Bệnh đậu mùa khỉ lây qua đường nào? Các dấu hiệu nhận biết sớm bệnh

Từ năm 2022, đậu mùa khỉ đã được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) xếp vào danh sách tình trạng y tế khẩn cấp toàn cầu. Mặc dù không nguy hiểm như COVID-19, nhưng bệnh vẫn tiềm ẩn rủi ro cho cộng đồng, đặc biệt với trẻ em, người có miễn dịch yếu và nhân viên y tế. Việc hiểu rõ bệnh đậu mùa khỉ lây qua đường nào sẽ giúp bạn biết cách bảo vệ bản thân cũng như góp phần ngăn chặn dịch bệnh lan rộng.

Bệnh đậu mùa khỉ lây qua đường nào?

Bệnh đậu mùa khỉ (Monkeypox) do virus Monkeypox gây ra, có khả năng lây từ người sang người thông qua nhiều con đường khác nhau. Không giống các bệnh truyền nhiễm lây qua không khí như COVID-19, virus đậu mùa khỉ chủ yếu lây qua tiếp xúc gần và trực tiếp với người bệnh. Vậy, bệnh đậu mùa khỉ lây qua đường nào?

Tiếp xúc trực tiếp với tổn thương da hoặc dịch tiết cơ thể

Đây là con đường lây chính. Virus tồn tại trong các tổn thương trên da như mụn nước, mụn mủ hoặc vết thương hở. Khi bạn chạm vào các vùng da này - thông qua tay trần, đồ dùng cá nhân, quần áo, ga giường hoặc khăn tắm - bạn có thể bị nhiễm virus. Nguy cơ tăng cao nếu bạn có vết thương hở hoặc vết xước nhỏ.

Quan hệ tình dục hoặc tiếp xúc gần da kề da

Nhiều ca nhiễm trong đợt dịch gần đây xảy ra ở các nhóm có hành vi tình dục đồng giới nam (MSM). Dù chưa được xác nhận là bệnh lây qua đường tình dục điển hình, nhưng các hành vi như quan hệ tình dục, hôn, ôm hoặc tiếp xúc thân mật kéo dài đều làm tăng nguy cơ lây truyền.

Một số nghiên cứu đã phát hiện virus trong dịch sinh dục và vùng da có tổn thương, tuy nhiên hiện nay chưa đủ bằng chứng để xếp đậu mùa khỉ vào nhóm bệnh lây truyền qua đường tình dục điển hình. Dù vậy, quan hệ tình dục và tiếp xúc thân mật da kề da vẫn là những tình huống làm tăng nguy cơ lây truyền.

Lây qua giọt bắn hô hấp khi tiếp xúc gần

Khi người bệnh nói chuyện, ho, hắt hơi ở khoảng cách gần (trong vòng 1 mét), virus có thể phát tán qua giọt bắn và xâm nhập qua niêm mạc mũi, miệng hoặc mắt. Tuy nhiên, virus đậu mùa khỉ không tồn tại lâu trong không khí như SARS-CoV-2 nên cần tiếp xúc gần và kéo dài mới có khả năng lây.

Lây từ mẹ sang con qua nhau thai hoặc khi sinh

Một số bằng chứng cho thấy virus có thể truyền từ mẹ sang thai nhi thông qua nhau thai, gây hậu quả nghiêm trọng cho thai kỳ. Trẻ sơ sinh cũng có thể nhiễm bệnh khi tiếp xúc gần với mẹ trong và sau khi sinh nếu mẹ đang mắc bệnh.

Lây từ động vật sang người (zoonotic)

Virus đậu mùa khỉ có nguồn gốc từ động vật hoang dã như khỉ, chuột, sóc. Người có thể nhiễm virus nếu bị cắn, bị trầy xước do động vật nhiễm bệnh hoặc tiếp xúc với máu, thịt sống, mô hoặc dịch tiết từ chúng. Các trường hợp này phổ biến hơn ở châu Phi - nơi virus lưu hành tự nhiên.

Bệnh đậu mùa khỉ lây qua tiếp xúc gần và trực tiếp là chính - đặc biệt khi có tổn thương da hoặc tiếp xúc thân mật với người bệnh. Việc lây qua không khí là rất hiếm và không phải con đường lây chính.

