Lao phổi: Nguyên nhân gây bệnh, triệu chứng và cách phòng bệnh

Lao phổi là gì? 

Lao phổi là bệnh lý viêm nhiễm nhu mô phổi do trực khuẩn lao gây ra. Đây là bệnh truyền nhiễm, lây nhiễm từ người này sang người khác qua đường hô hấp, không phải là bệnh di truyền.

Nguyên nhân gây bệnh lao là vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis, hay còn gọi là trực khuẩn Koch. Đây là một loại khuẩn hình que, sinh sản nhanh và bền vững, có thể sống vài tuần trong không khí và nước. Nếu bệnh nhân khạc đờm xuống đất ẩm và nơi tối thì trực khuẩn lao lại tồn tại đến 2 - 3 tháng.

Khuẩn lao xâm nhập cơ thể khi hít thở không khí ô nhiễm (do người bệnh khạc nhổ, ho, hắt hơi), khi nói chuyện trực tiếp với người bệnh, khi dùng chung đồ ăn thức uống với người mắc lao. 

Những dấu hiệu và triệu chứng của lao phổi

Bệnh nhân có các biểu hiện đặc trưng sau đây:

• Ho dai dẳng kéo dài trên 3 tuần (ho khan, ho có đờm, ho ra máu) là triệu chứng nghi lao quan trọng nhất;
• Đau tức ngực, khó thở;
• Sốt, ớn lạnh về chiều;
• Đổ mồ hôi ban đêm (đặc biệt trẻ em);
• Chán ăn, sụt cân không rõ nguyên nhân;
• Cảm giác mệt mỏi kéo dài.

Nếu không điều trị, bệnh lao có thể gây tử vong. Bệnh hoạt động không được điều trị thường ảnh hưởng đến phổi của bạn, nhưng nó cũng có thể ảnh hưởng đến các bộ phận khác của cơ thể bạn.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh lao phổi

• Ho ra máu. Bệnh lao làm hoại tử thành của một động mạch, là biến chứng gây tử vong trong vòng vài phút.
• Tràn khí màng phổi do vỡ một hang lao vào khoang màng phổi, là biến chứng nặng. Vi khuẩn lao từ hang lao nhiễm vào màng phổi và gây ra tràn mủ - tràn khí màng phổi. Điều trị khó khăn, vừa điều trị lao, vừa phải đặt ống dẫn lưu màng phổi.
• Tràn dịch màng phổi có thể xảy ra sau khi bệnh lao đã được chữa khỏi tạo thành các di chứng của bệnh lao phổi.
• Giãn phế quản.
• Suy hô hấp mãn.
• U nấm phổi do vi nấm Aspergillus fumigatus sinh sản trong một hang lao cũ trong phổi.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên xảy ra, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe.

Nguyên nhân dẫn đến lao phổi

Nguyên nhân chính gây ra bệnh hiện nay là do trực khuẩn lao (Mycobacterium tuberculosis) thuộc họ Mycobacteriaceae. Vi khuẩn lao được Robert Koch phân lập năm 1882, được gọi tắt là BK (Bacille de Koch).

Trực khuẩn lao kháng lại cồn và acid ở nồng độ diệt được vi khuẩn khác. Trực khuẩn lao sống được trong đờm trong vòng vài tuần, trong rác ẩm và tối, chết ở nhiệt độ 1000C/5 phút và dễ bị mất khả năng gây bệnh dưới ánh nắng mặt trời. Bệnh lao phổi rất dễ lây từ người sang người qua đường hô hấp. Khả năng lây lan mạnh trong thời gian chưa được điều trị. Theo thống kê cứ 1 người bị lao phổi có ho khạc ra vi khuẩn có thể lây cho 10-15 người khác, nhất là trong các quần thể dân cư nhỏ như gia đình, lớp học, trại tập trung... trước khi người bệnh được điều trị.

Những ai có nguy cơ mắc phải lao phổi?

Nguy cơ mắc bệnh lao phổi cao nhất đối với những người tiếp xúc gần với những người bị bệnh lao, đặc biệt là trẻ em khi mà sức đề kháng miễn dịch chưa hoàn chỉnh.

Người mắc các bệnh suy giảm miễn dịch như nhiễm HIV, ung thư...

Người mắc các bệnh tự miễn như lupus ban đỏ, viêm đa khớp dạng thấp…

Người mắc các bệnh mạn tính như đái tháo đường, loét dạ dày tá tràng, suy thận mạn…

Người nghiện ma túy, nghiện rượu, thuốc lá.

Người bệnh đang sử dụng các thuốc ức chế miễn dịch kéo dài như corticosteroid, hóa chất điều trị ung thư…

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải lao phổi

Chưa có dữ liệu.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán lao phổi

Sau khi thăm khám lâm sàng và chẩn đoán phân biệt với các bệnh giãn phế quản, COPD, ung thư phổi, các bác sĩ sẽ tiến hành làm một số xét nghiệm cận lâm sàng như sau:

• Nhuộm soi đờm trực tiếp tìm AFB;
• Nuôi cấy tìm vi khuẩn lao;
• Chụp X-quang phổi;
• Xét nghiệm Xpert MTB/RIF ;
• Dùng phương pháp sinh học phân tử PCR.

