Xét nghiệm độ lọc cầu thận​ là gì? Những thông tin cần biết

Độ lọc cầu thận (GFR) là một trong những xét nghiệm cận lâm sàng có ý nghĩa đặc biệt trong đánh giá chức năng thận. Xét nghiệm này phản ánh khả năng lọc máu của cầu thận, từ đó giúp phát hiện sớm các tổn thương hoặc suy giảm chức năng thận dù chưa có biểu hiện rõ ràng.

Xét nghiệm độ lọc cầu thận là gì?

Độ lọc cầu thận (Glomerular Filtration Rate - GFR) là chỉ số thể hiện khả năng lọc máu của thận, cụ thể là lượng máu được lọc qua các cầu thận trong vòng một phút. Đây được xem là thước đo quan trọng nhất để đánh giá chức năng thận, giúp phát hiện sớm các dấu hiệu suy giảm hoạt động lọc của cơ quan này.

Trong thực hành lâm sàng, xét nghiệm độ lọc cầu thận thường được ước tính gián tiếp (eGFR) dựa trên nồng độ creatinine huyết thanh, kết hợp với các yếu tố như tuổi, giới tính, cân nặng hoặc chủng tộc để tính toán. Ngoài ra, trong một số trường hợp đặc biệt hoặc cần độ chính xác cao, bác sĩ có thể chỉ định đo GFR trực tiếp bằng các chất đánh dấu đặc hiệu (như inulin, iohexol) hoặc thông qua xét nghiệm cystatin C.

Kết quả GFR phản ánh mức độ hoạt động của thận: Chỉ số càng thấp, mức độ tổn thương hoặc suy thận càng nghiêm trọng. Vì vậy, xét nghiệm độ lọc cầu thận đóng vai trò thiết yếu trong chẩn đoán, phân độ và theo dõi tiến triển bệnh thận mạn, cũng như trong việc điều chỉnh liều thuốc và lập kế hoạch điều trị cho người bệnh.

Ý nghĩa các chỉ số trong đánh giá độ lọc cầu thận (GFR)

Độ lọc cầu thận (GFR) là thông số phản ánh khả năng hoạt động của thận trong việc loại bỏ các chất cặn bã ra khỏi máu. Để xác định GFR, y học sử dụng nhiều phương pháp và chỉ số khác nhau nhằm đảm bảo độ chính xác và phù hợp với từng mục đích lâm sàng. Mỗi chỉ số có ưu điểm, hạn chế riêng và mang lại giá trị chẩn đoán khác nhau trong đánh giá chức năng thận.

Độ thanh lọc Inulin

Độ thanh lọc inulin được xem là phương pháp chuẩn xác nhất để xác định GFR thực sự, vì inulin là chất được lọc hoàn toàn qua cầu thận, không bị tái hấp thu hay bài tiết thêm tại ống thận.

Quy trình thực hiện gồm:

• Bệnh nhân nhịn ăn qua đêm và uống khoảng 2 lít nước trước khi xét nghiệm.
• Tiến hành truyền inulin tĩnh mạch liên tục trong quá trình đo.
• Sau 1 giờ, lấy mẫu máu và nước tiểu để đo nồng độ inulin, tính toán độ thanh lọc trung bình từ 4 lần đo.

Giá trị bình thường:

• Nam: ~130 mL/phút/1,73m².
• Nữ: ~120 mL/phút/1,73m².

Dù có độ chính xác cao, phương pháp này ít được áp dụng trong thực hành lâm sàng do quy trình phức tạp, chi phí cao và khó tiếp cận inulin. Hiện nay, nó chủ yếu được dùng trong nghiên cứu chuyên sâu về sinh lý thận.

Độ thanh lọc Creatinine

Creatinine là sản phẩm thoái hóa của creatin phosphate trong cơ, được thận đào thải qua nước tiểu. Do creatinine được sản xuất tương đối ổn định và lọc chủ yếu qua cầu thận, nồng độ creatinine huyết thanh là chỉ dấu quan trọng để ước tính GFR.

