Cây nhội: Đặc điểm, công dụng và những bài thuốc hữu ích

Cây nhội là cây gỗ lớn vừa thân thuộc nơi phố xá nhờ tán lá rợp mát, vừa gần gũi ở miền núi như một nguồn rau - thuốc quanh nhà. Ở Việt Nam, cây nhội phân bố nhiều tại Tây Bắc và được trồng rộng rãi làm cảnh quan đô thị. Không chỉ lá non làm thực phẩm (nấu canh, làm gỏi), cây nhội còn được dân gian dùng hỗ trợ các vấn đề tiêu hóa, gan, da liễu, phụ khoa và xương khớp.Vậy cây nhội có tác dụng gì, thành phần ra sao và được ứng dụng thế nào trong điều trị bệnh? Bài viết sau đây sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện nhất.

Giới thiệu về cây nhội

Cây nhội, còn gọi là thu phong, trọng dương mộc, cây quả cơm nguội, có tên khoa học Bischofia javanica Blume, thuộc họ Thầu dầu (Euphorbiaceae). Đây là cây thân gỗ lớn, có thể cao tới hơn 20 mét, tán lá rộng, thường mọc hoang ở đồi núi và được trồng phổ biến trong đô thị để tạo bóng mát.

• Đặc điểm thực vật: Lá kép gồm 3 lá chét hình trứng hoặc hình mác, mép có răng cưa tù. Hoa mọc thành chùm ở kẽ lá, nhỏ, màu lục nhạt. Quả hình cầu, màu nâu hoặc hồng nhạt, chứa 2 - 3 hạt.
• Phân bố: Cây nhội xuất hiện nhiều ở Ấn Độ, Trung Quốc, Nhật Bản, Philippines, Úc,… Ở Việt Nam, loài cây này mọc nhiều tại các tỉnh miền núi phía Bắc như Hòa Bình, Sơn La, Yên Bái, Lào Cai, Điện Biên.
• Ứng dụng đời sống: Ngoài việc lấy bóng mát, ngọn và lá non cây nhội còn được dùng làm thực phẩm. Người dân có thể hái lá non để nấu canh, xào hoặc làm gỏi cá.

Như vậy, cây nhội vừa mang giá trị cảnh quan, vừa là nguồn thực phẩm và dược liệu quan trọng.

Thành phần hóa học trong cây nhội

Mỗi bộ phận của cây nhội chứa thành phần hóa học khác nhau, góp phần tạo nên các tác dụng dược lý riêng biệt:

• Lá cây nhội: Giàu vitamin C, protein, glucid, chất xơ, tanin, cùng một số khoáng chất thiết yếu. Trong 100g lá non có đến 4,1g protein và 30mg vitamin C.
• Vỏ cây: Chứa hàm lượng tanin cao, có tác dụng làm se và kháng khuẩn.
• Hạt cây: Chứa dầu béo, có thể sử dụng trong công nghiệp hoặc chế biến thuốc.

Chính sự đa dạng trong thành phần hóa học giúp cây nhội trở thành nguồn dược liệu quý trong Đông y.

Công dụng của cây nhội

Trong y học cổ truyền, cây nhội được mô tả có vị hơi cay, chát, tính mát. Đây là nhóm dược liệu có khả năng hành khí, hoạt huyết, thanh nhiệt, giải độc, tiêu thũng và giảm đau. Những công năng này khiến cây nhội được sử dụng rộng rãi trong các bài thuốc dân gian để điều trị nhiều loại bệnh, đặc biệt là các chứng bệnh mãn tính liên quan đến khí huyết, gan mật, tiêu hóa và da liễu.

Hỗ trợ điều trị các bệnh về xương khớp

Một trong những công dụng nổi bật của cây nhội chính là giảm đau nhức xương khớp và phong thấp. Vỏ thân và rễ cây thường được sắc lấy nước uống hoặc tán thành bột, dùng cho những người bị đau lưng, mỏi gối, tê bì chân tay, viêm khớp dạng thấp. Tác dụng hoạt huyết, hành khí giúp cải thiện tuần hoàn máu đến các khớp, nhờ đó giảm tình trạng cứng khớp, hỗ trợ phục hồi khả năng vận động. Với những người lao động nặng, người cao tuổi hoặc người thường xuyên đau nhức do thời tiết, cây nhội được coi là “thuốc quý” từ rừng.

Cải thiện hệ tiêu hóa và đường ruột

Lá nhội từ lâu đã được dùng để chữa tiêu chảy, kiết lỵ, rối loạn tiêu hóa và đau bụng. Các hợp chất trong lá, đặc biệt là tanin, có tác dụng làm se niêm mạc, ức chế sự phát triển của vi khuẩn gây bệnh đường ruột, giúp giảm tình trạng đi ngoài nhiều lần. Ngoài ra, nước sắc từ lá nhội còn có tác dụng điều hòa nhu động ruột, giảm tình trạng co thắt gây đau bụng. Đây là phương thuốc đơn giản, hiệu quả và ít tốn kém được người dân vùng núi sử dụng phổ biến.

