Đường ăn kiêng dùng nhiều có bị ung thư không? Bằng chứng khoa học nói gì?

Trong bối cảnh hiện nay, khi các bệnh mạn tính như tiểu đường và béo phì ngày càng phổ biến, xu hướng giảm lượng đường hấp thu đang trở thành ưu tiên của nhiều người. Để đáp ứng nhu cầu này, các loại đường thay thế như aspartame, sucralose, acesulfame-K hay saccharin được sử dụng rộng rãi trong đồ uống “zero”, thực phẩm “light” hay các sản phẩm “ăn kiêng”.

Đường ăn kiêng dùng nhiều có bị ung thư không?

Bằng chứng khoa học nói gì về đường ăn kiêng và ung thư?

Cơ quan quốc tế phân loại aspartame

Theo WHO, vào năm 2023, Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC) đã xếp aspartame - một trong những chất tạo ngọt phổ biến nhất - vào nhóm “có thể gây ung thư cho người”, dựa trên những bằng chứng còn giới hạn trong nghiên cứu trên người và động vật. Tuy nhiên, Ủy ban chuyên gia của FAO/WHO về phụ gia thực phẩm vẫn giữ nguyên mức dung nạp hàng ngày an toàn là 40 mg/kg thể trọng, cho thấy bằng chứng hiện có chưa đủ mạnh để thay đổi khuyến nghị.

Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) cũng khẳng định rằng việc aspartame được xếp vào nhóm “có thể gây ung thư” không có nghĩa là chất này chắc chắn gây ung thư cho người. Điều đó cho thấy, ở mức tiêu thụ hợp lý, các chất tạo ngọt như aspartame vẫn được xem là an toàn.

Kết quả từ các nghiên cứu dịch tễ

Một nghiên cứu quy mô lớn được công bố trên PLoS Medicine năm 2022, thực hiện trên hơn 100.000 người trưởng thành tại Pháp, cho thấy những người tiêu thụ nhiều chất tạo ngọt nhân tạo như aspartame hoặc acesulfame-K có nguy cơ mắc ung thư tổng thể cao hơn khoảng 13% so với người không sử dụng.

Tuy nhiên, mối liên hệ này chủ yếu được ghi nhận ở nhóm tiêu thụ lượng cao nhất, trong khi nhóm dùng ở mức trung bình không cho thấy khác biệt đáng kể. Các nhà nghiên cứu cũng nhấn mạnh rằng đây là nghiên cứu quan sát, nên chưa thể khẳng định mối quan hệ nhân quả trực tiếp giữa việc sử dụng chất tạo ngọt và nguy cơ ung thư.

Một phân tích tổng hợp (meta-analysis) công bố năm 2023 trên tạp chí Nutrients cho thấy không có bằng chứng rõ ràng về mối liên quan giữa việc sử dụng chất tạo ngọt nhân tạo và nguy cơ ung thư tổng thể. Đối với các loại ung thư cụ thể như ung thư vú hoặc ung thư nội mạc tử cung, kết quả giữa các nghiên cứu chưa thống nhất; nếu có sự gia tăng nguy cơ thì mức tăng này rất nhỏ và không đạt ý nghĩa thống kê [Fiolet et al., 2023, Nutrients].

Như vậy, nhìn chung, các kết quả khoa học hiện nay chưa thể kết luận dứt khoát rằng đường ăn kiêng dùng nhiều bị ung thư, mà mới chỉ gợi ý khả năng tồn tại một nguy cơ tiềm tàng khi sử dụng vượt quá mức khuyến nghị.

Đánh giá tổng quan từ các bài nghiên cứu

Một bài tổng quan đăng trên Frontiers in Nutrition cho thấy phần lớn dữ liệu hiện tại chưa ủng hộ mối liên hệ nhân quả rõ rệt giữa các chất tạo ngọt nhân tạo và ung thư, mặc dù một số nghiên cứu riêng lẻ ghi nhận tín hiệu nguy cơ trong nhóm sử dụng cao. Các tác giả nhấn mạnh cần thêm các nghiên cứu dọc dài hạn để xác định ảnh hưởng thực sự.

Tương tự, bài đánh giá trên Food and Chemical Toxicology nhận định rằng các thí nghiệm độc chất học có gợi ý tác động lên tế bào, nhưng bằng chứng dịch tễ học vẫn chưa thống nhất và chưa đủ mạnh để khẳng định mối liên hệ nhân quả.

Những yếu tố ảnh hưởng khiến kết quả nghiên cứu khác nhau

Có nhiều yếu tố ảnh hưởng khiến kết quả nghiên cứu không giống nhau.

