạt cảm xúc bằng lời nói. Khi không thể nói “con đang giận” hay “con không thích”, trẻ sẽ hành động để thể hiện cảm xúc đó. Một số trẻ lại bị quá tải cảm giác bởi tiếng ồn, ánh sáng hay mùi mạnh, khiến hệ thần kinh căng thẳng và phản ứng bằng hành vi ném.

Ngoài ra, một số trẻ tìm thấy sự thoải mái trong âm thanh hoặc chuyển động khi vật rơi hoặc đơn giản là muốn thu hút sự chú ý của người lớn. Dù xuất phát từ nguyên nhân nào, đây đều là tín hiệu để cha mẹ lắng nghe con nhiều hơn thay vì quát mắng.

Mức độ nguy hiểm và ảnh hưởng sức khỏe

Hành vi ném đồ thoạt nhìn có vẻ vô hại nhưng nếu kéo dài hoặc ngày càng dữ dội thường tiềm ẩn nhiều rủi ro cho cả sức khỏe thể chất lẫn tâm lý của trẻ cùng những người xung quanh.

Ảnh hưởng đến bản thân trẻ

Khi trẻ ném đồ, đặc biệt là vật cứng hoặc sắc nhọn, nguy cơ tự làm đau mình rất cao. Hơn nữa, nếu hành vi lặp đi lặp lại mà không được điều chỉnh, trẻ dễ hình thành thói quen phản ứng tiêu cực khi gặp căng thẳng. Điều này ảnh hưởng đến quá trình trị liệu, học tập và khả năng hòa nhập, về lâu dài, trẻ có thể tăng cảm giác sợ hãi, lo âu hoặc mất kiểm soát cảm xúc.

Ảnh hưởng đến gia đình và môi trường xung quanh

Không chỉ gây nguy hiểm, hành vi ném đồ còn khiến bầu không khí gia đình căng thẳng, cha mẹ cảm thấy mệt mỏi, bực bội, thậm chí sợ hãi khi không biết cách can thiệp. Nếu xảy ra trong lớp học, hành vi này dễ làm gián đoạn hoạt động chung, ảnh hưởng đến các bạn khác và khiến trẻ dễ bị xa lánh. Vì vậy, hiểu đúng và xử lý đúng tình trạng này là chìa khóa để đảm bảo an toàn và duy trì sự cân bằng tâm lý cho cả gia đình.

Cách nhận biết nguyên nhân ném đồ ở từng trẻ

Mỗi trẻ tự kỷ có một nguyên nhân tiềm ẩn khác nhau đằng sau hành vi ném đồ. Việc nhận biết đúng tác nhân sẽ giúp cha mẹ lựa chọn được phương pháp can thiệp phù hợp thay vì áp dụng một cách chung cho tất cả.

Quan sát bối cảnh hành vi

Cha mẹ hãy để ý khi nào trẻ thường ném đồ, ví dụ như khi bị ngăn cản, khi mệt, khi đói hay khi có người lạ đến nhà,.... Việc ghi nhận thời điểm, địa điểm và người có mặt giúp cha mẹ hiểu tác nhân khởi phát hành vi để can thiệp điều chỉnh kịp thời.

Theo dõi tín hiệu cảm xúc và thể chất

Trước khi ném đồ, nhiều trẻ có dấu hiệu thể hiện cảm xúc rõ ràng như cau mày, che tai, lặp từ hoặc di chuyển nhanh quanh phòng,... Đây là dấu hiệu tăng căng thẳng cảm giác hoặc cảm xúc, báo hiệu trẻ sắp bộc phát. Việc nhận diện sớm hành vi này giúp cha mẹ can thiệp nhẹ nhàng hơn bằng cách đưa trẻ ra khỏi môi trường ồn ào hoặc cho trẻ nghỉ ngơi.

Ghi nhật ký hành vi

Việc ghi chép chi tiết hành vi, bao gồm trước, trong và sau khi ném đồ là công cụ quan trọng giúp cha mẹ và chuyên viên trị liệu tìm ra quy luật. Qua thời gian, bạn sẽ thấy được mẫu hành vi lặp lại để có hướng điều chỉnh chính xác hơn.

