Thắc mắc: Oxidative stress là gì?

Có lẽ nhiều người còn chưa biết, stress oxy hóa đóng vai trò như một lời nhắc nhở về sự cân bằng phức tạp chi phối sức khỏe của cơ thể chúng ta. Khi bạn hiểu vai trò và cơ chế hoạt động của các gốc tự do, chất chống oxy hóa lẫn sự tương tác phức tạp của chúng, bạn sẽ có thể chủ động nâng cao khả năng phòng thủ của tế bào và bảo vệ sức khỏe bản thân.

Oxidative stress là gì?

Oxidative stress, hay stress oxy hóa, đề cập đến trạng thái cân bằng mong manh giữa hai nhân tố thiết yếu trong cơ thể chúng ta - các gốc tự do và chất chống oxy hóa.

Trọng tâm của stress oxy hóa là các gốc tự do - phân tử chứa oxy và các electron tự do với số lượng không đồng đều. Những electron không được ghép đôi này sẽ dễ dàng phản ứng với các phân tử khác, từ đó gây ra các chuỗi phản ứng hóa học trong cơ thể. Quá trình đó được gọi là quá trình oxy hóa và có thể có lợi/có hại.

Chất chống oxy hóa sở hữu khả năng đặc biệt là tặng một electron cho các gốc tự do mà không làm ảnh hưởng đến sự ổn định của chính chúng. Bằng cách vô hiệu hóa các gốc tự do, chất chống oxy hóa bảo vệ các tế bào của chúng ta khỏi tác hại của stress oxy hóa, hoạt động hiệu quả như những người bảo vệ sức khỏe của tế bào.

Trong số những chất bảo vệ tuyến đầu chống lại stress oxy hóa là vitamin A, C và E. Những chất dinh dưỡng thiết yếu này không chỉ nuôi dưỡng cơ thể chúng ta mà còn củng cố khả năng phòng thủ của tế bào. Vitamin A hỗ trợ sức khỏe của da và chức năng miễn dịch, vitamin C hỗ trợ sản xuất collagen và phản ứng miễn dịch. Trong khi đó, vitamin E bảo vệ màng tế bào khỏi quá trình oxy hóa, duy trì tính toàn vẹn của tế bào.

Cơ thể chúng ta còn có một chất bảo vệ nội tại chống lại stress oxy hóa, đó chính là glutathione. Chất chống oxy hóa tự nhiên này hoạt động như một lá chắn mạnh mẽ, chống lại các gốc tự do và tăng cường khả năng phục hồi của tế bào. Mặc dù sự hiện diện của nó rất phổ biến, nhưng các yếu tố như tuổi tác, chế độ ăn uống và tiếp xúc với môi trường có thể ảnh hưởng đến mức độ glutathione, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì lối sống cân bằng.

Ảnh hưởng của oxidative stress lên cơ thể

Quá trình oxy hóa là một quá trình không thể thiếu trong cơ thể chúng ta, cung cấp năng lượng cho sự sống. Tuy nhiên, khi quá trình này chuyển sang trạng thái căng thẳng oxy hóa, sự mất cân bằng sẽ xuất hiện giữa các gốc tự do và chất chống oxy hóa.

Bạn hãy hình dung một bức tranh bên trong cơ thể, nơi đó gốc tự do ở một góc và chất chống oxy hóa ở góc khác. Khi stress oxy hóa xảy ra, trạng thái cân bằng mong manh này sẽ bị phá vỡ. Các gốc tự do dư thừa chiếm thế thượng phong, tấn công các mô của cơ thể bạn với sự hung hăng không thể kiểm soát. Những phân tử hung hăng này nhắm vào mô mỡ, DNA và protein, gây ra một loạt thiệt hại lan truyền qua các hệ thống của cơ thể bạn.

