Cách phòng tránh bệnh lao phổi ai cũng nên biết

Lao phổi là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm do vi khuẩn lao (Mycobacterium tuberculosis) gây ra. Vi khuẩn lao có thể tồn tại trong không khí hàng giờ. Người nhiễm lao tiềm ẩn không có triệu chứng và không lây nhiễm cho người khác.

Tuy nhiên, nếu không được điều trị, họ có thể phát triển thành lao hoạt động và trở nên lây nhiễm. Đặc biệt, trong bối cảnh môi trường sống đông đúc, ô nhiễm và sức đề kháng yếu, nguy cơ nhiễm lao càng gia tăng. Vì vậy, mỗi người trong chúng ta đều nên tìm hiểu và áp dụng các cách phòng tránh bệnh lao phổi.

Tiêm vắc xin phòng lao (BCG)

Khi nhắc đến cách phòng bệnh lao phổi, biện pháp đầu tiên và quan trọng nhất được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Bộ Y tế Việt Nam khuyến nghị chính là tiêm vắc xin lao BCG. Đây là loại vắc xin sống giảm độc lực, có khả năng tạo miễn dịch chủ động chống lại vi khuẩn lao.

Vắc xin BCG đặc biệt hiệu quả trong việc phòng ngừa các thể lao nặng như lao kê và lao màng não ở trẻ em. Nhưng hiệu quả trong việc phòng ngừa lao phổi ở người lớn có thể hạn chế. Dù không thể ngăn ngừa hoàn toàn mọi thể lao, nhưng BCG giúp giảm thiểu đáng kể nguy cơ tiến triển bệnh nghiêm trọng.

Theo hướng dẫn của chương trình Tiêm chủng mở rộng quốc gia, trẻ sơ sinh nên được tiêm vắc xin BCG trong vòng 30 ngày đầu sau sinh, tốt nhất là trong 24 - 48 giờ đầu nếu sức khỏe bé ổn định. Thống kê từ các nghiên cứu dịch tễ cho thấy, tỷ lệ mắc lao thể nặng ở trẻ được tiêm BCG giảm tới 70 - 80% so với nhóm chưa tiêm phòng. Ngoài ra, trẻ trên 1 tháng tuổi chưa tiêm BCG và chưa từng mắc lao có thể tiêm nếu test tuberculin (Mantoux) âm tính.

Tránh tiếp xúc gần với người mắc lao

Một trong những cách phòng ngừa bệnh lao phổi đơn giản nhất chính là tránh tiếp xúc gần với người đang mắc bệnh hoặc nghi ngờ mắc bệnh lao. Lao phổi lây chủ yếu qua đường hô hấp, khi người bệnh ho, hắt hơi, khạc đờm hoặc nói chuyện ở cự ly gần. Giữ khoảng cách từ 1m trở lên với người bệnh là nguyên tắc vàng để giảm nguy cơ lây nhiễm.

Khi buộc phải chăm sóc người bệnh lao, cách phòng tránh bệnh lao phổi là đeo khẩu trang y tế che kín hoàn toàn mũi và miệng. Sau khi chăm sóc bệnh nhân, dọn dẹp đồ đạc, dụng cụ của người bệnh, bạn cần rửa tay bằng xà phòng diệt khuẩn. Cần hạn chế sinh hoạt chung trong phòng kín với người mắc hoặc nghi mắc lao. Nên bố trí phòng riêng, đảm bảo thông gió tốt, ưu tiên ánh sáng mặt trời cho người bệnh. Tuyệt đối không dùng chung đồ dùng cá nhân như cốc, chén, khăn mặt, bàn chải đánh răng với người bệnh.

Giữ môi trường sống luôn thông thoáng, sạch sẽ

Vi khuẩn lao có thể lơ lửng trong không khí và tồn tại trong không gian kín hàng giờ đồng hồ, đặc biệt ở nơi thiếu ánh sáng mặt trời, thông gió kém và không được vệ sinh thường xuyên. Chính vì vậy, giữ cho môi trường sống luôn thông thoáng, sạch sẽ cũng góp phần ngăn chặn sự lây lan của vi khuẩn lao.

Trong các hộ gia đình đông người, chung cư, nhà trọ hoặc nơi có người đang điều trị lao, cách phòng tránh bệnh lao phổi là thường xuyên mở cửa sổ. Hãy để ánh nắng chiếu vào và duy trì luồng không khí lưu thông liên tục trong không gian sống.

Vệ sinh nhà cửa định kỳ – lau sàn, lau tay nắm cửa, tay vịn cầu thang, bàn ăn, phòng vệ sinh,… bằng dung dịch khử khuẩn – cũng giúp loại bỏ vi khuẩn có thể tồn tại trên bề mặt. Các gia đình nên kết hợp vệ sinh khô và ướt, sử dụng các chất tẩy rửa có tính diệt khuẩn. Bạn cũng đừng quên giặt chăn ga, gối đệm thường xuyên.

