Đặc điểm giải phẫu tụy: Vị trí, cấu tạo và chức năng

Thức ăn chúng ta tiêu thụ được phân giải nhờ các enzym tiêu hóa. Những enzym này được sản xuất bởi nhiều cơ quan khác nhau trong hệ tiêu hóa, trong đó tuyến tụy đóng vai trò quan trọng nhất. Tuyến tụy vừa là cơ quan ngoại tiết vừa là tuyến nội tiết. Tuyến tụy nội tiết sản xuất insulin và glucagon, hai hormone có chức năng điều hòa đường huyết. Tuyến tụy ngoại tiết chịu trách nhiệm tiết ra các enzym tiêu hóa. Bài viết sau đây Nhà thuốc Long Châu sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về giải phẫu tụy.

Giải phẫu tụy

Vị trí tuyến tụy

Tuyến tụy là một cơ quan nằm sau phúc mạc, phía sau dạ dày và sát thành sau của ổ bụng. Tuyến tụy vắt ngang qua các đốt sống thắt lưng trên, chếch lên trên và sang trái. Mặt sau của tụy tiếp giáp với thận và thượng thận phải, niệu quản phải, tĩnh mạch chủ dưới và động mạch chủ bụng. Mặt trước của tụy chủ yếu liên quan đến gan, dạ dày và các quai hỗng tràng, hồi tràng. Đuôi tụy nằm trong mạc nối tụy - lách nên tiếp giáp với lách và cuống lách.

Khi đối chiếu lên thành bụng, tuyến tụy nằm khoảng giữa thượng vị và hạ sườn trái.

Cấu tạo của tuyến tụy

Tụy có màu trắng hồng, dài 15 cm, cao 6 cm, dày 3 cm và nặng khoảng 80 gram. Tụy được chia thành năm phần: Mỏm tụy, đầu tụy, cổ tụy, thân tụy và đuôi tụy. Chỉ có đuôi tụy nằm giữa hai lá của phúc mạc, nằm trong mạc nối lách - thận, trong khi các phần còn lại đều nằm sau phúc mạc thành sau.

• Đầu tụy: Nằm trong góc tá tràng, tại chỗ gấp khúc giữa khúc I và II của tá tràng, có dạng chữ C.
• Mỏm tụy: Nằm liên tiếp với đầu tụy ở phía dưới, phía trước động mạch chủ bụng và sau động mạch mạc treo tràng trên.
• Cổ tụy: Nằm liên tiếp với đầu tụy ở phía giữa, gần trục giữa, trên động mạch mạc treo tràng trên. Cổ tụy và mỏm tụy bao quanh động mạch mạc treo tràng trên. Cổ tụy cũng là nơi tĩnh mạch mạc treo tràng trên và tĩnh mạch lách hợp nhất thành tĩnh mạch cửa.
• Thân tụy: Kết nối cổ tụy với đuôi tụy.
• Đuôi tụy: Là phần cuối của tụy, được bao bọc bởi hai lá của mạc nối thận - tỳ.

Tụy được cố định vào thành bụng sau bởi mạc nối tá tụy, gắn chặt với đầu tụy và thân tụy. Đầu tụy có tá tràng bao quanh, ống mật chủ và các mạch máu đi vào tụy và tá tràng, do đó đầu tụy và thân tụy cố định. Chỉ có đuôi tụy là di động.

Tụy là một tuyến vừa có chức năng ngoại tiết vừa có chức năng nội tiết.

Phần nội tiết: Tiết ra hormone trực tiếp vào máu qua các mao mạch trong tụy.

Phần ngoại tiết: Dịch tụy được dẫn ra ngoài bởi hai ống tụy: Ống tụy chính và ống tụy phụ.

• Ống tụy chính (ống Wirsung) chạy dọc theo chiều dài của tụy. Ống này kết hợp với ống mật chủ tạo thành bóng Vater trước khi đổ vào thành của tá tràng. Quanh lỗ đổ của bóng Vater có cơ vòng Oddi bao quanh, giúp điều tiết lượng mật và dịch tụy đổ xuống tá tràng.
• Ống tụy phụ (ống Santorini) thu nhận dịch tụy ở đầu và mỏm tụy, đổ vào lỗ tụy phụ, nằm phía trên lỗ đổ của bóng Vater một chút.
• Ống tụy chính và ống tụy phụ có liên thông với nhau trong tụy và có nguồn gốc phôi thai khác nhau: Một từ mạc treo vị bụng và một từ mạc treo vị lưng (đoạn ruột trước).

Mạch máu và thần kinh

Động mạch: Tụy được cấp máu bởi sáu động mạch xuất phát từ hai nhánh của động mạch chủ bụng: Động mạch thân tạng và động mạch mạc treo tràng trên.

Từ động mạch thân tạng tách ra các động mạch sau đây để nuôi tụy:

• Động mạch vị tá tràng trên;
• Động mạch tá tụy trước trên;
• Động mạch tá tụy sau trên;
• Động mạch lách;
• Động mạch lưng tụy (còn gọi là động mạch sau tụy);
• Động mạch tụy lớn.

Từ động mạch mạc treo tràng trên tách ra các động mạch sau:

• Động mạch vị tá tràng dưới;
• Động mạch tá tụy trước dưới;
• Động mạch tá tụy sau dưới.

Tĩnh mạch: Các tĩnh mạch đi kèm động mạch và đổ vào hệ tĩnh mạch cửa.

Thần kinh: Tá tràng và tụy được chi phối bởi các nhánh thần kinh từ đám rối tạng và đám rối mạc treo tràng trên.

