Các nhóm thuốc cường giao cảm phổ biến và công dụng trong điều trị mà bạn nên biết

Thuốc cường giao cảm tuy đều tác động lên hệ thần kinh tự chủ nhưng tạo ra phản ứng cơ thể khác nhau tùy thuộc vào loại receptor chúng tác động lên. Khi dùng thuốc, hoạt chất sẽ tác động toàn thân dựa trên hoạt động của hệ thần kinh thực vật.

Tổng quan về thuốc cường giao cảm

Hệ thần kinh thực vật đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh các chức năng tự động của cơ thể như nhịp tim, hô hấp và hoạt động cơ trơn. Trong hệ thần kinh thực vật, có hai phân nhóm chính là hệ thần kinh giao cảm và phó giao cảm.

Thuốc cường giao cảm là nhóm thuốc giúp tăng cường hoạt động của hệ thần kinh giao cảm. Tuy nhiên, cách phân loại này không thể hiện đầy đủ tác động của các loại thuốc lên hệ thần kinh thực vật. Để hiểu rõ hơn về tác động của các loại thuốc, cần phân loại dựa trên chức năng sinh lý của hệ thần kinh thực vật.

Theo cách này, hệ thần kinh thực vật được chia thành hai nhóm là hệ cholinergic và hệ adrenergic. Hệ cholinergic phản ứng với Acetylcholin, bao gồm các cấu trúc như hạch giao cảm, phó giao cảm, hậu hạch phó giao cảm và nhiều vùng khác trên thần kinh trung ương. Hệ này tác động cả lên hệ giao cảm và phó giao cảm. Trong khi đó, hệ adrenergic chỉ phản ứng với Adrenalin chỉ bao gồm hậu hạch giao cảm.

Phân loại các nhóm thuốc cường giao cảm

Thuốc cường giao cảm thường được chia thành các nhóm dựa trên cách chúng tác động lên các receptor của hệ adrenergic. Các loại thuốc này có thể kích thích trực tiếp hoặc gián tiếp các receptor này, từ đó tăng lượng catecholamin tại synapse thần kinh của hệ adrenergic. Các loại receptor của hệ adrenergic bao gồm alpha và beta.

Cụ thể, nhóm thuốc cường giao cảm bao gồm các loại cụ thể:

• Nhóm kích thích alpha và beta-adrenergic: Adrenalin (Epinephrine), Noradrenalin (Norepinephrine), Dopamine.
• Nhóm kích thích trực tiếp α1-adrenergic: Metaraminol, Phenylephrine, Heptaminol.
• Nhóm kích thích trực tiếp α2-adrenergic: Methyldopa.
• Nhóm kích thích trực tiếp β-adrenergic.
• Nhóm kích thích gián tiếp hệ adrenergic: Ephedrine và Amphetamine.

Mỗi loại thuốc có cách hoạt động với tác động riêng lên hệ thần kinh thực vật, tùy thuộc vào loại receptor mà chúng tác động. Đồng thời, mỗi nhóm thuốc sẽ được chỉ định tùy vào thể trạng bệnh lý, tính chất cấp tính hay mạn tính kết hợp đáp ứng của bệnh nhân trong quá trình điều trị.

Thông tin cụ thể về một số thuốc cường giao cảm phổ biến

Thuốc Epinephrine

Epinephrine là một loại hormone cũng như neurotransmitter quan trọng, đóng vai trò quyết định trong nhiều quá trình sinh lý của cơ thể. Một trong những công dụng phổ biến nhất của thuốc Adrenalin đó là cấp cứu sốc phản vệ hoặc trường hợp ngừng tim đột ngột. Ngoài ra, Adrenalin tác động toàn thân trên nhiều cơ quan khác nhau.

Trên mắt, epinephrine làm giãn đồng tử và làm co cơ tia mống mắt, gây tăng nhãn áp. Trên tim, hoạt chất kích thích receptor beta-1 ở tim, dẫn đến tăng nhịp tim và sức co bóp của cơ tim, làm tăng lưu lượng tim cũng như tăng tiêu thụ oxy.

Trên mạch máu, epinephrine kích thích receptor alpha-1 gây co mạch và receptor beta-2 gây giãn mạch, dẫn đến tăng huyết áp tâm thu. Trên hệ hô hấp, epinephrine giúp giãn cơ trơn phế quản và giảm sự phù nề niêm mạc, làm giảm triệu chứng hen phế quản.

