Gân cơ trên gai: Cấu tạo, chức năng, bệnh lý và cách phòng ngừa

Gân cơ trên gai là phần gân quan trọng trong nhóm chóp xoay vai, giúp nâng và ổn định khớp vai. Đây là vị trí dễ tổn thương, đặc biệt ở người trung niên, vận động viên hoặc người làm việc nặng. Bài viết sau sẽ giúp bạn nhận biết triệu chứng, bệnh lý thường gặp và các biện pháp điều trị, phòng ngừa hiệu quả.

Gân cơ trên gai là gì?

Gân cơ trên gai là một trong những cấu trúc quan trọng nhất của vùng vai, đảm nhiệm chức năng nâng và ổn định khớp vai trong mọi chuyển động. Dù có kích thước nhỏ nhưng đây lại là vị trí dễ bị tổn thương hàng đầu trong nhóm cơ chóp xoay. Việc hiểu rõ cấu tạo, vai trò và các vấn đề thường gặp ở gân cơ trên gai giúp chúng ta chủ động hơn trong việc phòng ngừa và chăm sóc sức khỏe vai.

Gân cơ trên gai nối cơ trên gai với chỏm xương cánh tay, giúp nâng cánh tay lên và giữ khớp vai ổn định. Tổn thương ở gân này là nguyên nhân phổ biến gây đau vai, hạn chế vận động, đặc biệt ở người trung niên hoặc người hoạt động thể lực nặng.

Cấu tạo và chức năng của gân cơ trên gai

Hiểu về cấu trúc và vai trò của gân cơ trên gai giúp chúng ta nhận diện được tầm quan trọng của bộ phận này trong hệ thống vận động vai. Khi gân bị tổn thương, ngay cả các cử động đơn giản như chải tóc hay mặc áo cũng trở nên khó khăn.

Cấu tạo

Gân cơ trên gai được cấu tạo chủ yếu từ mô sợi collagen chắc khỏe, có hình dẹt, nằm ở phần trên của khớp vai và bám chặt vào củ lớn xương cánh tay. Xung quanh gân là bao hoạt dịch giúp giảm ma sát khi vai cử động.

Do vị trí nằm ngay dưới xương cùng vai nên gân cơ trên gai thường xuyên phải chịu ma sát và áp lực khi cánh tay hoạt động. Điều này khiến gân dễ bị viêm, thoái hóa hoặc rách nếu vận động sai tư thế hoặc quá mức.

Chức năng

Gân cơ trên gai đảm nhận hai nhiệm vụ chính là khởi đầu động tác dang tay sang ngang trong 15 - 30 độ đầu tiên và giữ khớp vai ổn định khi nâng tay. Ngoài ra, nó còn phối hợp với ba cơ khác trong nhóm chóp xoay vai để đảm bảo vai vận hành nhịp nhàng. Nhờ hoạt động liên tục của gân cơ trên gai, bạn có thể vận động cánh tay linh hoạt, thực hiện các thao tác như nâng, xoay, ném hay mang vác.

Nguyên nhân thường gặp gây tổn thương gân cơ trên gai

Tổn thương gân cơ trên gai có thể đến từ chấn thương đột ngột hoặc do thoái hóa theo thời gian. Việc nhận biết sớm các yếu tố nguy cơ giúp giảm đáng kể nguy cơ viêm và rách gân.

Chấn thương cấp tính

Những cú ngã chống tay, va đập mạnh vùng vai hoặc nâng vật nặng sai tư thế có thể làm gân bị rách hoặc căng giãn. Các vận động viên chơi tennis, cầu lông, bơi lội,... thường gặp chấn thương kiểu này do cử động lặp lại ở tư thế giơ tay cao. Sau chấn thương, người bệnh thường cảm thấy đau nhói, yếu vai và khó nâng tay.

Thoái hóa theo thời gian

Khi tuổi tác tăng lên, tuần hoàn máu đến gân suy giảm, khiến các sợi collagen yếu đi và kém đàn hồi. Điều này dẫn đến viêm và rách gân tự phát dù không có chấn thương rõ ràng. Trong đó, người trên 40 tuổi hoặc làm công việc đòi hỏi vận động vai thường xuyên là nhóm dễ mắc nhất.

Chèn ép dưới mỏm cùng vai

Hiện tượng chèn ép vai xảy ra khi gân cơ trên gai bị kẹt giữa mỏm cùng vai và chỏm xương cánh tay. Nếu không điều chỉnh tư thế hoặc điều trị kịp thời, gân sẽ bị mòn, viêm và rách dần theo thời gian.