Vai trò của tuyến tụy

Một tuyến tụy khỏe mạnh sẽ hoạt động hiệu quả, sản xuất các chất cần thiết cho cơ thể với số lượng chính xác và vào thời điểm thích hợp, giúp tiêu hóa các loại thực phẩm được đưa vào cơ thể một cách tối ưu.

Chức năng ngoại tiết

Tụy được bao bọc bởi bao tụy, phân chia thành các tiểu thùy. Nhu mô của tụy chứa các tế bào ngoại tiết, trong đó có nhiều hạt nhỏ chứa enzyme tiêu hóa dưới dạng tiền chất, chủ yếu là trypsinogen, chymotrypsinogen, lipase tụy và amylase.

Các enzyme tụy được tiết vào ống tụy và đổ vào ruột non tại đoạn D2 của tá tràng khi có kích thích thích hợp. Tại đây, enzyme enterokinase của tá tràng xúc tác chuyển trypsinogen thành trypsin hoạt động. Trypsin, một endopeptidase, cắt các amino acid của chymotrypsinogen thành chymotrypsin hoạt động, giúp phân giải các polypeptide trong thức ăn thành các đơn vị nhỏ có thể hấp thu qua niêm mạc ruột. Vì các enzyme hoạt động có khả năng tiêu hủy protein của chính tuyến tụy, việc tụy chỉ tiết enzyme dưới dạng tiền chất không hoạt động là rất quan trọng.

Dịch tụy chứa các enzyme tiêu hóa mỡ và protein, trong khi niêm mạc ruột chứa các enzyme tiêu hóa glucose. Dịch tụy cũng chứa ion bicarbonate có tính kiềm để trung hòa lượng acid trong thức ăn từ dạ dày đi xuống.

Điều hòa chức năng ngoại tiết của tụy được thực hiện thông qua các hormone như gastrin, cholecystokinin và secretin. Những hormone này được tế bào trong dạ dày và tá tràng tiết ra dưới tác động của thức ăn. Các hormone này được tiết ra dưới dạng tiền chất, chưa có khả năng tiêu hủy protein và mỡ. Tuy nhiên, mặc dù chúng được sản xuất trong dạ dày và tá tràng, nhưng chúng lại được hoạt hóa trong lòng tụy. Sự bất thường này có thể gây ra sự tự tiêu hủy của tụy, dẫn đến tình trạng viêm tụy cấp. Một số nguyên nhân của viêm tụy cấp có thể bao gồm sự ứ trệ, nhiễm trùng, chấn thương hoặc các vấn đề khác.

Chức năng nội tiết

Tuyến tụy đóng vai trò trong việc duy trì mức đường huyết ổn định. Khi mức đường huyết tăng cao, tuyến tụy sẽ tiết ra insulin để giảm đường huyết. Ngược lại, khi mức đường huyết giảm quá thấp, tuyến tụy sẽ tiết ra glucagon để tăng đường huyết và kích thích phân giải glycogen thành glucose.

Nhu mô của tuyến tụy nội tiết bao gồm các nhóm nhỏ tế bào được gọi là tiểu đảo tụy (Langerhans). Các tiểu đảo này chứa ba loại tế bào chính: Tế bào alpha, tế bào beta và tế bào delta.

• Insulin được sản xuất bởi tế bào beta giúp giảm đường huyết.
• Glucagon được sản xuất bởi tế bào alpha làm tăng đường huyết và kích thích phân giải glycogen thành glucose.
• Tế bào delta sản xuất somatostatin có vai trò làm giảm nồng độ đường huyết.

Ngoài ra, lipocain, một enzyme oxy hóa axit béo cũng được sản xuất để oxy hóa các chất béo. Sự tích tụ mỡ trong gan do thiếu oxy hóa có thể gây ra các vấn đề về gan nhiễm mỡ.

Cách phòng ngừa các bệnh về tụy

Dưới đây là một số biện pháp quan trọng giúp bảo vệ tuyến tụy khỏe mạnh và tránh các bệnh lý không mong muốn:

• Hạn chế uống rượu để giảm nguy cơ viêm tụy và các tổn thương khác.
• Xây dựng chế độ ăn uống khoa học, giàu dinh dưỡng, bổ sung nhiều trái cây, rau củ tươi và ngũ cốc nguyên hạt.
• Tránh ăn thực phẩm nhiều chất béo và đồ chiên nướng.
• Tập luyện thể dục thể thao thường xuyên.
• Duy trì mức cân nặng ổn định để giảm nguy cơ mắc bệnh sỏi mật và viêm tụy cấp.
• Uống nhiều nước.
• Không thực hiện giảm cân cấp tốc để tránh gan tăng cường sản xuất cholesterol, làm tăng nguy cơ mắc sỏi mật và viêm tụy.
• Bỏ hút thuốc lá.

Trên đây là những thông tin Nhà thuốc Long Châu đã tổng hợp chi tiết về cấu trúc, chức năng và các vấn đề liên quan đến tuyến tụy, bao gồm cả các bệnh lý có thể gặp phải và biện pháp bảo vệ sức khỏe của tụy. Hy vọng rằng những chia sẻ này đã mang lại cho bạn những kiến thức hữu ích để tự giác theo dõi và phát hiện các vấn đề sức khỏe từ sớm. Điều này sẽ giúp bạn duy trì một cơ thể khỏe mạnh và sống một cuộc sống chất lượng.

Xem thêm: 

• Tuyến tụy và tuyến trên thận: Những thông tin bổ ích cần biết 
• Những loại rối loạn chức năng tuyến tụy phổ biến nhất 
• Các thực phẩm tốt cho tuyến tụy nên bổ sung mỗi ngày