Che miệng khi ho, hắt hơi – cả người bệnh và người khỏe

Hành động đơn giản như che miệng khi ho, hắt hơi cũng đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc ngăn chặn lây lan vi khuẩn lao ra môi trường. Cả người mắc bệnh và người khỏe mạnh đều cần hình thành thói này. Người bệnh khi ho, hắt hơi nên sử dụng khăn giấy dùng một lần, che kín miệng và mũi, sau đó vứt ngay vào thùng rác có nắp đậy và rửa tay sạch bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn chứa cồn ≥ 70%. Trường hợp không có khăn giấy, có thể che miệng bằng khuỷu tay.

Người mắc lao hoạt động nên đeo khẩu trang y tế đúng chuẩn để giảm nguy cơ lây nhiễm cho người khác. Người khỏe mạnh nên đeo khẩu trang khi tiếp xúc gần với người mắc lao hoặc ở trong môi trường có nguy cơ cao. Cần thay khẩu trang mới sau mỗi lần sử dụng và không tái sử dụng khẩu trang dùng một lần.

Duy trì chế độ ăn uống tăng đề kháng

Một trong những cách phòng tránh bệnh lao phổi hiệu quả là duy trì một chế độ ăn uống lành mạnh để tăng cường hệ miễn dịch. Vi khuẩn lao có thể xâm nhập vào cơ thể mà không gây bệnh, nếu hệ miễn dịch đủ mạnh để kiềm chế và cô lập chúng. Ngược lại, những người thiếu cân, thiếu vi chất, ăn uống kém có nguy cơ mắc lao cao gấp nhiều lần. Nguyên nhân là do miễn dịch suy yếu, hàng rào bảo vệ cơ thể bị phá vỡ. Trẻ em, người già, người mắc bệnh mạn tính... càng cần chú trọng dinh dưỡng để phòng bệnh.

Các bữa ăn nên đầy đủ các nhóm chất chính gồm chất đạm, chất béo tốt, tinh bột nguyên cám, vitamin và khoáng chất. Thực phẩm lên men hoặc sữa chua giàu lợi khuẩn có thể hỗ trợ hệ miễn dịch đường ruột, góp phần tăng cường sức đề kháng của cơ thể. Những thực phẩm giàu vitamin A, vitamin C, vitamin D, kẽm, protein cũng giúp cơ thể tăng đề kháng tự nhiên.

Không hút thuốc lá, tránh khói bụi ô nhiễm

Một yếu tố âm thầm nhưng lại có tác động cực lớn đến nguy cơ nhiễm lao chính là thói quen hút thuốc lá và tiếp xúc với môi trường ô nhiễm, nhiều bụi mịn. Khói thuốc lá và bụi mịn có khả năng làm tổn thương lớp niêm mạc bảo vệ đường hô hấp, khiến phổi suy yếu. Từ đó tạo điều kiện lý tưởng cho vi khuẩn lao tấn công và phát triển trong cơ thể.

Không chỉ những người hút thuốc chủ động mà người hít khói thuốc thụ động cũng đối mặt với nguy cơ nhiễm lao cao hơn bình thường. Sống hoặc làm việc trong môi trường có nhiều khói bụi, không khí ô nhiễm cũng là yếu tố nguy cơ cao cần được kiểm soát.

Theo đó, người đang hút thuốc nên cai thuốc càng sớm càng tốt. Các gia đình có thể trang bị máy lọc không khí. Bất cứ ai trong chúng ta cũng nên đeo khẩu trang khi tiếp xúc với môi trường và không khí ô nhiễm.

Khám sức khỏe định kỳ, đặc biệt với nhóm nguy cơ cao

Một cách phòng tránh bệnh lao phổi quan trọng, đặc biệt với nhóm nguy cơ cao là khám sức khỏe định kỳ. Bệnh lao phổi có thể âm thầm tiến triển trong thời gian dài mà không có biểu hiện rõ ràng. Khi các triệu chứng lao phổi như ho kéo dài, sụt cân, sốt về chiều hay ra mồ hôi ban đêm xuất hiện, thì bệnh thường đã ở giai đoạn tiến triển. Vì vậy, tầm soát định kỳ giúp phát hiện bệnh sớm sớm, điều trị kịp thời và ngăn ngừa lây lan ra cộng đồng.

Nhóm nguy cơ cao cần khám định kỳ bao gồm:

• Người sống chung hoặc làm việc trong môi trường tập trung như trại giam, viện dưỡng lão, bệnh viện;
• Người nhiễm HIV hoặc suy giảm miễn dịch (do điều trị ung thư, ghép tạng, dùng corticosteroid kéo dài,...);
• Người cao tuổi, sức đề kháng giảm theo tuổi tác;
• Trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai, người mắc bệnh mãn tính như đái tháo đường, suy thận.

Với các cách phòng tránh bệnh lao phổi trên đây, hy vọng bạn đã biết chủ động bảo vệ bản thân để giảm nguy cơ lây nhiễm vi khuẩn lao. Để phòng tránh bệnh lao phổi ở cấp độ cộng đồng, mỗi bệnh nhân cần tuân thủ đúng và đủ phác đồ điều trị lao. Việc này giúp ngăn ngừa tình trạng lao kháng thuốc - một vấn nạn y tế toàn cầu.