Ngoài ra, epinephrine còn có tác dụng giãn cơ trơn trên hệ tiêu hóa, ảnh hưởng tới quá trình tiết dịch tiêu hóa. Trên hệ tiết niệu, hoạt chất có thể làm giảm lưu lượng máu tới thận, đồng thời làm giãn cơ trơn nhưng cũng có thể làm co thắt cơ vòng bàng quang gây bí tiểu. Epinephrine cũng ảnh hưởng tới các tuyến ngoại tiết bằng cách giảm tiết dịch ngoại tiết như nước bọt, dịch vị và nước mắt.

Trong chuyển hóa, epinephrine có thể giảm tiết insulin, tăng tiết glucagon và tăng tốc độ phân hủy glycogen, dẫn đến tăng glucose máu. Nó cũng tăng chuyển hóa cơ bản, tiêu thụ oxy và tạo ra một số hormone quan trọng như ACTH, cortisol.

Trên thần kinh trung ương, epinephrine thường không thấm qua hàng rào máu não nhưng ở liều cao có thể gây ra các triệu chứng như cảm giác hồi hộp, căng thẳng, đánh trống ngực và run.

Thuốc kích thích receptor alpha 1

Hiện nay, có hai loại thuốc kích thích alpha 1 phổ biến, đó là Metaraminol (Aramin) và Phenylephrine (neosynephrine). Cả hai thuốc đều có tác động chủ yếu lên receptor alpha 1, gây ra các đáp ứng cụ thể.

Metaraminol được biết đến với tác dụng làm co mạch mạnh kéo dài hơn so với Adrenalin. Tác dụng này giúp tăng lực co bóp của cơ tim mà ít làm thay đổi nhịp tim. Không gây ảnh hưởng đến chuyển hóa hoặc kích thích thần kinh trung ương, Metaraminol thường được sử dụng để tăng huyết áp trong các tình huống cấp cứu như chấn thương, nhiễm khuẩn hay sốc.

Phenylephrine tương tự như Metaraminol nhưng có tác dụng ưu tiên hơn lên receptor alpha 1. Tác dụng co mạch của hoạt chất kéo dài, mạnh hơn so với Metaraminol. Cũng giống như Metaraminol, Phenylephrine không ảnh hưởng đến nhịp tim, không kích thích thần kinh trung ương và không làm tăng glucose huyết nên được sử dụng trong các trường hợp cần tăng huyết áp, tương tự như Noradrenalin.

Thuốc kích thích receptor beta-adrenergic

Dobutamin có một loạt tác dụng chọn lọc lên receptor beta-adrenergic, bao gồm:

• Tác dụng giãn phế quản: Dobutamin giãn các nhánh phế quản, đặc biệt là các phế quản nhỏ có nhiều receptor beta2-adrenergic. Khi kích thích receptor này, Dobutamin tăng tổng hợp cAMP ở màng cơ trơn thành phế quản, gây ra hiện tượng giãn phế quản mạnh, hỗ trợ điều trị các trường hợp hen phế quản.
• Tác dụng giãn mạch: Thuốc cũng có tác dụng giãn mạch cơ vận, mạch não, mạch vành, mạch gan, mạch ruột... do kích thích các receptor beta2-adrenergic, dẫn đến hạ huyết áp nhanh và mạnh.
• Tác dụng trên tim: Dobutamin tác động chủ yếu lên các receptor beta1-adrenergic trên cơ tim. Khi kích thích các receptor này, thuốc tăng tần số nhịp tim, tăng co bóp, tăng tốc độ dẫn truyền trong cơ tim và tăng tưới máu cho cơ tim. Điều này hỗ trợ trong điều trị những trường hợp nhịp tim chậm hoặc loạn nhịp do nhồi máu cơ tim.
• Tác dụng trên cơ trơn tử cung: Dobutamin kích thích beta2-adrenergic làm giãn cơ trơn tử cung, giảm co thắt, được sử dụng để điều trị những tình trạng dọa sảy thai.

Thông qua bài viết trên, Nhà thuốc Long Châu xin gửi tới quý độc giả thông tin về nhóm thuốc cường giao cảm. Mong bạn đọc đã có được kiến thức bổ ích về công dụng cũng như chỉ định của nhóm thuốc trên. Đây là nhóm thuốc gồm nhiều loại thuốc với công dụng khác nhau, tác động lên nhiều cơ quan như hệ thần kinh, trái tim, mạch máu cùng hệ cơ trơn của cơ thể. Bởi vậy, người bệnh không nên tự ý sử dụng hay điều chỉnh liều lượng, loại thuốc mà cần tuân thủ theo chỉ dẫn của bác sĩ chuyên gia để đảm bảo quá trình điều trị đạt kết quả tối ưu.

Xem thêm: Thuốc gây tác dụng trên đường tiêu hoá là những thuốc gì?