Bảo vệ gan và tăng cường hệ miễn dịch

Các nghiên cứu dân gian và một số thử nghiệm bước đầu cho thấy, cây nhội có chứa nhiều chất chống oxy hóa và vitamin C. Nhờ vậy, nước sắc từ lá hoặc vỏ cây có thể giúp bảo vệ tế bào gan, ngăn ngừa viêm gan, xơ gan, đồng thời tăng cường sức đề kháng. Với đặc tính giải độc, thanh nhiệt, cây nhội thường được sử dụng trong các trường hợp nóng gan, vàng da, mệt mỏi hoặc sau khi cơ thể nhiễm độc từ thức ăn, rượu bia. Ngoài ra, việc dùng cây nhội hằng ngày với liều lượng vừa phải có thể giúp cơ thể chống lại cảm cúm, cảm lạnh nhờ tăng cường hệ miễn dịch tự nhiên.

Hỗ trợ điều trị bệnh phụ khoa

Trong lĩnh vực phụ khoa, cây nhội là vị thuốc dân gian nổi bật. Nước sắc từ lá cây thường được dùng để điều trị khí hư, viêm nhiễm âm đạo do trùng roi hoặc vi khuẩn. Các hoạt chất trong lá nhội có khả năng kháng khuẩn, kháng ký sinh trùng, giúp giảm nhanh tình trạng ngứa ngáy, tiết dịch bất thường và mùi khó chịu. Đặc biệt, nước sắc lá nhội an toàn, không gây bỏng rát hay kích ứng, nên được nhiều phụ nữ vùng nông thôn tin dùng như một biện pháp vệ sinh phụ khoa tự nhiên và hiệu quả.

Tác dụng trên da liễu và chăm sóc sắc đẹp

Ngoài những công dụng chữa bệnh, lá nhội còn được ứng dụng trong chăm sóc da. Người dân thường giã nát lá nhội đắp trực tiếp lên vùng da bị mụn nhọt, dị ứng, lở ngứa, ghẻ lở để làm sạch và kháng viêm. Nước đun từ lá cây nhội cũng được dùng để tắm, giúp da mát, giảm ngứa và ngăn ngừa các bệnh ngoài da. Thậm chí, bột lá nhội còn được phối hợp với các loại dược liệu khác để làm mặt nạ dưỡng da, có tác dụng se khít lỗ chân lông, giảm thâm nám, cải thiện độ đàn hồi của da và giúp tóc chắc khỏe.

Các bài thuốc dân gian từ cây nhội

Người dân từ lâu đã biết cách kết hợp các bộ phận của cây nhội thành nhiều bài thuốc đơn giản nhưng hiệu quả:

• Trị tiêu chảy, lỵ: Dùng 20 - 40g lá khô hoặc 40 - 60g lá tươi sắc với nước. Uống hàng ngày cho đến khi triệu chứng thuyên giảm.
• Chữa khí hư, viêm âm đạo: Sắc 50 - 80g lá nhội lấy nước uống hoặc cô đặc dùng để ngâm rửa. Có thể phối hợp thêm phèn chua hoặc klion để tăng hiệu quả.
• Giảm dị ứng, mẩn ngứa, ghẻ lở: Dùng lá nhội kết hợp với lá nghể răm đun nước tắm. Khi tắm, lấy lá chà nhẹ lên vùng da bị ngứa để đạt tác dụng tốt.
• Chữa mụn nhọt, sưng viêm ngoài da: Giã nát lá nhội với lá dâu da, trộn cùng giấm. Đắp trực tiếp lên vùng da tổn thương để giảm sưng đau.

Dù là dược liệu tự nhiên, việc sử dụng cây nhội cũng cần thận trọng. Một số lưu ý khi sử dụng cây nhội:

• Không dùng quá liều, tránh kéo dài liên tục mà không có chỉ định;
• Phụ nữ có thai hoặc cho con bú nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng;
• Người có cơ địa dị ứng cần thử trước trên vùng da nhỏ;
• Luôn tham khảo ý kiến bác sĩ để đảm bảo an toàn và hiệu quả điều trị.

Cây nhội không chỉ là loài cây bóng mát quen thuộc mà còn là vị thuốc quý trong Đông y với nhiều công dụng: Từ chữa bệnh tiêu hóa, hô hấp, gan, xương khớp đến chăm sóc da và sức khỏe sinh sản. Việc nắm rõ cây nhội có tác dụng gì sẽ giúp người dùng khai thác tối đa lợi ích từ loại cây này, đồng thời sử dụng an toàn và hiệu quả hơn.