Hậu quả của stress oxy hóa là vấn đề cần xem xét một cách nghiêm túc, bởi đây có thể là nơi mà các vấn đề sức khỏe mãn tính hình thành và phát triển, điển hình như:

Bệnh tiểu đường

Stress oxy hóa có thể làm trầm trọng thêm tình trạng kháng insulin, nền tảng của bệnh tiểu đường.

Xơ vữa động mạch

Khi stress oxy hóa bào mòn thành mạch máu, quá trình ngấm ngầm của xơ vữa động mạch xảy ra, đỉnh điểm là sự thu hẹp và xơ cứng các ống dẫn quan trọng.

Viêm mãn tính

Một vòng luẩn quẩn được thiết lập khi stress oxy hóa thúc đẩy tình trạng viêm mãn tính, thúc đẩy môi trường chín muồi cho các tình trạng viêm nhiễm khác nhau phát triển.

Tăng huyết áp

Domino của stress oxy hóa kích hoạt rối loạn chức năng mạch máu, một dấu hiệu báo trước của bệnh tăng huyết áp, làm tăng thêm nguy cơ mắc bệnh tim.

Bệnh tim

Sự tấn công không ngừng của stress oxy hóa lên các mô tim mạch mở đường cho bệnh tim, làm tăng nguy cơ đau tim và đột quỵ.

Bệnh thoái hóa thần kinh

Bộ não không thoát khỏi sự tổn thương. Stress oxy hóa ăn mòn cấu trúc tế bào thần kinh, góp phần làm xuất hiện các bệnh thoái hóa thần kinh như Parkinson và Alzheimer.

Ung thư

Một hậu quả nguy hiểm của stress oxy hóa là khả năng dẫn đến tổn thương và đột biến DNA, có khả năng thúc đẩy sự phát triển của các tế bào ung thư.

Lão hóa

Sự tích lũy dần dần các tổn thương tế bào gây ra bởi các gốc tự do không được kiểm soát góp phần làm xói mòn sức sống trẻ trung.

Mặc dù oxidative stress thoạt nghe có vẻ ghê gớm, nhưng điều quan trọng cần nhớ là quyền chủ động sức khỏe nằm trong tay của chính chúng ta. Nuôi dưỡng lối sống giàu chất chống oxy hóa, áp dụng các kỹ thuật kiểm soát căng thẳng và áp dụng chế độ ăn uống cân bằng có thể đóng vai trò là lá chắn chống lại sự tấn công của stress oxy hóa.

Các yếu tố nguy cơ gây stress oxy hóa

Một số gốc tự do được sản sinh trong cơ thể chúng ta thông qua các quá trình viêm, chuyển hóa, hoặc qua các hoạt động như tập thể dục. Đây là điều hoàn toàn bình thường và nó là một phần trong hệ thống sinh lý khỏe mạnh.

Ngoài ra, bạn có thể tiếp xúc một số gốc tự do trong môi trường từ các nguồn sau đây:

• Ozone khí quyển;
• Thuốc trừ sâu và chất tẩy rửa (một số loại);
• Khói thuốc lá;
• Bức xạ;
• Ô nhiễm.

Lưu ý, ngay cả chế độ ăn nhiều đường, chất béo hay thức uống chứa cồn cũng góp phần làm tăng sản xuất ra các gốc tự do trong cơ thể.

Kiểm soát và ngăn ngừa tình trạng stress oxy hóa

Mặc dù việc tránh hoàn toàn các gốc tự do có thể là một thách thức, nhưng cuộc chiến chống lại stress oxy hóa không phải là không thể thông qua một số biện pháp sau đây:

Chế độ ăn giàu dinh dưỡng

Nền tảng để bạn chống lại stress oxy hóa nằm ở các loại thực phẩm bạn chọn để nuôi dưỡng cơ thể. Nâng cao khả năng chống oxy hóa bằng cách áp dụng chế độ ăn uống giàu dưỡng chất tự nhiên.

