Bệnh viêm não mô cầu ở trẻ em: Nguyên nhân, triệu chứng, điều trị và cách phòng ngừa

Thực tế cho thấy, căn bệnh viêm não mô cầu có thể xảy ra ở bất kỳ độ tuổi nào nhưng trẻ em là nhóm đối tượng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn cả. Với tốc độ lây lan nhanh và hậu quả nghiêm trọng, đây là một trong những mối quan ngại lớn đối với sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là ở trẻ nhỏ. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu chi tiết về nguyên nhân, triệu chứng, điều trị và cách phòng ngừa bệnh viêm não mô cầu ở trẻ em.

Tổng quan về căn bệnh viêm não mô cầu ở trẻ em

Viêm não mô cầu là bệnh nhiễm khuẩn cấp tính do vi khuẩn Neisseria meningitidis gây ra. Vi khuẩn này tấn công màng não và não bộ và dẫn đến tình trạng viêm nhiễm nghiêm trọng. Đây là một bệnh lý nguy hiểm bởi căn bệnh này có thể tiến triển rất nhanh, gây ra các triệu chứng như sốt cao đột ngột, co giật, đau đầu dữ dội và nôn mửa. Nếu không được can thiệp kịp thời, bệnh có thể dẫn đến các biến chứng nặng nề như suy đa cơ quan, viêm màng tim, tổn thương thần kinh vĩnh viễn hoặc thậm chí tử vong.

Theo các nghiên cứu y khoa, bệnh viêm não mô cầu thường xuất hiện dưới hai dạng chính bao gồm viêm màng não mô cầu (ảnh hưởng đến màng bao quanh não và tủy sống) và nhiễm khuẩn huyết mô cầu (vi khuẩn lan vào máu, gây nguy cơ sốc nhiễm trùng). Cả hai dạng đều đặc biệt nguy hiểm đối với trẻ em do tốc độ tiến triển nhanh và khả năng gây tử vong cao nếu không điều trị sớm.

Trẻ em, đặc biệt là những trẻ dưới 5 tuổi là nhóm đối tượng dễ mắc bệnh viêm não mô cầu nhất. Nguyên nhân chính là do hệ miễn dịch của trẻ chưa phát triển hoàn thiện. Trong giai đoạn đầu đời, cơ thể trẻ vẫn đang hình thành khả năng chống lại các tác nhân gây bệnh, bao gồm vi khuẩn Neisseria meningitidis. Điều này khiến trẻ dễ bị tấn công hơn so với người lớn.

Nguyên nhân gây bệnh viêm não mô cầu ở trẻ em

Bệnh viêm não mô cầu ở trẻ em chủ yếu do vi khuẩn Neisseria meningitidis gây ra. Đây là một loại vi khuẩn gram âm, thường trú ngụ trong mũi và họng của con người mà không gây triệu chứng (được gọi là người mang mầm bệnh không triệu chứng). Tuy nhiên, khi vi khuẩn này xâm nhập sâu vào máu hoặc màng não, nó có thể gây ra bệnh lý nghiêm trọng.

Vi khuẩn não mô cầu Neisseria meningitidis lây lan chủ yếu qua các giọt dịch hô hấp, chẳng hạn như khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện ở khoảng cách gần. Ngoài ra, việc tiếp xúc trực tiếp với chất tiết từ cơ thể người bệnh như nước bọt khi dùng chung thìa, cốc hoặc dịch mũi họng cũng là con đường lây truyền phổ biến. Điều đáng chú ý là không phải tất cả trẻ em tiếp xúc với vi khuẩn đều phát bệnh nhưng những trẻ có hệ miễn dịch yếu hoặc sống trong điều kiện vệ sinh kém sẽ có nguy cơ cao hơn.

Ngoài nguyên nhân trực tiếp từ vi khuẩn, một số yếu tố nguy cơ có thể làm tăng khả năng trẻ mắc bệnh viêm não mô cầu, bao gồm:

• Môi trường đông đúc: Trẻ sống hoặc học tập trong các không gian như trường học, nhà trẻ, khu ký túc xá dễ tiếp xúc với mầm bệnh hơn.
• Hệ miễn dịch suy yếu: Trẻ mắc các bệnh lý nền như suy dinh dưỡng, bệnh tự miễn, hoặc đang dùng thuốc ức chế miễn dịch (ví dụ: sau ghép tạng) có nguy cơ cao hơn.
• Tiếp xúc gần với người bệnh: Nếu trong gia đình hoặc cộng đồng có người mắc bệnh viêm não mô cầu, trẻ em dễ bị lây nhiễm nếu không được cách ly kịp thời.
• Mùa dịch bệnh: Bệnh thường bùng phát mạnh vào mùa xuân hoặc mùa đông, khi vi khuẩn dễ sinh sôi trong điều kiện ẩm ướt và lạnh.