Những hiểu lầm phổ biến về đường lây truyền bệnh đậu mùa khỉ

Hiểu sai về con đường lây truyền có thể dẫn đến hoang mang hoặc chủ quan. Dưới đây là một số hiểu lầm thường gặp:

• "Đậu mùa khỉ lây giống như COVID-19": Không đúng. Đậu mùa khỉ không lây dễ dàng qua không khí như COVID-19. Virus chủ yếu lây qua tiếp xúc gần và giọt bắn ở khoảng cách rất gần, không lan rộng trong không khí.
• "Chỉ có người đồng tính mới mắc bệnh": Bệnh có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai tiếp xúc gần với người nhiễm, không phân biệt giới tính hay xu hướng tình dục. Tập trung vào một nhóm sẽ gây kỳ thị và bỏ sót các ca khác.
• "Phát ban mới là lúc có thể lây": Không hoàn toàn. Người bệnh có thể lây từ khi sốt, đau đầu, sưng hạch - ngay cả trước khi phát ban rõ rệt. Vì vậy cần cảnh giác với cả triệu chứng toàn thân ban đầu.
• "Không tiếp xúc trực tiếp thì sẽ an toàn": Virus có thể tồn tại trên bề mặt vải vóc, khăn tắm, ga giường,… Nếu bạn chạm vào những vật dụng này mà không biết đã bị nhiễm, vẫn có nguy cơ mắc bệnh.

Các dấu hiệu nhận biết sớm bệnh đậu mùa khỉ

Nhận diện triệu chứng là bước đầu tiên để tự bảo vệ mình và người khác. Các biểu hiện bao gồm:

• Sốt cao đột ngột (≥38.5°C).
• Ớn lạnh, đau đầu, đau cơ, mệt mỏi toàn thân.
• Sưng hạch bạch huyết (thường thấy ở cổ, nách, bẹn) - điểm phân biệt với bệnh thủy đậu.
• Phát ban dạng mụn nước, mụn mủ, có thể kèm ngứa hoặc đau rát.
• Ban bắt đầu ở mặt, sau đó lan ra lòng bàn tay, bàn chân, ngực, lưng.

Người bệnh có thể lây từ khi xuất hiện triệu chứng đầu tiên cho đến khi các tổn thương da lành hẳn và lớp vảy bong ra hoàn toàn. Thời gian lây truyền kéo dài từ 2-4 tuần.

Ai có nguy cơ cao mắc đậu mùa khỉ?

Không phải ai cũng dễ nhiễm bệnh như nhau. Các nhóm dưới đây có nguy cơ cao hơn:

• Người sống cùng, chăm sóc hoặc tiếp xúc gần người bệnh.
• Người có nhiều bạn tình, đặc biệt là quan hệ không an toàn.
• Nhân viên y tế, nhân viên phòng thí nghiệm.
• Trẻ em, phụ nữ mang thai và người có hệ miễn dịch yếu.
• Người sống ở khu vực có dịch hoặc đi du lịch đến vùng dịch.

Làm sao để phòng tránh bệnh đậu mùa khỉ hiệu quả?

Hạn chế tiếp xúc gần nếu không cần thiết

Tránh tiếp xúc da kề da với người có triệu chứng hoặc đang nghi ngờ mắc bệnh. Nếu sống chung với người bệnh, cần cách ly riêng, dùng đồ cá nhân riêng.

Vệ sinh cá nhân và môi trường

Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn. Vệ sinh bề mặt, giặt khăn, ga giường bằng nước nóng. Không dùng chung đồ cá nhân.

Tăng cường miễn dịch và cảnh giác khi có triệu chứng

Dinh dưỡng đầy đủ, nghỉ ngơi hợp lý giúp cơ thể khỏe mạnh hơn. Nếu xuất hiện các dấu hiệu nghi ngờ - đặc biệt sau khi đi lại hoặc tiếp xúc gần - hãy đến cơ sở y tế và tự cách ly.

Việc hiểu rõ bệnh đậu mùa khỉ lây qua đường nào không chỉ giúp bạn chủ động phòng tránh mà còn hạn chế hoang mang và kỳ thị. Hãy giữ cảnh giác, tuân thủ hướng dẫn y tế và bảo vệ sức khỏe cộng đồng một cách có trách nhiệm.