Triệu chứng nhận biết tổn thương gân cơ trên gai

Tổn thương gân cơ trên gai thường diễn tiến âm thầm. Nhiều người chỉ phát hiện khi đã đau nặng hoặc mất khả năng giơ tay. Do đó, việc nhận biết sớm các dấu hiệu giúp điều trị hiệu quả và tránh biến chứng. Các triệu chứng phổ biến khi tổn thương tại đây gồm:

• Đau sâu trong khớp vai, đặc biệt khi giơ tay hoặc nằm nghiêng.
• Giảm khả năng vận động, khó đưa tay qua đầu hoặc ra sau lưng.
• Yếu cơ vai, cảm giác như mất sức khi nâng vật nhẹ.
• Tiếng lục khục khi cử động vai, đôi khi kèm cảm giác trượt khớp.
• Đau tăng về đêm, khiến người bệnh mất ngủ hoặc phải thay đổi tư thế liên tục.

Các bệnh lý thường gặp ở gân cơ trên gai

Khi gân bị tổn thương, có thể xuất hiện nhiều tình trạng khác nhau từ viêm nhẹ cho đến rách hoàn toàn. Việc phân biệt từng dạng giúp xác định hướng điều trị chính xác.

Viêm gân cơ trên gai

Viêm gân là giai đoạn đầu của tổn thương, thường do hoạt động quá mức hoặc cử động lặp đi lặp lại. Dấu hiệu phổ biến là tình trạng gân sưng, nóng và đau khi vận động, đặc biệt khi nâng tay sang ngang. Nếu không được nghỉ ngơi và điều trị sớm, viêm gân cơ trên gai có thể tiến triển thành thoái hóa gân hoặc rách gân mạn tính.

Rách gân cơ trên gai

Rách gân có thể ở mức độ một phần hoặc toàn phần. Khi rách một phần, người bệnh vẫn có thể cử động nhưng bị đau và yếu. Khi rách hoàn toàn, cánh tay gần như không thể nâng lên được. Trong các phương pháp chẩn đoán, chụp MRI là công cụ chẩn đoán có mức độ chính xác cao hơn, giúp bác sĩ đánh giá mức độ rách và lựa chọn phẫu thuật khâu gân nếu cần thiết.

Thoái hóa gân cơ trên gai

Thoái hóa xảy ra khi gân bị xơ cứng, giảm đàn hồi và yếu dần theo tuổi tác. Bệnh thường tiến triển âm thầm, đến khi đau dai dẳng hoặc hạn chế vận động mới được phát hiện. Phương pháp điều trị chủ yếu gồm vật lý trị liệu, tiêm PRP và thay đổi, duy trì chế độ sinh hoạt hợp lý.

Phòng ngừa tổn thương gân cơ trên gai

Việc chủ động phòng ngừa giúp bảo vệ gân cơ trên gai, duy trì sự linh hoạt và hạn chế các chấn thương về lâu dài. Dưới đây là những biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả:

• Giữ tư thế đúng: Tránh giơ tay quá cao hoặc mang vật nặng trên vai trong thời gian dài; điều chỉnh ghế, bàn làm việc sao cho vai và tay ở tư thế thoải mái.
• Tập luyện hợp lý: Khởi động kỹ trước khi chơi thể thao, ưu tiên các bài tập nhẹ tăng sức mạnh cơ chóp xoay và cơ quanh vai, như kéo dây kháng lực, plank, xoay vai chậm.
• Dinh dưỡng hỗ trợ gân: Bổ sung thực phẩm giàu protein, collagen, vitamin C, D, canxi và omega-3,... để tăng cường sức khỏe gân xương.
• Khám sức khỏe định kỳ: Người có tiền sử đau vai hoặc làm việc tay nặng nên khám 6 - 12 tháng/lần để phát hiện sớm viêm hoặc thoái hóa gân cơ trên gai.

Gân cơ trên gai đóng vai trò trọng yếu trong hoạt động của khớp vai, giúp chúng ta thực hiện hầu hết các động tác của cánh tay. Khi gân bị tổn thương, cuộc sống sinh hoạt và lao động đều bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Việc duy trì tư thế đúng, tập luyện điều độ và khám sớm khi có dấu hiệu đau vai là cách tốt nhất để bảo vệ gân cơ trên gai.