Trái cây và rau quả

Thường xuyên bổ sung các loại quả mọng, anh đào, trái cây họ cam quýt, mận khô và các loại rau có lá màu xanh đậm vào bữa ăn, chúng sẽ cung cấp nhiều chất chống oxy hóa vào cơ thể bạn.

Các loại hạt và cá

Quả óc chó, hạnh nhân, hạt điều và cá béo đóng góp cho cơ thể nguồn chất chống oxy hóa dồi dào, giúp tăng cường khả năng phòng thủ cho tế bào của bạn.

Vitamin và gia vị

Vitamin E và C, nghệ, trà xanh, melatonin, hành tây, tỏi và quế,... đều là những kho báu giúp tăng gấp đôi chất chống oxy hóa, không những tăng hương vị mà còn giúp ích cho sức khỏe.

Lối sống lành mạnh

Lựa chọn lối sống của bạn có ảnh hưởng sâu sắc đến stress oxy hóa. Thay đổi và duy trì lối sống lành mạnh, khoa học sẽ giúp cuộc sống lẫn sức khỏe của bạn tốt lên mỗi ngày.

Tập thể dục thường xuyên

Tham gia tập thể dục vừa phải để nâng cao khả năng chống oxy hóa tự nhiên của cơ thể. Tập thể dục không chỉ bảo vệ chống lại stress oxy hóa mà còn liên quan đến tuổi thọ, giảm nguy cơ mắc bệnh và quá trình lão hóa diễn ra chậm hơn.

Kiêng thuốc lá

Tránh khói thuốc lá độc hại. Cả hút thuốc chủ động và thụ động đều khiến cơ thể bạn tiếp xúc với các hóa chất độc hại làm tăng stress oxy hóa và ảnh hưởng đến sức khỏe.

Hạn chế tiếp xúc hóa chất

Giảm thiểu tiếp xúc trực tiếp với hóa chất tẩy rửa, thuốc trừ sâu và bức xạ không cần thiết. Bảo vệ cơ thể bạn khỏi các nguồn stress oxy hóa có thể tránh được.

Sống thân thiện với môi trường

Ưu tiên các lựa chọn có ý thức về môi trường như phương tiện giao thông công cộng hoặc đi chung xe để giảm ô nhiễm - một yếu tố góp phần làm tăng sản xuất gốc tự do.

Hạn chế/kiêng bia rượu

Uống có chừng mực khi nói đến đồ uống có cồn. Bằng cách hạn chế tiêu thụ quá mức, bạn góp phần tạo nên một cơ thể khỏe mạnh hơn và ít bị stress oxy hóa hơn.

Giấc ngủ chất lượng

Ưu tiên ngủ đủ giấc và ngon giấc, vì nó đóng vai trò then chốt trong việc duy trì sự cân bằng trên các hệ thống của cơ thể bạn, từ hormone đến chất chống oxy hóa.

Dùng kem chống nắng đúng cách

Bảo vệ làn da của bạn khỏi sự tàn phá của tia UV bằng kem chống nắng. Bằng cách ngăn ngừa tổn thương da, bạn giảm các tác nhân tiềm ẩn gây ra stress oxy hóa.

Kiểm soát khẩu phần

Chia bữa ăn của bạn thành nhiều phần nhỏ hơn, thường xuyên hơn sẽ giúp cơ thể bạn kiểm soát stress oxy hóa hiệu quả hơn. Cách tiếp cận này ngăn cơ thể liên tục vật lộn với mức độ căng thẳng cao.

Hy vọng qua bài viết này bạn đã có thể hiểu oxidative stress là gì cũng như làm cách nào để kiểm soát và ngăn ngừa stress oxy hóa. Bằng cách nắm lấy sức mạnh của sự lựa chọn và đưa các biện pháp phòng ngừa vào thói quen hàng ngày của mình, bạn hoàn toàn có thể chủ động thay đổi quỹ đạo sức khỏe của mình. 

Xem thêm: Top 8 loại cây trồng giúp bạn giảm stress hiệu quả