Tỷ lệ nhiễm HIV qua đường miệng cùng các biện pháp phòng tránh an toàn

Trong nhiều năm qua, HIV vẫn là chủ đề nhạy cảm nhưng cần thiết được trao đổi công khai để nâng cao ý thức cộng đồng. Quan hệ tình dục bằng miệng thường bị bỏ qua khi nói về đường lây truyền HIV vì nhiều người cho rằng nguy cơ không đáng kể. Tuy nhiên, để bảo vệ sức khỏe, việc hiểu đúng bản chất tỷ lệ nhiễm HIV qua đường miệng cùng các yếu tố ảnh hưởng là điều cần thiết. Khi nắm rõ cơ chế lây nhiễm, chúng ta có thể vừa tránh được những lo lắng thái quá vừa không chủ quan trong phòng tránh.

HIV có tồn tại trong nước bọt nhưng nguy cơ lây truyền thấp

Nhiều nghiên cứu y học đã chỉ ra rằng HIV có thể xuất hiện trong nước bọt của người nhiễm nhưng lượng virus này rất thấp và thường không đủ khả năng gây bệnh khi tiếp xúc thông thường.

HIV là virus gây suy giảm miễn dịch ở người, tồn tại trong máu, tinh dịch, dịch âm đạo, sữa mẹ và một số dịch cơ thể khác. Nước bọt cũng có thể chứa HIV nhưng ở nồng độ cực thấp. Ngoài ra, trong nước bọt có nhiều enzyme và kháng thể tự nhiên giúp ức chế sự tồn tại và nhân lên của virus. Vì vậy, khi chỉ tiếp xúc miệng - miệng qua việc hôn hoặc dùng chung bát đũa, nguy cơ gần như bằng không.

Tuy nhiên, việc khẳng định nguy cơ “bằng không” không hoàn toàn chính xác. Trong một số điều kiện nhất định, lượng virus dù nhỏ vẫn có thể xâm nhập vào máu nếu niêm mạc miệng bị tổn thương. Đây là lý do tại sao giới chuyên môn vẫn khuyến cáo thận trọng trong một số tình huống đặc biệt.

Tỷ lệ nhiễm HIV qua đường miệng và các yếu tố ảnh hưởng nguy cơ lây truyền

Tỷ lệ nhiễm HIV qua đường miệng phụ thuộc vào nhiều yếu tố như tình trạng sức khỏe răng miệng, tải lượng virus ở người nhiễm và mức độ tiếp xúc với dịch cơ thể chứa virus.

Các tổ chức y tế quốc tế cho biết, chưa có con số thống kê tuyệt đối về tỷ lệ nhiễm HIV qua đường miệng do tần suất xảy ra rất hiếm và khó xác định nguồn lây chính xác. Tuy nhiên, hầu hết các nghiên cứu đều thống nhất rằng nguy cơ lây qua đường miệng thấp hơn nhiều so với đường âm đạo hoặc hậu môn.

Một số chuyên gia đưa ra ước tính rằng, nguy cơ lây qua quan hệ tình dục bằng miệng thấp hơn hàng chục đến hàng trăm lần so với quan hệ qua đường hậu môn. Sự khác biệt này là nhờ các yếu tố bảo vệ tự nhiên của khoang miệng như enzyme lysozyme, chất nhầy và acid trong dạ dày khi nuốt. Dù vậy, nếu người thực hiện hoặc người nhận có tổn thương niêm mạc, viêm loét, chảy máu nướu hoặc đang mắc bệnh lây qua đường tình dục khác thì tỷ lệ này sẽ tăng lên đáng kể.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ nhiễm HIV qua đường miệng

Mặc dù nguy cơ cơ bản thấp nhưng một số yếu tố có thể làm tăng khả năng virus xâm nhập qua đường miệng.

Vết thương hở trong miệng hoặc họng

Những vết loét, chảy máu do viêm lợi, viêm họng, nhiệt miệng hoặc tổn thương cơ học tạo điều kiện cho virus xâm nhập trực tiếp vào máu. Ngay cả những vết xước nhỏ do đánh răng mạnh hoặc ăn đồ cứng cũng có thể trở thành “cửa ngõ” cho HIV nếu tiếp xúc với dịch chứa virus.

Tải lượng virus cao ở người nhiễm

Người có tải lượng virus lớn (ví dụ đang ở giai đoạn cấp tính hoặc không điều trị) sẽ có nguy cơ truyền bệnh cao hơn. Điều này đặc biệt nguy hiểm khi quan hệ mà không sử dụng biện pháp bảo vệ.

Tiếp xúc trực tiếp với tinh dịch hoặc máu

Quan hệ bằng miệng mà có xuất tinh vào miệng hoặc tiếp xúc với máu từ vết thương hở sẽ làm nguy cơ tăng mạnh. Tinh dịch và máu là hai loại dịch có nồng độ HIV cao nhất nên tiếp xúc trực tiếp làm tăng nguy cơ vượt trội so với thông thường.

Hành vi tình dục thô bạo

Quan hệ mạnh hoặc sử dụng vật dụng gây ma sát mạnh có thể làm rách niêm mạc miệng hoặc bộ phận sinh dục.