Chẩn đoán xác định bệnh: Phải có ít nhất 1 mẫu có AFB (+) và hình ảnh X quang nghi lao hoặc khi có 2 mẫu đờm (+).

Phương pháp điều trị lao phổi hiệu quả

Bệnh lao có thể điều trị khỏi do đó bệnh nhân phải được điều trị càng sớm càng tốt ngay khi có kết quả chẩn đoán lao. Tuy nhiên, điều trị lao đòi hỏi thời gian dài, bệnh nhân cần phải tuân thủ những nguyên tắc điều trị: Dùng thuốc đúng liều, đều đặn, đủ thời gian.

Nguyên tắc điều trị lao phổi

• Phối hợp cùng lúc nhiều thuốc chống lao để tránh sự đề kháng thuốc của vi khuẩn lao. 
• Dùng thuốc đúng liều, đều đặn và đủ thời gian
• Trong giai đoạn tấn công phải phối hợp từ 3-4 thuốc trở lên, giai đoạn duy trì phối hợp 2 - 3 thuốc.

Điều trị dùng thuốc

Điều trị lao phổi qua 2 giai đoạn

• Tấn công: Kéo dài từ 2 - 3 tháng, mục đích là làm giảm nhanh số lượng vi trùng kể cả những vi trùng đang ngủ, để ngăn chặn đột biến kháng thuốc.

• Duy trì: Kéo dài 4 - 6 tháng, mục đích là tiêu diệt toàn bộ các vi trùng còn sót lại để tránh tái phát.

Các thuốc chống lao thiết yếu (hàng 1) là: 

• Isoniazid (H);
• Rifampicin (R);
• Pyrazinamid (Z);
• Streptomycin (S);
• Ethambutol (E). 

Hiện nay, BYT đã khuyến cáo bổ sung 2 loại thuốc chống lao hàng 1 là Rifabutin (Rfb) và Rifapentine (Rpt). Các thuốc chống lao thiết yếu hàng 1 cần phải bảo quản trong nhiệt độ mát, tránh ẩm. 

Thuốc chống lao hàng 2: Các thuốc chống lao hàng 2 chủ yếu có thể phân ra thành các nhóm như sau:

• Thuốc chống lao hàng 2 loại tiêm: Kanamycin (Km); Amikacin (Am); Capreomycin (Cm); 
• Thuốc chống lao hàng 2 thuộc nhóm Fluoroquinolones như: Levofloxacin (Lfx); Moxifloxacin (Mfx); Gatifloxacin (Gfx); Ciprofloxacin (Cfx); Ofloxacin (Ofx);
• Thuốc chống lao hàng 2 uống: Ethionamide (Eto); Prothionamide (Pto); Cycloserine (Cs); Terizidone (Trd); Para-aminosalicylic acid (PAS); Para-aminosalicylate sodium (PAS-Na);
• Các thuốc hàng 2 thuộc nhóm 5 bao gồm: Bedaquiline (Bdq); Delamanid (Dlm); Linezolid (Lzd); Clofazimine (Cfz); Amoxicilline / Clavulanate (Amx / Clv); Meropenem (Mpm); Thioacetazone (T); Clarithromycin (Clr).

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của lao phổi

Chế độ dinh dưỡng

Chế độ dinh dưỡng cần thiết cho người mới bệnh thì mới giúp tăng hiệu quả điều trị và đẩy mạnh tiến độ hồi phục. Một số loại thực phẩm cần bổ sung trong chế độ ăn của bệnh nhân bao gồm:

• Bổ sung thịt bò, gan, hạt bí ngô, ngũ cốc, hạt hướng dương…
• Vitamin A, E, C trong các loại rau, củ, quả, cá biển, thịt, gan.
• Bổ sung sắt trong mộc nhĩ, nấm hương, đậu nành hay lòng đỏ trứng…;
• Bổ sung Vitamin K, B6 từ rau xanh, gan, thịt lợn, đậu, đỗ, khoai tây, chuối, súp lơ, ngũ cốc nguyên hạt… 

Bệnh nhân mắc lao phổi có thể trạng kém, chán ăn do tác dụng phụ từ thuốc do vậy cần phải đa dạng các món ăn, lựa chọn những món ăn mà người bệnh thích đồng thời chia nhỏ các bữa ăn.

Chế độ sinh hoạt

• Tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ trong việc điều trị;
• Duy trì lối sống tích cực, hạn chế stress
• Thăm khám định kỳ để được theo dõi tình trạng sức khỏe, diễn tiến của bệnh.

Dự phòng lây nhiễm cho người thân

Dùng khẩu trang hoặc che miệng khi tiếp xúc nói chuyện với người khác, khi hắt hơi, ho. 

Không khạc nhổ bừa bãi nơi công cộng, nên khạc đờm vào khăn giấy rồi đốt, rửa tay xà phòng thường xuyên. 

Vệ sinh môi trường nơi ở của người bệnh luôn đảm bảo thông khí tự nhiên (cửa ra vào, cửa sổ, ô thoáng), có ánh nắng. 

Thường xuyên phơi nắng đồ dùng cá nhân như chiếu, chăn, màn.