Viêm phổi ở trẻ sơ sinh: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Trẻ sơ sinh là đối tượng dễ mắc các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp vì có hệ miễn dịch chưa hoàn thiện. Một trong số những bệnh hô hấp thường gặp ở trẻ sơ sinh là viêm phổi. Căn bệnh này được xếp vào nhóm nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ dưới 1 tuổi. Điều đáng nói là nhiều bậc cha mẹ vẫn chưa biết cách nhận biết triệu chứng viêm phổi ở trẻ sơ sinh để đưa con đi khám và điều trị sớm.

Nguyên nhân gây viêm phổi ở trẻ sơ sinh

Viêm phổi ở trẻ sơ sinh có thể do vi khuẩn gây ra, trong đó phổ biến nhất là Streptococcus nhóm B (GBS). Đây là loại vi khuẩn thường tồn tại trong âm đạo mẹ và có thể lây sang con trong lúc sinh thường. Vì thế, bệnh còn được gọi là viêm phổi bẩm sinh ở trẻ sơ sinh - tình trạng nhiễm trùng phổi xảy ra ngay từ lúc trẻ mới chào đời hoặc trong vòng 48 giờ đầu sau sinh. Ngoài ra, các vi khuẩn khác như E. coli cũng có thể gây viêm phổi ở trẻ sơ sinh. Chlamydia trachomatis thường gây viêm phổi ở trẻ từ 2 đến 18 tuần tuổi, do lây truyền từ mẹ trong quá trình sinh thường.

Virus cũng là một trong những tác nhân phổ biến gây viêm phổi ở trẻ sơ sinh. Thường gặp nhất là các chủng như RSV (virus hợp bào hô hấp), virus cúm, và adenovirus. Các loại virus này thường lây truyền sau sinh, khi trẻ tiếp xúc với người bệnh qua đường giọt bắn.

Loại nấm thường gây viêm phổi ở trẻ sơ sinh là Candida (đặc biệt là Candida albicans). Bên cạnh đó, môi trường ô nhiễm, không khí kém lưu thông, người chăm sóc bị bệnh nhưng không đeo khẩu trang cũng làm tăng nguy cơ trẻ sơ sinh bị lây nhiễm.

Dấu hiệu viêm phổi ở trẻ sơ sinh

Tình trạng nhiễm trùng nghiêm trọng ở phổi trẻ sơ sinh có thể diễn tiến nhanh và để lại hậu quả nặng nề nếu không được phát hiện kịp thời. Do trẻ sơ sinh chưa biết nói và biểu hiện bệnh không rõ ràng, nên người chăm sóc bé cần quan sát kỹ lưỡng mới nhận ra dấu hiệu viêm phổi ở trẻ sơ sinh.

Một trong những dấu hiệu sớm và đặc trưng của viêm phổi ở trẻ sơ sinh là thở nhanh, thường trên 60 lần/phút đối với trẻ dưới 2 tháng tuổi. Trẻ có thể bị co lõm ngực khi thở, phập phồng cánh mũi. Trong trường hợp viêm phổi nặng, cha mẹ sẽ thấy môi, đầu ngón tay, ngón chân trẻ bị tím tái. Đây là dấu hiệu của thiếu oxy máu nghiêm trọng.

Trẻ bị viêm phổi thường có biểu hiện bỏ bú, bú ít hơn bình thường, ngủ li bì, ít phản ứng với môi trường xung quanh hoặc quấy khóc bất thường kéo dài. Một số trẻ có thể sốt cao, nhưng ở trẻ dưới 2 tháng tuổi, hạ thân nhiệt cũng là dấu hiệu nguy hiểm cần được chú ý. Nếu trẻ bỏ bú hoàn toàn, khó đánh thức, hoặc quấy khóc không dỗ được, cha mẹ cũng cần nhanh chóng đưa con đến cơ sở y tế.

Viêm phổi ở trẻ sơ sinh có nguy hiểm không?

Viêm phổi là một trong những bệnh lý hô hấp nguy hiểm nhất ở giai đoạn đầu đời của trẻ, đặc biệt là trong 28 ngày đầu sau sinh. Hệ miễn dịch của trẻ sơ sinh chưa hoàn thiện, phổi còn non yếu và khả năng đáp ứng điều trị còn hạn chế. Điều này khiến bệnh có thể diễn tiến rất nhanh, chỉ trong vài giờ nếu không được can thiệp kịp thời.

Một trong những biến chứng nguy hiểm hàng đầu của viêm phổi ở trẻ sơ sinh là suy hô hấp cấp. Biến chứng này xảy ra khi phổi không còn đủ khả năng trao đổi khí, gây tím tái, thở ngáp cá, thậm chí ngưng thở. Trường hợp nặng hơn, vi khuẩn hoặc virus từ phổi có thể lan ra toàn thân, gây nhiễm trùng huyết, rối loạn đông máu và tổn thương đa cơ quan. Nếu không được điều trị tích cực, trẻ có thể bị tử vong. Nguy cơ tử vong sẽ cao hơn ở trẻ sinh non, nhẹ cân hoặc có bệnh lý bẩm sinh.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), viêm phổi là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi. Chính vì vậy, việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời là yếu tố sống còn để bảo vệ sức khỏe và tính mạng của trẻ.