Triệu chứng của bệnh viêm não mô cầu ở trẻ em

Nhận biết sớm các triệu chứng của bệnh viêm não mô cầu là yếu tố vô cùng quan trọng. Các triệu chứng phổ biến của bệnh viêm não mô cầu ở trẻ em bao gồm:

• Sốt cao đột ngột, thường trên 38,5°C, kèm theo rét run.
• Đau đầu dữ dội, đặc biệt ở trẻ lớn có thể diễn tả được cảm giác.
• Nôn mửa và buồn nôn, không liên quan đến bữa ăn.
• Cứng cổ, trẻ khó hoặc không thể cúi đầu về phía trước.
• Co giật, thường xuất hiện khi bệnh tiến triển nặng.
• Phát ban đỏ hoặc tím trên da, không mờ đi khi ấn (dấu hiệu đặc trưng của nhiễm khuẩn huyết mô cầu).
• Nhạy cảm với ánh sáng, trẻ có thể khóc hoặc khó chịu khi tiếp xúc với ánh sáng mạnh.
• Thay đổi tâm lý: Trẻ trở nên lờ đờ, khó thở, mất ý thức hoặc hôn mê.

Ở trẻ sơ sinh, các triệu chứng có thể khó nhận biết hơn, bao gồm khóc liên tục, bỏ bú, thóp phồng (ở trẻ dưới 1 tuổi) và cơ thể mềm nhũn. Vì vậy, cha mẹ cần đặc biệt chú ý đến bất kỳ dấu hiệu bất thường nào ở trẻ.

Thực tế cho thấy, viêm não mô cầu dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý khác như viêm màng não do virus, cúm nặng, hoặc nhiễm trùng do vi khuẩn khác. Tuy nhiên, dấu hiệu phát ban đỏ không mờ khi ấn là một đặc điểm quan trọng để phân biệt viêm não mô cầu với các bệnh khác. Nếu trẻ có sốt cao, đau đầu dữ dội, cứng cổ kèm phát ban, phụ huynh cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức để được chẩn đoán chính xác qua xét nghiệm dịch não tủy hoặc xét nghiệm máu.

Điều trị bệnh viêm não mô cầu ở trẻ em

Khi trẻ được chẩn đoán mắc bệnh viêm não mô cầu, điều trị cần được tiến hành khẩn cấp tại bệnh viện. Các biện pháp điều trị bệnh viêm não mô cầu ở trẻ em có thể kể đến như:

• Sử dụng kháng sinh: Kháng sinh như Ceftriaxone hoặc Penicillin được sử dụng để tiêu diệt vi khuẩn Neisseria meningitidis. Việc dùng kháng sinh sớm trong vòng 24 giờ đầu tiên là yếu tố quyết định để giảm nguy cơ biến chứng.
• Điều trị hỗ trợ: Ngoài kháng sinh, trẻ có thể cần truyền dịch để bù nước, thuốc hạ sốt, hoặc hỗ trợ hô hấp nếu có dấu hiệu suy hô hấp. Trong trường hợp nặng, trẻ cần được chăm sóc đặc biệt tại phòng hồi sức tích cực (ICU).

Điều trị viêm não mô cầu đòi hỏi sự theo dõi chặt chẽ của bác sĩ. Phụ huynh không nên tự ý dùng thuốc tại nhà mà cần tuân thủ phác đồ của y tế. Sau điều trị, trẻ cần được tái khám để đánh giá nguy cơ di chứng như tổn thương thần kinh hoặc mất thính lực.

Phòng ngừa bệnh viêm não mô cầu ở trẻ em

Phòng bệnh luôn tốt hơn chữa bệnh và với viêm não mô cầu, các biện pháp phòng ngừa có thể giúp giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh cho trẻ. Một số biện pháp phòng ngừa bệnh viêm não mô cầu ở trẻ em bao gồm:

Tiêm phòng vắc xin

Vắc xin là “lá chắn” hiệu quả nhất để bảo vệ trẻ khỏi vi khuẩn Neisseria meningitidis. Hiện nay, có nhiều loại vắc xin phòng viêm não mô cầu như vắc xin nhóm A, C, Y, W-135 hoặc vắc xin nhóm B, tùy thuộc vào độ tuổi và khu vực địa lý. Tại Việt Nam, việc tiêm vắc xin viêm não mô cầu thường được khuyến cáo cho trẻ từ 1 tuổi trở lên, với liều nhắc lại theo lịch của bác sĩ. Phụ huynh nên tham khảo ý kiến chuyên gia y tế để lựa chọn loại vắc xin phù hợp cho con mình.

Thực hiện vệ sinh cá nhân

Hướng dẫn trẻ rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, đặc biệt trước khi ăn và sau khi chơi đùa, đeo khẩu trang khi đến nơi đông người hoặc trong mùa dịch cũng là cách giảm nguy cơ lây nhiễm. Tránh trẻ tiếp xúc gần với người có triệu chứng ho, sốt hoặc viêm họng cũng là biện pháp phòng bệnh viêm não mô cầu.

Duy trì môi trường sống sạch sẽ

Bạn cần vệ sinh nhà cửa, lau chùi đồ chơi, đồ dùng cá nhân của trẻ thường xuyên để loại bỏ vi khuẩn. Ngoài ra, bạn cũng cần đảm bảo không gian sống thông thoáng, tránh ẩm mốc để góp phần hạn chế sự phát triển của mầm bệnh.

Bệnh viêm não mô cầu ở trẻ em là một mối đe dọa nghiêm trọng nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và kiểm soát nếu phụ huynh chủ động hành động. Từ việc tiêm vắc xin, duy trì vệ sinh đến nhận biết sớm triệu chứng, mỗi bước đều góp phần bảo vệ sức khỏe cho trẻ. Hãy luôn theo dõi sát sao tình trạng của con em mình và đưa trẻ đi khám ngay khi có dấu hiệu nghi ngờ để đảm bảo an toàn tối đa.