Cách đọc kết quả xét nghiệm ký sinh trùng không phải ai cũng biết

Bệnh ký sinh trùng hiện nay vẫn phổ biến ở Việt Nam do điều kiện khí hậu ẩm và thói quen ăn uống. Do đó, hiểu rõ ý nghĩa các chỉ số xét nghiệm là bước quan trọng giúp phát hiện sớm và điều trị kịp thời. Nắm rõ cách đọc kết quả xét nghiệm ký sinh trùng không chỉ giúp bạn nhận diện nguy cơ mà còn tránh hiểu lầm dẫn đến lo lắng không cần thiết.

Xét nghiệm ký sinh trùng là gì?

Xét nghiệm ký sinh trùng là phương pháp kiểm tra sự hiện diện của ký sinh trùng trong máu, phân, nước tiểu hoặc mô cơ thể. Các loại thường gặp bao gồm:

• Giun sán đường ruột (giun đũa, giun kim, sán lá gan).
• Ký sinh trùng đơn bào (amip, giardia, toxoplasma).
• Ký sinh trùng máu (plasmodium sốt rét, babesia).
• Ký sinh trùng mô (toxocara, trichinella).

Phương pháp bao gồm xét nghiệm huyết thanh (tìm kháng thể), xét nghiệm phân (tìm trứng hoặc ấu trùng), xét nghiệm PCR (phát hiện DNA ký sinh trùng) hoặc soi tươi dưới kính hiển vi.

Xét nghiệm ký sinh trùng được chỉ định trong các trường hợp sau:

• Triệu chứng nghi ngờ: Ngứa da kéo dài, mẩn đỏ, rối loạn tiêu hóa (tiêu chảy, táo bón xen kẽ), sụt cân không rõ nguyên nhân, đau bụng tái phát, men gan tăng cao, thiếu máu mạn tính.
• Yếu tố nguy cơ: Sau khi tiếp xúc với động vật (chó mèo chưa tẩy giun), ăn thực phẩm tái sống (gỏi cá, tiết canh, rau sống), uống nước không sạch hoặc sống ở khu vực nông thôn, vùng núi có tỷ lệ nhiễm cao.

Việc thực hiện sớm giúp tránh biến chứng như tổn thương gan, phổi, mắt (do ấu trùng di chuyển) hoặc suy giảm miễn dịch lâu dài.

Cách đọc kết quả xét nghiệm ký sinh trùng

Cách đọc kết quả xét nghiệm ký sinh trùng phụ thuộc vào loại xét nghiệm và chỉ số cụ thể. Kết quả thường được trình bày rõ ràng với giá trị tham chiếu nhưng cần hiểu ý nghĩa để tránh nhầm lẫn.

Đọc kết quả tổng quát

Kết quả cơ bản nhất là âm tính hay dương tính:

• Âm tính (Negative): Không phát hiện kháng thể, trứng, ấu trùng hoặc DNA ký sinh trùng trong mẫu. Điều này cho thấy cơ thể bình thường, chưa hoặc không nhiễm bệnh.
• Dương tính (Positive): Có sự hiện diện của kháng thể, ký sinh trùng hoặc DNA. Kết quả chỉ ra cần bác sĩ đánh giá mức độ nhiễm, giai đoạn bệnh và chỉ định điều trị phù hợp.

Giải thích các chỉ số kháng thể IgG và IgM

Xét nghiệm huyết thanh (ELISA) thường báo cáo IgM và IgG - hai loại kháng thể chính:

• IgM (+): Dấu hiệu nhiễm cấp tính, bệnh đang hoạt động hoặc mới nhiễm trong 1 - 4 tuần gần đây. Cơ thể đang phản ứng mạnh với ký sinh trùng xâm nhập.
• IgG (+): Cho thấy đã từng nhiễm (nhiễm cũ, đã khỏi hoặc mạn tính). Kháng thể này tồn tại lâu dài, có thể bảo vệ cơ thể khỏi tái nhiễm cùng loại.
• IgG và IgM đều (+): Đang trong giai đoạn chuyển tiếp (nhiễm cấp chuyển sang mạn), ký sinh trùng có thể vẫn hoạt động, cần theo dõi chặt.
• IgG và IgM đều (-): Cơ thể chưa từng nhiễm hoặc đã khỏi hoàn toàn, không có miễn dịch.