Điều trị viêm phổi ở trẻ sơ sinh

Điều trị viêm phổi ở trẻ sơ sinh cần được thực hiện sớm, tích cực và theo dõi chặt chẽ tại cơ sở y tế. Dưới đây là một số nguyên tắc điều trị quan trọng:

Dùng thuốc sớm và đúng loại

Trẻ sơ sinh bị viêm phổi do vi khuẩn cần được điều trị bằng kháng sinh càng sớm càng tốt. Kháng sinh được lựa chọn phải phù hợp với tác nhân nghi ngờ. Phác đồ phổ biến là kết hợp Ampicillin và Gentamicin, hoặc sử dụng Cefotaxime trong trường hợp nghi ngờ vi khuẩn gram âm hoặc bệnh nặng hơn.

Nếu trẻ có yếu tố nguy cơ như vỡ ối kéo dài, mẹ sốt trong chuyển dạ hoặc có biểu hiện nhiễm trùng, bác sĩ có thể điều chỉnh kháng sinh dựa trên kết quả cấy máu hoặc xét nghiệm nhạy cảm kháng sinh.

Trong điều trị viêm phổi cộng đồng ở trẻ nhỏ, bác sĩ có thể cân nhắc sử dụng kháng sinh phối hợp chứa amoxicillin/clavulanate, đặc biệt trong các trường hợp không đáp ứng tốt với liệu pháp đơn trị ban đầu. Việc sử dụng kháng sinh phải do bác sĩ chỉ định và theo dõi chặt chẽ.

Trong trường hợp trẻ bị viêm phổi do virus, điều trị chủ yếu là hỗ trợ, bao gồm cung cấp oxy, duy trì nhiệt độ cơ thể và dinh dưỡng hợp lý. Việc sử dụng thuốc kháng virus cần được cân nhắc kỹ lưỡng và thường không được áp dụng rộng rãi.

Với trẻ bị viêm phổi do nấm, thuốc kháng nấm cũng sẽ được cân nhắc sử dụng.

Hỗ trợ hô hấp tích cực

Do phổi của trẻ sơ sinh còn non yếu, viêm phổi rất dễ gây suy hô hấp. Vì vậy, việc hỗ trợ hô hấp là bước quan trọng trong điều trị. Nếu trẻ có biểu hiện tím tái, thở nhanh, rút lõm ngực, hoặc SpO₂ dưới 94%, cần cho trẻ thở oxy qua mũi hoặc mặt nạ. Trong trường hợp nặng hơn, bác sĩ có thể chỉ định thở áp lực dương liên tục (CPAP) hoặc thở máy.

Chăm sóc hỗ trợ toàn diện

Trẻ sơ sinh bị viêm phổi cần được giữ ấm ổn định vì thân nhiệt dễ hạ. Trường hợp trẻ bú kém do mệt, cần hỗ trợ ăn bằng ống sonde dạ dày bằng sữa mẹ hoặc sữa công thức. Việc cung cấp đầy đủ dinh dưỡng là rất cần thiết để trẻ tăng sức đề kháng. Ngoài ra, trẻ cần được theo dõi sát các chỉ số sinh tồn như nhịp thở, mạch, phản xạ bú, màu da... để phát hiện sớm dấu hiệu chuyển nặng.

Theo dõi sát và điều chỉnh phác đồ

Quá trình điều trị viêm phổi ở trẻ sơ sinh cần theo dõi, đánh giá liên tục để kịp thời điều chỉnh phác đồ nếu cần. Nếu sau 48 - 72 giờ điều trị mà triệu chứng không cải thiện, bác sĩ sẽ xem xét thay đổi thuốc hoặc thực hiện thêm các cận lâm sàng như chụp X-quang phổi để kiểm tra tình trạng tổn thương.

Thời gian điều trị tùy theo mức độ bệnh

Thông thường, viêm phổi ở trẻ sơ sinh được điều trị trong vòng 7 - 10 ngày. Nếu trẻ có diễn tiến chậm, đáp ứng kém với kháng sinh ban đầu, hoặc xuất hiện biến chứng như tràn dịch màng phổi, nhiễm trùng huyết... thời gian điều trị có thể kéo dài hơn.

Viêm phổi ở trẻ sơ sinh là bệnh lý nghiêm trọng, tiềm ẩn nhiều biến chứng nguy hiểm. Vì vậy, mỗi bậc cha mẹ đều nên tìm hiểu dấu hiệu viêm phổi để chủ động đưa con đi khám sớm. Biết được nguyên nhân gây viêm phổi ở trẻ cũng giúp cha mẹ áp dụng các biện pháp phòng bệnh phù hợp. Đưa trẻ đi tiêm phòng đầy đủ, giữ vệ sinh môi trường sống và chăm sóc dinh dưỡng hợp lý cũng là cách giúp con giảm nguy cơ mắc bệnh.