Có hai cách xác định độ thanh lọc creatinine:

• Đo trực tiếp: Dựa trên nồng độ creatinine trong máu và nước tiểu 24 giờ.
• Ước tính (eGFR): Tính toán bằng công thức Cockcroft-Gault hoặc MDRD, có xét đến tuổi, giới và cân nặng.

Phương pháp này đơn giản, chi phí thấp và dễ thực hiện, nên được sử dụng phổ biến trong lâm sàng.

Độ thanh lọc Urê máu

Urê là sản phẩm cuối của quá trình chuyển hóa protein tại gan, được lọc tự do qua cầu thận và tái hấp thu một phần ở ống thận. Do đó, nồng độ urê trong máu không chỉ phản ánh chức năng lọc của thận mà còn chịu ảnh hưởng bởi lưu lượng máu thận, tình trạng hydrat hóa và chế độ dinh dưỡng.

Giá trị bình thường:

• BUN: 10-15 mg/dL
• Urê huyết thanh: 20-30 mg/dL

Urê máu thường tăng khi GFR giảm dưới 60 mL/phút, tuy nhiên đây là chỉ số ít nhạy để phát hiện sớm suy giảm chức năng thận. Bên cạnh đó, urê có thể tăng trong các tình huống không liên quan đến bệnh thận như ăn nhiều chất đạm, sốt cao, dùng corticoid hoặc xuất huyết tiêu hóa.

Trong thực tế, việc kết hợp giữa độ thanh lọc creatinine và urê giúp cải thiện độ chính xác trong ước tính GFR:

• Creatinine có xu hướng cao hơn GFR thực do được bài tiết thêm.
• Urê lại thấp hơn GFR thực do bị tái hấp thu.

Do đó, trung bình cộng của hai giá trị này được xem là phản ánh gần đúng nhất với chức năng lọc thực tế của cầu thận, đặc biệt hữu ích trong đánh giá bệnh thận mạn tính và theo dõi tiến triển điều trị.

Khi nào cần thực hiện xét nghiệm độ lọc cầu thận?

Xét nghiệm độ lọc cầu thận (GFR) không phải là xét nghiệm thường quy cho tất cả mọi người, nhưng lại rất cần thiết đối với những nhóm có nguy cơ cao hoặc có dấu hiệu nghi ngờ tổn thương thận. Những đối tượng nên được chỉ định xét nghiệm độ lọc cầu thận bao gồm:

• Người mắc bệnh tiểu đường hoặc tăng huyết áp mạn tính: Đây là hai nguyên nhân hàng đầu gây tổn thương cầu thận và suy thận mạn.
• Người có tiền sử gia đình bị bệnh thận hoặc suy thận: Yếu tố di truyền làm tăng nguy cơ mắc bệnh thận.
• Người lớn tuổi (trên 50 tuổi): Chức năng thận có xu hướng suy giảm tự nhiên theo tuổi tác.
• Người có biểu hiện bất thường về nước tiểu: Như tiểu ít, tiểu bọt, tiểu đêm nhiều lần hoặc sưng phù chi.
• Bệnh nhân đang dùng thuốc có độc tính với thận: Ví dụ như thuốc kháng viêm không chứa steroid (NSAIDs) hoặc thuốc kháng sinh nhóm aminoglycosid.

Hy vọng những thông tin trên đã giúp bạn hiểu rõ hơn về xét nghiệm độ lọc cầu thận (GFR), một chỉ số quan trọng phản ánh tình trạng hoạt động của thận. Thực hiện xét nghiệm này định kỳ, đặc biệt ở những người có nguy cơ cao như mắc tiểu đường, tăng huyết áp hay bệnh thận mạn, sẽ giúp phát hiện sớm tổn thương thận và can thiệp kịp thời, tránh biến chứng nghiêm trọng. Nếu kết quả GFR của bạn thấp hơn bình thường hoặc có dấu hiệu bất thường về chức năng thận, hãy chủ động thăm khám bác sĩ chuyên khoa để được tư vấn và điều trị phù hợp, góp phần bảo vệ sức khỏe thận lâu dài.