Bệnh lý lây truyền khác

Các bệnh như herpes sinh dục, giang mai, lậu... có thể làm tổn thương niêm mạc và tăng khả năng lây HIV. Khi niêm mạc đã bị viêm loét do các bệnh này, chỉ cần tiếp xúc nhỏ với dịch chứa virus cũng có thể dẫn đến lây nhiễm.

Những yếu tố trên khiến tỷ lệ nhiễm HIV qua đường miệng tăng cao hơn mức thông thường, đặc biệt nếu kết hợp nhiều yếu tố cùng lúc.

Thực tế về khả năng lây nhiễm HIV qua đường miệng

Dữ liệu y khoa và ghi nhận ca bệnh thực tế đều cho thấy việc lây HIV qua đường miệng là có thể nhưng rất hiếm.

Các báo cáo y tế trên thế giới ghi nhận một số trường hợp nhiễm HIV nghi do quan hệ bằng miệng. Tuy nhiên, số ca này rất ít và hầu hết đều có yếu tố nguy cơ cao kèm theo như chảy máu miệng, viêm loét hoặc tiếp xúc với máu của người nhiễm.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) đều khẳng định rằng nguy cơ lây qua đường miệng thấp hơn nhiều so với các đường khác. Điều này không có nghĩa là hoàn toàn an toàn mà là xác suất thấp trong điều kiện bình thường.

Tại Việt Nam, các bác sĩ cũng cho biết đa số trường hợp nhiễm HIV là qua đường tình dục không an toàn hoặc dùng chung kim tiêm. Trường hợp lây qua đường miệng nếu có thường liên quan tới hành vi quan hệ có yếu tố nguy cơ cao.

Cách giảm tối đa nguy cơ lây nhiễm HIV qua đường miệng

Với các biện pháp phòng ngừa phù hợp, nguy cơ lây HIV qua đường miệng gần như có thể được loại bỏ.

Kiểm tra và điều trị các vấn đề răng miệng

Giữ niêm mạc miệng lành lặn, điều trị dứt điểm viêm lợi, loét miệng hoặc chảy máu chân răng. Việc vệ sinh răng miệng hàng ngày bằng bàn chải mềm, chỉ nha khoa và nước súc miệng kháng khuẩn sẽ giúp giảm viêm nhiễm và phòng ngừa vết thương hở - yếu tố làm tăng khả năng lây HIV.

Sử dụng biện pháp bảo vệ

Dùng bao cao su hoặc màng chắn miệng khi quan hệ bằng miệng, đặc biệt trong trường hợp chưa biết tình trạng HIV của bạn tình. Nên lựa chọn loại bao hoặc màng chắn chất lượng, có nguồn gốc rõ ràng để đảm bảo hiệu quả phòng tránh tối đa.

Tránh xuất tinh vào miệng

Giảm thiểu tiếp xúc trực tiếp với tinh dịch hoặc dịch âm đạo để hạn chế khả năng virus xâm nhập. Nếu không thể tránh, nên nhổ bỏ và súc miệng ngay bằng nước sạch, tránh dùng bàn chải răng ngay lập tức để không làm tổn thương niêm mạc.

Điều trị HIV bằng thuốc kháng virus (ARV)

Người nhiễm điều trị tốt, tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện sẽ hầu như không truyền bệnh (khái niệm U=U: Undetectable = Untransmittable). Việc tuân thủ đúng phác đồ điều trị không chỉ bảo vệ sức khỏe người nhiễm mà còn là biện pháp phòng ngừa cộng đồng hiệu quả.

Dùng thuốc dự phòng

PrEP (dự phòng trước phơi nhiễm) và PEP (dự phòng sau phơi nhiễm) có hiệu quả cao trong ngăn ngừa lây HIV. PrEP thích hợp cho người có nguy cơ cao, còn PEP cần được dùng trong vòng 72 giờ sau phơi nhiễm để đạt hiệu quả tốt nhất.

Khám và xét nghiệm định kỳ

Phát hiện sớm và điều trị kịp thời sẽ giúp giảm nguy cơ lây cho người khác. Các chuyên gia khuyến nghị nên xét nghiệm ít nhất 6 tháng một lần đối với người có hành vi nguy cơ, kể cả khi không có triệu chứng.

Những biện pháp này không chỉ giúp giảm tỷ lệ nhiễm HIV qua đường miệng mà còn bảo vệ sức khỏe tình dục nói chung.

Tóm lại, tỷ lệ nhiễm HIV qua đường miệng là một vấn đề thường bị hiểu sai. Nguy cơ thực tế thấp nhưng không phải bằng không, đặc biệt khi có các yếu tố nguy cơ như vết thương hở, tiếp xúc trực tiếp với dịch chứa virus hoặc tải lượng virus cao. Nhận thức đúng và áp dụng biện pháp phòng ngừa phù hợp sẽ giúp mỗi người bảo vệ bản thân và bạn tình một cách hiệu quả. Đừng ngần ngại tìm đến cơ sở y tế để được tư vấn và xét nghiệm nếu có bất kỳ nghi ngờ nào về phơi nhiễm HIV.