Chỉ số định lượng (Index, OD hoặc Ratio)

Một số lab báo kết quả dạng số (Optical Density - OD, Index hoặc Ratio):

• < 0.9 (hoặc < ngưỡng cut-off): Âm tính - không nhiễm.
• 0.9 - 1.1 (vùng xám): Nghi ngờ, có thể nhiễm nhẹ hoặc sai số. Bạn cần xét nghiệm lại sau 2 tuần.
• > 1.1 (hoặc > ngưỡng): Dương tính - xác nhận nhiễm, mức độ càng cao càng nặng.

Kết quả xét nghiệm phân, máu hoặc PCR

Cách đọc kết quả xét nghiệm phân, máu hoặc PCR như sau:

• Xét nghiệm phân: Tìm trứng, ấu trùng, nang sán hoặc ký sinh trùng trưởng thành. Kết quả “phát hiện 5 - 10 trứng giun kim/HP”, nhiễm nhẹ; “không phát hiện”, âm tính.
• Xét nghiệm máu: Soi lam tìm plasmodium, babesia hoặc ELISA tìm kháng thể.
• PCR: Phát hiện DNA ký sinh trùng - độ nhạy cao nhất. Kết quả: “Phát hiện DNA Giardia lamblia”, xác định chính xác loại và tải lượng.

Cách đọc kết quả xét nghiệm ký sinh trùng qua PCR thường kèm tải lượng (copies/mL): <1000 là nhiễm nhẹ; >10.000 là nhiễm nặng.

Cách xử lý khi kết quả xét nghiệm dương tính

Khi cách đọc kết quả xét nghiệm ký sinh trùng cho thấy dương tính, đừng hoang mang bởi đa số các trường hợp đều có thể điều trị khỏi hoàn toàn. Các bước xử lý khi kết quả xét nghiệm dương tính bao gồm:

Xác định loại ký sinh trùng và mức độ nhiễm

Bác sĩ dựa vào kết quả xét nghiệm ký sinh trùng để xác định loại ký sinh trùng đánh giá mức độ nhiễm:

• Nhiễm khu trú ở đường ruột: Chỉ định điều trị bằng thuốc uống.
• Nhiễm lan tỏa vào máu hoặc mô: Cần theo dõi nội trú, đặc biệt nếu có biểu hiện nặng.

Ngoài ra, bác sĩ có thể chỉ định thêm các phương tiện chẩn đoán hình ảnh như siêu âm hoặc chụp CT để phát hiện nang sán hay ấu trùng di chuyển trong cơ thể.

Sử dụng thuốc điều trị thường dùng (theo chỉ định bác sĩ)

Trong trường hợp cần thiết, bác sĩ có thể chỉ định bạn sử dụng một hoặc một số loại thuốc sau:

• Albendazole 400mg: Dùng điều trị giun đũa, giun móc, giun tóc. Uống trong 1 - 3 ngày.
• Mebendazole 500mg: Dùng cho nhiễm giun kim. Uống 1 liều duy nhất, có thể lặp lại sau 2 tuần.
• Praziquantel 600mg: Điều trị sán lá gan, sán dây. Uống 3 liều mỗi ngày.
• Metronidazole 500mg: Dùng cho nhiễm Amip hoặc Giardia. Uống 3 lần mỗi ngày, trong 5 - 7 ngày.
• Ivermectin: Áp dụng trong các trường hợp nhiễm Demodex hoặc Strongyloides nặng.

Lưu ý:

• Tuyệt đối không tự ý mua và sử dụng thuốc, vì liều lượng và thời gian điều trị cần được điều chỉnh theo cân nặng, tuổi và loại ký sinh trùng cụ thể.
• Điều trị đồng thời cho cả gia đình là cần thiết trong trường hợp nhiễm giun kim hoặc giun đũa để tránh tái nhiễm chéo.

Việc đọc và hiểu đúng cách đọc kết quả xét nghiệm ký sinh trùng giúp bạn chủ động hơn trong việc bảo vệ sức khỏe và tránh lo lắng không cần thiết. Khi có chỉ số dương tính, không nên hoang mang mà hãy tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa ký sinh trùng hoặc truyền nhiễm để được chẩn đoán và điều trị chính xác. Nhớ rằng, phòng bệnh vẫn tốt hơn chữa bệnh. Giữ vệ sinh cá nhân, ăn uống an toàn và xét nghiệm định kỳ là chìa khóa giúp bạn phòng tránh hiệu quả bệnh ký sinh trùng. Nếu bạn đang cầm tờ kết quả trên tay, hãy áp dụng ngay hướng dẫn này để hiểu rõ tình trạng của mình!