Giải pháp giúp trẻ tự kỷ giảm hành vi ném đồ

Khi trẻ ném đồ, phản ứng đầu tiên của cha mẹ thường là la mắng hoặc ngăn cản. Tuy nhiên, điều này chỉ làm tăng căng thẳng và khiến tình trạng trầm trọng hơn. Thay vào đó, hãy áp dụng những cách xử lý khoa học và an toàn dưới đây.

Giữ an toàn và bình tĩnh

Khi trẻ bắt đầu ném đồ, điều quan trọng nhất là giữ an toàn cho cả trẻ và người xung quanh. Cha mẹ cần loại bỏ vật dễ vỡ, vật sắc nhọn khỏi tầm tay trẻ, đồng thời không nên la hét hay cố gắng lấy lại vật trong tay con vì điều đó có thể kích thích trẻ có hành vi nghiêm trọng hơn.

Giúp trẻ nhận diện cảm xúc

Nhiều trẻ tự kỷ không hiểu cảm xúc của chính mình, do đó cha mẹ có thể dạy trẻ gọi tên cảm xúc thông qua hình ảnh, biểu tượng mặt cười, mặt giận hoặc bảng cảm xúc. Khi trẻ biết nói “con giận”, “con buồn”, hành vi ném đồ sẽ dần giảm. Việc trao cho trẻ công cụ kiểm soát cảm xúc là bước nền quan trọng trong can thiệp hành vi.

Chuyển hướng hành vi

Thay vì cấm đoán tuyệt đối, hãy hướng dẫn trẻ cách thể hiện năng lượng tích cực. Nếu trẻ muốn ném, hãy để con ném bóng mềm, ném túi cát hoặc bóp đồ chơi cảm giác. Cách này vừa giúp trẻ xả năng lượng an toàn vừa học được giới hạn khi ném đồ.

Kết hợp ngôn ngữ trị liệu và hoạt động trị liệu

Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn về ngôn ngữ và cảm giác vận động. Khi này, trị liệu ngôn ngữ sẽ giúp trẻ diễn đạt nhu cầu và cảm xúc bằng lời, giảm hành vi bộc phát. Ngoài ra, hoạt động trị liệu cũng giúp ổn định hệ cảm giác, tăng khả năng tự điều chỉnh, từ đó giảm rõ rệt tần suất trẻ ném đồ.

Vai trò của cha mẹ trong quá trình can thiệp

Không ai hiểu và đồng hành cùng trẻ tốt hơn cha mẹ. Trong mọi liệu trình trị liệu, cha mẹ luôn là người thầy đầu tiên và mang lại môi trường an toàn giúp trẻ tiến bộ.

• Khuyến khích hành vi tích cực: Mỗi lần trẻ cố gắng kiểm soát bản thân hoặc thể hiện cảm xúc bằng lời, phụ huynh hãy khen ngợi và ghi nhận. Chính sự khích lệ này sẽ giúp trẻ cảm thấy được công nhận, từ đó củng cố hành vi tích cực.
• Tìm đến chuyên gia khi cần: Nếu hành vi ném đồ diễn ra thường xuyên, dữ dội hoặc đi kèm với các biểu hiện kích động mạnh, cha mẹ nên đưa trẻ đến gặp bác sĩ tâm lý hoặc chuyên viên can thiệp hành vi. Sự hỗ trợ từ chuyên gia giúp xác định nguyên nhân sâu và xây dựng kế hoạch trị liệu phù hợp với từng trẻ.

Trẻ tự kỷ hay ném đồ không phải xấu hay ngang bướng mà là một tín hiệu kêu cứu từ cảm xúc và hệ thần kinh non nớt của trẻ. Khi cha mẹ hiểu đúng, giữ bình tĩnh và phối hợp với chuyên gia, hành vi này sẽ dần được cải thiện. Điều quan trọng là hãy lắng nghe con, giúp con học cách bộc lộ cảm xúc an toàn và tạo môi trường yêu thương để trẻ phát triển trọn vẹn hơn.