Liều lượng và thời gian sử dụng

Đa số các nghiên cứu quan sát không thể xác định chính xác lượng đường ăn kiêng mà mỗi người tiêu thụ hàng ngày, do dựa vào bảng ghi nhớ khẩu phần. Nhiều kết quả chỉ ghi nhận sự gia tăng nguy cơ ở nhóm dùng lượng cao nhất, trong khi nhóm dùng ở mức trung bình không có sự khác biệt so với người không dùng. Điều này cho thấy yếu tố liều lượng có thể đóng vai trò quan trọng, và sử dụng trong giới hạn an toàn thường không gây ảnh hưởng rõ rệt.

Kiểu đường thay thế khác nhau

Không phải tất cả các loại chất tạo ngọt đều có cấu trúc và cách chuyển hóa giống nhau. Aspartame, sucralose hay acesulfame-K là những hợp chất khác nhau, nên tác động sinh học của chúng cũng không hoàn toàn tương đồng. Một số nghiên cứu không tìm thấy mối liên hệ giữa sucralose và ung thư, trong khi những chất khác như aspartame lại được quan tâm nhiều hơn.

Ngoài ra, mỗi loại mô trong cơ thể (như gan, ruột, vú) có thể phản ứng khác nhau với từng chất, dẫn đến kết quả nghiên cứu không đồng nhất.

Yếu tố đồng nhiễu trong nghiên cứu

Một điểm quan trọng khác là nhóm người có thói quen sử dụng đường ăn kiêng thường có đặc điểm sức khỏe riêng, như thừa cân hoặc mắc các bệnh chuyển hóa. Các yếu tố này có thể tự làm tăng nguy cơ ung thư, khiến việc phân tách ảnh hưởng của đường ăn kiêng trở nên khó khăn.

Ngoài ra, nghiên cứu dinh dưỡng còn chịu ảnh hưởng bởi sai số thống kê, khác biệt trong mô hình phân tích và cách thu thập dữ liệu. Những yếu tố gây nhiễu này khiến kết luận về mối quan hệ giữa đường ăn kiêng và ung thư vẫn còn tranh cãi.

Có nên lo lắng về nguy cơ ung thư nếu dùng đường ăn kiêng nhiều?

Hiện tại chưa có bằng chứng khoa học chắc chắn cho thấy việc dùng nhiều đường ăn kiêng sẽ gây ung thư. Một số nghiên cứu cho thấy mối liên hệ yếu ở nhóm tiêu thụ cao, nhưng mức tăng nguy cơ này không đủ mạnh để kết luận nhân quả.

Các tổ chức y tế lớn trên thế giới vẫn duy trì mức tiêu thụ an toàn cho các chất tạo ngọt, ví dụ như aspartame ở ngưỡng 40 mg/kg thể trọng mỗi ngày. Điều này có nghĩa là nếu bạn sử dụng trong phạm vi cho phép, nguy cơ đối với sức khỏe là rất thấp.

Tuy nhiên, điều đó không đồng nghĩa với việc có thể lạm dụng đường ăn kiêng. Việc sử dụng thường xuyên và kéo dài, đặc biệt trong chế độ ăn nghèo dinh dưỡng, vẫn có thể gây ra các tác động khác như thay đổi vị giác, ảnh hưởng đến hệ vi sinh đường ruột hoặc hành vi ăn uống. Do đó, cách tốt nhất là sử dụng vừa phải, đa dạng nguồn năng lượng, và ưu tiên thực phẩm tự nhiên thay vì quá phụ thuộc vào sản phẩm chế biến.

Câu hỏi “Đường ăn kiêng dùng nhiều có bị ung thư không?” cho đến nay vẫn chưa có lời giải chắc chắn. Bằng chứng hiện tại chỉ cho thấy một số tín hiệu cảnh báo ở nhóm tiêu thụ quá mức, trong khi phần lớn nghiên cứu không phát hiện mối liên hệ rõ ràng. Việc aspartame được xếp vào nhóm “có thể gây ung thư” chỉ là một biện pháp thận trọng nhằm tiếp tục giám sát, chứ không phải kết luận cuối cùng.

Nếu bạn đang sử dụng các loại đường thay thế, hãy chú ý không vượt quá mức khuyến nghị, không sử dụng liên tục trong thời gian dài, và kết hợp với chế độ ăn uống cân bằng, vận động hợp lý. Việc hiểu đúng và dùng đúng cách sẽ giúp bạn giảm thiểu rủi ro, đồng thời tận dụng được lợi ích của các sản phẩm ăn kiêng một cách an toàn và khoa học.